Słowa kluczowe
ironiczne jednostki metajęzykowe,
metajęzyk
metatekst
tekst artystyczny
Wisława Szymborska
Jak cytować
Abstrakt
Niniejszy artykuł ma na celu zarys perspektywy badawczej polegającej na analizie jednostek metajęzykowych / metatekstowych w wierszach Wisławy Szymborskiej ze szczególnym uwzględnieniem tych przypadków, w których jednostki takie są wykładnikami intencji ironicznej. Pełnią one funkcję sygnału ironii, ale równocześnie występują jako współczynnik mechanizmu ironicznego dekonstruowania sensu.
W artykule na konkretnych przykładach pokazano, że analiza ironicznych jednostek metajęzykowych w utworze lirycznym z wykorzystaniem tradycyjnych metod językoznawczych wypracowanych głównie w ramach semantyki i pragmatyki lingwistycznej umożliwia zweryfikowanie tez postawionych przez badaczy literatury oraz wzbogacenie wniosków interpretacyjnych.
Bibliografia
Bartmiński, J., Niebrzegowska-Bartmińska, S. (2009). Tekstologia. Warszawa: Wydawnictwo PWN. Bobryk, R. (2011). „Cebula” Wisławy Szymborskiej w kuchni filologicznej. Studia Russica XXIV, 59-72.
Charciarek, A. (2010). Polskie wyrażenia metatekstowe o funkcji fatycznej i ich odpowiedniki czeskie i rosyjskie. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Clark, H.H., Gerrig R.J. (1984). On the Pretense Theory of Irony. Journal of Experimental Psychology: General 113, 121-126. DOI: https://doi.org/10.1037//0096-3445.113.1.121
Clift, R. (1999). Irony in conversation. Language in Society 28, 523-553. DOI: https://doi.org/10.1017/S0047404599004029
Garmendia, J. (2018). Irony. Cambridge: Cambridge University Press. DOI: https://doi.org/10.1017/9781316136218
Gicala, A. (2013). Conceptual disintegration as a linguistic worldview in Wisława Szymborska’ poem “Identyfikacja” and its translation by Clare Cavanagh”. W: A. Głaz, D.S. Danaher, P. Łozowski (red.). The Linguistic Worldview: Ethnolinguistics, Culture, and Cognition. 61-75. London: Versita.
Giora, R. (1995). On Irony and Negation. Discourse Processes 19, 239-264. DOI: https://doi.org/10.1080/01638539509544916
Głowiński, M. (2002). Ironia jako akt komunikacyjny. W: tenże (red.). Ironia. 5-16. Gdańsk: Słowo/obraz terytoria.
Grice, P. (1980). Logika a konwersacja. W: B. Stanosz (red.). Język w świetle nauki. 91–114. Warszawa: Czytelnik.
Grochowski, M. (1986). Polskie partykuły: Składnia, semantyka, leksykografia. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź: Ossolineum.
Haiman, J. (1998). Talk is cheap: Sarcasm, alienation, and the evolution of language. Oxford, New York: Oxford University Press. DOI: https://doi.org/10.1093/oso/9780195115246.001.0001
Jakobson, R. (1960). Poetyka w świetle językoznawstwa. Pamiętnik Literacki 51(2). 431-473.
Jaskółowa, E. (2004). Odczytywanie intencji słowa – przykład wiersza Wisławy Szymborskiej „Prospekt”. Postscriptum 1(47). 18-26.
Jaskółowa E. (2010). „Ocalony” słucha, „jak mi prędko bije twoje serce”: gdy komunikacja przestaje być porozumieniem. Język Artystyczny 14, 33-42.
Jaskółowa, E. (2012). Język jako „zepsute narzędzie” porozumienia. O poezji Wisławy Szymborskiej. Biblioteka Postscriptum Polonistycznego 1. 27-37.
Kapogianni, E. (2014). Differences in use and function of verbal irony between real and fictional discourse: (mis)interpretation and irony blindness. Humor 27(4). 597-618. DOI: https://doi.org/10.1515/humor-2014-0093
Kawka, M. (1990). Metatekst w tekście narracyjnym na przykładzie współczesnych utworów literatury dla dzieci. Krakow: Wydawnictwo Naukowe WSP.
Kleszczowa, K. (2015). U źródeł polskich partykuł. Derywacja funkcjonalna, przemiany, zaniki. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Kreuz, R G., Link, K.E. (2002). Asymmetries in the use of verbal irony. Journal of Language and Social Psychology 21(2). 127-143. DOI: https://doi.org/10.1177/02627X02021002002
Kreuz, R.G. (2020). Irony and sarcasm. Cambridge: The MIT Press. DOI: https://doi.org/10.7551/mitpress/12503.001.0001
Ligęza, W. (2016). Bez rutyny. O poezji Wisławy Szymborskiej i Zbigniewa Herberta. Kraków: Instytut Myśli Józefa Tischnera.
