Abstrakt
One of the objectives of the Decommunization Act is to remove monuments or other objects from public space that propagate communism or another totalitarian system. A significant problem is posed by the scale of this undertaking, which is difficult to estimate. Consequently, in some cases the opinion of the IPN was disagreed with and challenged in the administrative courts. The administrative courts were required to assess whether a given monument or object defined under the Decommunization Act could propagate communism or another totalitarian system. From the case law of the administrative courts it is possible to deduce several principles which guided these courts in assessing whether a given monument or object may propagate communism or another totalitarian system. In the Polish public space there are only monuments associated with the ‘activities’ of the Red Army and not with other totalitarian systems such as fascism or Nazism, hence the name ‘decommunization of monuments’. Despite the small body of case law, it must be stated that the so-called ‘decommunization of monuments’ is not a simple issue. The purpose of this article is to present the body of final judgments of the Provincial Administrative Courts and the Supreme Administrative Court concerning the ‘decommunization of monuments’. Unfortunately, the Decommunization Act has not dispelled doubts in this respect, which is why, in the author’s opinion, an analysis of the case law of administrative courts is a valuable supplement to this Act. Despite the introduction of the Decommunization Act, we can still find monuments in public space related to the ‘activities’ of the Red Army, although there are fewer and fewer of them with the passing of time.
Bibliografia
Bojarski A., Charakter prawny opinii Instytutu Pamięci Narodowej w sprawach dekomunizacyjnych, „Samorząd Terytorialny” 2023, nr 6, s. 73–81.
Bojarski A., Czy data „17 stycznia” propaguje komunizm? Glosa krytyczna do wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 20 marca 2019 r. (II OSK 3527/18), „Orzecznictwo w Sprawach Samorządowych” 2022, nr 3, s. 101–106.
Bojarski A., Dylematy związane ze stosowaniem tzw. ustawy dekomunizacyjnej w orzecznictwie sądów administracyjnych, „Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego” 2023, nr 2, s. 9–22.
Bojarski A., Pomorski Okręg Wojskowy jako nazwa niesymbolizująca komunizmu. Glosa aprobująca do wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy z 24.08.2021 r. (II SA/Bd 342/21), „Orzecznictwo w Sprawach Samorządowych” 2022, nr 4, s. 113–117.
Bojarski A., Rodzaje błędów popełnianych przez Instytut Pamięci Narodowej w przypadkach wydawania opinii na podstawie tzw. ustawy dekomunizacyjnej, „Przegląd Prawa Publicznego” 2022, nr 12, s. 51–62.
Cembrzyńska I., „Pomnik nie może upamiętniać”. O dekomunizacji przestrzeni publicznej,
„Przegląd Historyczny” 2020, nr 111(2), s. 131–152. DOI: https://doi.org/10.36693/202001p.131-152
Czarnecka D., Pomniki wdzięczności Armii Czerwonej w Polsce Ludowej i III Rzeczypospolitej, „Dzieje Najnowsze” 2013, nr 45(4), s. 93–100.
Dziemba R., Armia Czerwona nie walczyła o Kołobrzeg?, miastokołobrzeg.pl, 27 X 2024, https://miastokolobrzeg.pl/historia/34203-armia-czerwona-nie-walczyla-o-kolobrzeg.html (dostęp: 10 II 2025).
Kałużna J., Dekomunizacja przestrzeni publicznej w Polsce – zarys problematyki, „Środkowoeuropejskie Studia Polityczne” 2018, nr 2, s.157–171. DOI: https://doi.org/10.14746/ssp.2018.2.10
Łuczkowska A., Nowogard: Sowiecki pomnik przeszedł do historii, RMF24, 22 VII 2024, https://www.rmf24.pl/regiony/szczecin/news-nowogard-sowiecki-pomnik-przeszedl-do-historii,nId,7699397#crp_state=1 (dostęp: 10 II 2025).
Makowska M., Makowski M., Zakaz propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez nazwy jednostek organizacyjnych, jednostek pomocniczych gminy, budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz pomniki. Komentarz, wyd. 2, LEX/el. 2019.
Sługocki J., Zabytek wpisany do rejestru zabytków w procedurze usunięcia pomnika propagującego komunizm, w: Administracja publiczna wobec procesów zmian w XXI wieku. Księga jubileuszowa Profesora Janusza Korczaka, pod red. P. Lisowskiego, Wrocław 2024, s. 865–872.
Szlachetko K., Instrumentalizacja nadzoru nad samorządem terytorialnym na przykładzie regulacji zarządzenia zastępczego wojewody w sprawach związanych z dekomunizacją przestrzeni publicznej, „Samorząd Terytorialny” 2019, nr 6, s. 48–60.
Tabernacka M., Kategoria prawna symbolu w rozumieniu przepisów ustawy o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez nazwy jednostek organizacyjnych, jednostek pomocniczych gmin, budowli i obiektów użyteczności publicznej oraz pomniki w świetle orzecznictwa, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem” 2020, nr 3, s. 99–129.
Tabernacka M., Kwestia (nie)pomijalności organów administracji publicznej w kontekście obowiązywania przepisów dotyczących zmian nazw ulic, „Acta Universitatis Wratislaviensis” 2020, nr 4001, s. 285–304. DOI: https://doi.org/10.19195/0524-4544.331.22
Zakroczymski S., Dekomunizacja ulic w praktyce, „Samorząd Terytorialny” 2022, nr 5, s. 34–51.
Żuraszek-Ryś I., Względy etyczne dotyczące przemianowań urbanonimów spowodowanych dekomunizacją (na przykładzie zielonogórskich nazw), „Roczniki Humanistyczne” 2019, nr 67(6), s. 173–184. DOI: https://doi.org/10.18290/rh.2019.67.6-10
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Adam Bojarski

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
