Słowa kluczowe
construction of administration at the local level
legal position and role of the voivode in ‘People’s Poland’
Jak cytować
Abstrakt
The article considers the legal status of the voivode in post-war Poland ruined by the Nazi occupation, deprived of its own administrative apparatus (from 1939) and the construction of this position from scratch under new rules dictated by Moscow (from 1944).
This periodisation was not matched by the ability to preserve Poland’s administrative apparatus. In occupied Poland, this function was not fulfilled by the highest Polish authorities in exile and their expatriate branches in the country. This opened the way for Moscow (strengthened by an amenable attitude from the Allies) to build the ‘People’s Poland’ (1) with an apparatus of supreme power (in the period before and after the enactment of the February Constitution) and (2) local, decentralised power (from 1944 based on national councils, and until 1950, also based in general administrative bodies – voivodes, starosts and local government administration).
The author refers to both spheres of legal activity in the process of constructing this administrative apparatus. In chronological order, she discusses the basic legal acts enacted by the supreme authorities of the time. She focuses her attention primarily on acts directly concerning local administration, with particular emphasis on the institution of the voivode, which from 1944 was incorporated into the system of national councils, following the example of ‘people’s’ states.
This analysis enables the conclusion to be drawn that the legal conditions at the time changed the legal status of the voivode, who was nominated by the government (and thus not the head of state). Appointing the voivode required an opinion from the competent national council. The council was empowered with the right of social control over the activities of the voivode. In practice, the influence of the voivodeship national council on the activities of the voivode was weak. The voivode was still the main element in the organisational system of the state’s local administrative apparatus as the representative of the government at the local level, the head of the general (composite) administration and the chairman of the executive body of the local government. The voivode’s competences excluded that of supervising local government bodies. In the years 1945–1949, a different status applied to the governors of the Recovered Territories.
Bibliografia
Ajnenkiel A., Administracja w Polsce. Zarys historyczny, Warszawa 1975.
Albert A., Najnowsza historia Polski 1914–1993, t. 1 (1914–1945), Warszawa 1995.
Albert A., Najnowsza historia Polski 1914–1993, t. 2 (1945–1993), Warszawa 1995.
Biskupski K., Starościak J., Rady narodowe. Wykład o ustroju i komentarz do ustawy, Warszawa 1946.
Burda A., Polskie prawo państwowe, Warszawa 1977.
Dawidowicz Z., Zarys ustroju organów administracji terytorialnej w Polsce, Warszawa 1976.
Działocha K., Trzciński T., Zagadnienia obowiązywania Konstytucji Marcowej w Polsce Ludowej 1944–1952, Wrocław 1977.
Gebert S., Rady narodowe. Ustrój i działalność, Warszawa 1971.
Hułas M., Goście czy intruzi? Rząd polski na uchodźstwie wrzesień 1939 – lipiec 1943, Warszawa 1996.
Janku Z., Terenowe organy administracji państwowej o kompetencji szczególnej /Model prawny i racjonalizacyjny/, „Problemy Rad Narodowych. Studia i Materiały” 1988, nr 72.
Jaroszyński M., Zagadnienia rad narodowych. Studium prawno-polityczne, Warszawa 1961.
Kallas M., Historia ustroju Polski X–XX wiek, Warszawa 1996.
Kornat M., Pakt Ribbentrop-Mołotow. Interpretacje, mity, rzeczywistość, „Dzieje Najnowsze” 2020, t. 52, nr 1, s. 87–120. DOI: https://doi.org/10.12775/DN.2020.1.04
Kornat M., Polska 1939 roku wobec paktu Ribbentrop-Mołotow. Problem zbliżenia niemiecko-sowieckiego w polityce zagranicznej II Rzeczypospolitej, Warszawa 2002.
Kształtowanie się podstaw programowych Polskiej Partii Robotniczej w latach 1942–1945: wybór materiałów i dokumentów, oprac. i red. W. Góra, Warszawa 1958.
Kulesza M., Niektóre zagadnienia prawne definicji samorządu terytorialnego, „Samorząd
Terytorialny” 2023, nr 1–2, s. 18–28.
Kulka D., Problematyka zmiany Konstytucji kwietniowej w czasie II wojny światowej,
s. 1–8, https://www.isp.org.pl/uploads/drive/oldfiles (dostęp: 15 III 2023).