Mayenowa, M.R. (1974). Poetyka teoretyczna. Zagadnienia języka. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich.
Michałowski, P. (1996). Wisławy Szymborskiej poetyka zaprzeczeń. Pamiętnik Literacki 87/2. 123-143.
Muecke, D. C. (2002). Ironia: podstawowe klasyfikacje. W: M. Głowiński (red.). Ironia. 43-74. Gdańsk: Słowo/obraz terytoria.
Ożóg, K. (1990). Leksykon metatekstowy współczesnej polszczyzny mówionej. Wybrane zagadnienia. Kraków: Nakł. Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Piekarczyk, D. (2015a). O potrzebie rozróżniania metajęzyka i metatekstu. W: T. Korpysz, A. Kozłowska (red.). Język pisarzy: problemy metajęzyka i metatekstu. T. 6. 11-27. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.
Piekarczyk, D. (2015b). Frazeologizmy w funkcji metatekstowej – słów kilka o ich semantyce i pragmatyce. Problemy Frazeologii Europejskiej X. 67-83.
Sperber, D., Wilson D. (1981). Irony and the use–mention distinction. W: P. Cole (red.). Radical Pragmatics. 295-318. New York-London: Academic Press.
Starodworskaja, E. (2020). Metajęzykowe oblicze ironii. Studia Rossica Posnaniensia 45(1). 205- 214. DOI: https://doi.org/10.14746/strp.2020.45.1.18
Starodvorskaia, E. (2024). Metajęzykowe wykładniki ironii w języku polskim i rosyjskim (na podstawie tekstów literackich). https://repozytorium.amu.edu.pl/items/de12a31a-2ab6-4f55-a2ff-ce8bc348687d.
Szczepankowska, I. (2013). Człowiek, język, wizja świata w poezji Wisławy Szymborskiej: studia semantyczne. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Tabakowska, E. (2001). „Natężenie świadomości”: o związkach poezji z gramatyką. W: A. Pajdzińska, R. Tokarski (red.). Semantyka tekstu artystycznego. 177-189. Lublin: Wydaw. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Tabakowska, E. (2019). Językoznawstwo zastosowane. Kraków: Austeria.
Tarski, A. (1944). The semantic conception of truth and the foundations of semantics. Philosophy and phenomenological research 4(3). 341-376. DOI: https://doi.org/10.2307/2102968
Tokarski, R. (2009). Znaczeniowa otwartość tekstu artystycznego a paradygmaty badawcze semantyki. W: T. Korpysz, A. Kozłowska (red.). Język pisarzy jako problem lingwistyczny, t. 2. 65-79. Warszawa: Wydawnictwo UKSW.
Urbańska, D. (1991). Funkcje metatekstu w wierszu współczesnym. Pamiętnik Literacki 82(3). 150-157.
Dubisz, S. (red.). (2004). Uniwersalny słownik języka polskiego PWN. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
van Peer, W., Sopčák P., Castiglione D., Fialho O., Jacobs A. M., Hakemulder F. (2021). Foregrounding. W: D. Kuiken and A. M. Jacobs (red.). Handbook of Empirical Literary Studies. 145-176. Berlin/Boston: Walter de Gruyter. DOI: https://doi.org/10.1515/9783110645958-007
Vološinov, V.N. (1929). Marksizm i filosofiâ âzyka. Leningrad: Priboj.
Wajszczuk, J. (2005). O metatekście. Warszawa: Katedra Lingwistyki Formalnej Uniwersytetu Warszawskiego
Wilkoń, A. (2002). Spójność i struktura tekstu. Kraków: TAiWPN UNIVERSITAS.
Wilson, D., Sperber, D. (1992). On verbal irony. Lingua 87. 53-76. DOI: https://doi.org/10.1016/0024-3841(92)90025-E
Wilson, D., Sperber, D. (2012). Meaning and relevance. New York: Cambridge University Press. DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9781139028370
Wierzbicka, A. (1971). Metatekst w tekście. W: M.R. Mayenowa (red.). O spójności tekstu. 105-121. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Akunin, B. (2008). F. M., przekład J. Czech. Warszawa: Świat książki.
Naskręt, M. (2018). 7 historii miłosnych w literaturze polskiej (online: https://polszczyzna.pl/7--historii-milosnych-literaturze-polskiej/, dostęp: 21.05.2021).
Szymborska, W. (1979). Wybór wierszy. Warszawa: Państ. Inst. Wydaw.
Szymborska, W. (1997). Nic dwa razy. Wybór wierszy, wybór i przekład: S. Barańczak, C. Cavanagh. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Szymborska, W. (2010). Wiersze wybrane. Krakow: Wydawnictwo a5.
Tuwim, J. (1958). Dzieła. T. 3: Jarmark rymów, oprac. J. Stradecki. Warszawa: Czytelnik.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Ekaterina Starodvorskaia
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.