Przemoc ekonomiczna i stereotyp płci w polskiej rodzinie w kontekście orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego w sprawach dotyczących niealimentacji
Okładka czasopisma Studia Prawa Publicznego, nr 4 (52), rok 2025
PDF

Słowa kluczowe

non-alimony
gender stereotype
Constitutional Court
economic violence

Jak cytować

Kaptur, K. (2025). Przemoc ekonomiczna i stereotyp płci w polskiej rodzinie w kontekście orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego w sprawach dotyczących niealimentacji. Studia Prawa Publicznego, (4 (52), 99–125. https://doi.org/10.14746/spp.2025.4.52.5

Abstrakt

Economic violence has been singled out as a separate type of violence in order to develop an effective system to counter it and create an adequate system of assistance for victims. Due to economic violence often being “invisible to the naked eye”, it is problematic to prove and justify its persistence. The most visible form of this violence is non-alimony, which continues to be a statistically significant social problem in Poland. In view of the nature and scale of this problem, the Constitutional Court has undertaken considerations regarding the system of sanctions against alimony debtors and the alimony fund. To a small extent, the Court, in its decisions has analysed the situation of persons entitled to alimony, i.e. the victims of this violence. The article analyses the legal and social factors conditioning the weakened position of victims and exacerbating gender stereotypes in law, jurisprudence and society. Although it is common for courts to declare that they are guided by the welfare of the child, their decisions often replicate social patterns and lead to an unequal distribution of roles. Current laws on economic violence, administrative and criminal sanctions for non-alimony and related statistics are also examined. Non-alimony in Poland is primarily a problem for women, whose property status after separation generally declines due to the need to reconcile work and family life. However, the current state of the law leads to discrimination against both women and men because of how the law and jurisprudence perpetuate the patterns of a woman-homemaker and a man-breadwinner.

https://doi.org/10.14746/spp.2025.4.52.5
PDF

Finansowanie

Artykuł powstał w ramach projektu „Kobiety jako podmioty praw konstytucyjnych w Europie Środkowo-Wschodniej” (nr projektu 2021/41/B/HS5/01421) finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki.

Bibliografia

Andrzejewski M., Art. 128, w: Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, pod red. H. Doleckiego, T. Sokołowskiego, Warszawa 2010.

BIG Liczba: 274 tys. ojców nie płaci alimentów na swoje dzieci, BIG InfoMonitor, 23 VI 2023, https://media.big.pl/informacje-prasowe/813505/big-liczba-274-tys-ojcow-nie-placi-alimentow-na-swoje-dzieci (dostęp: 23 IV 2025).

Breadwinner, Cambridge Dictionary, https://dictionary.cambridge.org/pl/dictionary/english/breadwinner (dostęp: 16 IV 2025).

Chełstowska A., Druciarek M., Niżyńska A., Przemoc ekonomiczna w związkach. Diagnoza zjawiska i dyskusja o przeciwdziałaniu, Warszawa 2015.

Council of Europe, Action against violence against women and domestic violence Istanbul Convention, https://www.coe.int/en/web/istanbul-convention/poland1 (dostęp: 12 VII 2025).

Filipek A., Wspomaganie człowieka dorosłego w sytuacji przemocy w rodzinie, praca doktorska, Uniwersytet w Białymstoku, Białystok 2017, https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/7114/1/A_Filipek_Wspomaganie_czlowieka_doroslego_w_sytuacji_przemocy_w_rodzinie.pdf (dostęp: 16 VII 2025).

Główny Urząd Statystyczny, Świadczenia na rzecz rodziny w 2022 roku, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/dzieci-i-rodzina/rodzina/swiadczenia-na-rzecz-rodziny-w-2022-roku,4,6.html (dostęp: 19 IV 2025).

Główny Urząd Statystyczny, Świadczenia na rzecz rodziny w 2023 roku, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/dzieci-i-rodzina/rodzina/swiadczenia-na-rzecz-rodziny-w-2023-roku,4,7.html (dostęp: 19 IV 2025).