Leoński Z., Ewolucja rad narodowych w Polsce Ludowej, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny
i Socjologiczny” 1984, nr 46(4), s. 1–16. DOI: https://doi.org/10.1111/j.2042-3306.1984.tb01850.x
Leoński Z., Przekształcenia terenowego aparatu administracji państwowej, w: System
prawa administracyjnego, t. II, pod red. J. Jendrośki, Wrocław 1977, s. 83–138.
Lewandowska-Malec L., Ustawodawstwo o radach narodowych w Polsce Ludowej
(1944–1990), w: Parlamentaryzm i prawoznawstwo przez wieki, pod red. J. Malca,
W. Uruszczaka, Kraków 1999, s. 245–253.
Maciejewski T., Historia ustroju Polski, Koszalin 1998.
Morawski W., Zagadnienia rad narodowych w Polsce Ludowej, Warszawa 1954.
Mróz W., Terenowy aparat władzy i administracji w świetle ustawodawstwa, doktryny
i praktyki (wybrane zagadnienia z zakresu funkcjonowania organów lokalnych w województwie
rzeszowskim w latach 1944–1950), w: Z historii państwa, prawa, miast
i Polonii. Prace ofiarowane Profesorowi Władysławowi Ćwikowi w czterdziestolecie
jego pracy twórczej, pod red. J. Ciągwy, T. Opas, Rzeszów 1998, s. 167–180.
Peretiatkowicz A., Kodeks Polityczny i ważniejsze ustawy polityczne uzupełnione statutem
Organizacji Narodów Zjednoczonych, Poznań 1946.
Peretiatkowicz A., Konstytucja Lutowa, „Administracja i Samorząd na Ziemiach
Odzyskanych”, Poznań 1947, Seria A, nr 5–6.
Pieprzny S., Ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego w prawie administracyjnym,
Rzeszów 2007.
Prokop K., Uprawnienia nadzwyczajne Prezydenta Rzeczypospolitej w świetle przepisów
konstytucji kwietniowej z 1935 r., „Miscellanea Historico-Iuridica” 2019, nr 18(2),
s. 203–225.
Rybicki Z., Działalność i organizacja rad narodowych w PRL, Warszawa 1965.
Rybicki Z., Rozwój rad narodowych w Polsce w latach 1944–1950, „Czasopismo Prawno-
Historyczne” 1963, nr 15(2), s. 7–39. DOI: https://doi.org/10.1111/j.0033-0124.1963.039_u.x
Rybicki Z., System rad narodowych w PRL, Warszawa 1971.
Rybicki Z., Piątek S., Zarys prawa administracyjnego i nauki administracji, Warszawa 1984.
Siemaszko K., Konstytucyjne podstawy funkcjonowania władz Rzeczypospolitej na emigracji
w latach 1945–1990, w: „Przegląd Naukowo-Metodyczny. Edukacja dla
Bezpieczeństwa” 2011, nr 2, s. 29–41.
Skrzydło W., Charakter i znaczenie polityczno-prawne Manifestu PKWN, „Czasopismo
Prawno-Historyczne” 1959, nr 11(2), s. 9–26.
Służewski J., Wojewoda w systemie administracji państwowej, Warszawa 1981.
Starościak J., System organizacyjny administracji polskiej. Nauka administracji i prawo
administracyjne, Warszawa 1949.
Szreniawski J., Rozwój historyczny rad narodowych w aspekcie prawno-ustrojowym,
w: Z problematyki rad narodowych, pod red. K. Sanda, Lublin 1962, s. 11–48.
Ura C., Samorząd terytorialny w Polsce Ludowej 1944–1950, Warszawa 1972.
Ura E., Kształtowanie się pozycji prawnej i funkcji wojewody na przestrzeni lat, „Studia
Prawa Publicznego” 2023, nr 1(41), s. 13–30.
Wasiutyński B., Ustrój władz administracyjnych, rządowych i samorządowych, Poznań 1933.
Wichura-Zajdel E., Ludzie społeczni. Rady narodowe w Polsce współczesnej, Katowice 1949.
Witkowski W., Historia administracji w Polsce 1764–1989, Warszawa 2007.
Wojtczak K., Pozycja prawna wojewody w procesie przemian II Rzeczypospolitej, „Studia
Prawa Publicznego” 2021, nr 3(35), s. 9–53.
Wójcik S., Na trzydziestolecie wyborów w Polsce, „Zeszyty Historyczne” 1978, nr 43(287),
s. 16–43.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.