Helios J., Jedlecka W., Współczesne oblicza przemocy. Zagadnienia wybrane, Wrocław 2017, https://www.repozytorium.uni.wroc.pl/Content/80015/Wspolczesne_oblicza_przemocy.pdf (dostęp: 12 VII 2025).

Kaptur K., Koncepcja dzielnej ofiary a obszary kulturowo-prawnej dyskryminacji instytucjonalnej kobiet w Polsce, „Studia Prawa Publicznego” 2023, nr 2(42), s. 121–149.

Kary za niepłacenie alimentów – dane statystyczne, BIP Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, 5 IV 2019, https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/kary-za-nieplacenie-alimentow-dane-statystyczne (dostęp: 19 IV 2025).

Kawałko A., Witczak H., Art. 62, w: Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz aktualizowany, pod red. M. Habdas, M. Frasa, LEX/el. 2023.

Kulesza J., Art. 209, w: Kodeks karny. Komentarz, pod red. J. Kuleszym Warszawa 2025, LEX/el. (dostęp: 20 IV 2025).

Lewicka-Strzałecka A., Moralność finansowa Polaków 2023, Gdańsk 2023, https://zpf.pl/pliki/raporty/moralnosc_finansowa_polakow_2023.pdf (dostęp: 23 IV 2025).

Malessa M., Syndrom sztokholmski w kontekście przemocy domowej, w: Horyzonty przemocy. Zagadnienia prawne i psychologiczne, pod red. K. Szczechowicz, E. Żywuckiej-Kozłowskiej, Olsztyn 2017, s. 81–89, https://uwm.edu.pl/kpp/files/numery_kpp/kpp_monografie_horyzonty_przemocy.pdf (dostęp: 15 VII 2025).

Natalier K., State Facilitated Economic Abuse: A Structural Analysis of Men Deliberately Withholding Child Support, „Feminist Legal Studies” 2018, t. 26, s. 121–140, (dostęp: 30 VII 2025).

Niealimentacja (art. 209 k.k.), Policja, b.d., https://statystyka.policja.pl/st/kodeks-karny/przestepstwa-przeciwko-7/63509,Niealimentacja-art-209.html (dostęp:20 IV 2025).

Ostaszewski P., Między przemocą ekonomiczną a karaniem za długi. Kryminologiczne studium przestępstwa niealimentacji, Warszawa 2022.

Polińska A., Przestępstwo uchylania się od alimentów po ostatniej nowelizacji, „Palestra” 2018, nr 5, s. 41–50, https://palestra.pl/pl/czasopismo/wydanie/5-2018/artykul/przestepstwo-uchylania-sie-od-alimentow-po-ostatniej-nowelizacji (dostęp: 23 IV 2025).

Ponad jedna czwarta Polaków usprawiedliwia niepłacenie alimentów, BIG InfoMonitor, 7 IX 2023, https://media.big.pl/publikacje/824422/ponad-jedna-czwarta-polakow-usprawiedliwia-nieplacenie-alimentow-2023-11-22 (dostęp: 16 IV 2025).

Postawy Polaków wobec niepłacenia alimentów. Raport z sondażu CATIBUS dla Krajowego Rejestru Długów BIG S.A. oraz Krajowej Rady Komorniczej, 2017, https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/Raport-Postawy%20Polak%C3%B3w%20wobec%20niep%C5%82acenia%20aliment%C3%B3w.pdf (dostęp: 23 VI 2025).

Spurek S., Art. 2, w: Przeciwdziałanie przemocy domowej. Komentarz, wyd. 6, Warszawa 2023, s. 122–123, LEX/el. (dostęp: 16 IV 2025).

Tomaszewska E., Art. 5, w: Ustawa o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Komentarz, wyd. 2, LEX/el. 2019 (dostęp: 30 VII 2025).