Abstract
The article delineates the municipality’s role as the custodian of historical monuments, elucidating the factual and legal circumstances and the genesis of this extraordinary relationship. It outlines the goals and tasks faced by municipalities in relation to the conservation, restoration, and revitalization of residential historic structures under their purview. The article further scrutinizes the situations that led municipalities to assume ownership of historical monuments, often acquiring them from the State Treasury, primarily during the process of political transformation. It delves into intricate interconnections, examining the nexus between the interest in heritage preservation, the financial capacities of public and private entities, and the mission of local governments in the protection and upkeep of these objects. Given their imposing volume and frequently dire state of preservation, revitalizing residential historical monuments requires substantial financial investments. Additionally, there is the challenge of determining
a rational and socially appealing way to utilize renovated monuments. The text accords particular attention to the professionalization and developmental stages of tools and instruments in the possession of these local government units. These entities employ such tools to effectively secure external funding for ambitious revitalization and conservation projects involving dilapidated castles and palaces. This approach unquestionably serves as an alternative to the simplest solution, namely the privatization of these objects—a course of action that does not always lead to the achievement of intended goals and, quite often, results in further degradation of the structures. After more than thirty years of political transformation, many residential monuments are gradually regaining their former glory, and performing new, predominantly socially beneficial public functions.
References
Bigo T., Prawo administracyjne. Część I. Instytucje ogólne. Opracowane przez Dr. Władysława Kawkę, adiunkta U. Wr. na podstawie wykładów uniwersyteckich prof. dr. T. Bigo, Wrocław 1948.
Borkowski M., Włodzimierz Sobiech i jego wpływ na kamieniecki pałac, Express Miejski, 25 III 2015, http://zabkowice.express-miejski.pl/wiadomosc/20247,wlodzimierz-sobiech-i-jego-wplyw-na-kamieniecki-palac (dostęp: 30 VI 2023).
Dmowski S., Rudnicki S., Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga pierwsza. Część ogólna, Warszawa 2007.
Frankiewicz A., Konstytucyjna regulacja dostępu do dóbr kultury i wolności korzystania z dóbr kultury, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2013, nr 3, s. 57–77. DOI: https://doi.org/10.15804/ppk.2013.03.03
Instytut Rozwoju Terytorialnego, Program opieki nad zabytkami województwa dolnośląskiego na lata 2021–2024, https://umwd.dolnyslask.pl/fileadmin/user_upload/Kultura/Ochrona_zabytkow/2021/PONZ2021/Program_opieki_nad_zabytkami_Wojewodztwa_Dolnoslaskiego_2021-2024.pdf (dostęp: 30 VI 2023).
Jagielska-Burduk A., Własność zabytku i jej ograniczenia po 1989 r., w: A. Jagielska-Burduk, Zabytek ruchomy, LEX/el. 2011.
Kancelaria Senatu Biuro Analiz i Dokumentacji, Problematyka reprywatyzacji w wybranych krajach postkomunistycznych, Warszawa 2011.
Kasznica S., Polskie prawo administracyjne. Pojęcie i instytucje zasadnicze, Poznań 1947.
Kocowska-Siekierka E., Ochrona zamków, pałaców i innych szlacheckich założeń rezydencjonalnych w Czechach w latach 1918–2015. Problem nacjonalizacji i restytucji, „Przegląd Zachodni” 2015, nr 3(356), s. 51–69.
Klawikowska M., Pałac w Kamieńcu Ząbkowickim i jego losy po 1945, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy. Studia Historyczne” 2000, nr 6, s. 5–16.
Křížová K., Historický interiér, w: Metodika torby interiérových instalací a reinstalací, pod red. K. Bobka, Praha 2011, s. 24–36.
Kulik J. , Restytucja dóbr w prawie czeskim i czechosłowackim w latach 1989–2000, w: Dobra kultury i problemy własności. Doświadczenia Europy Środkowej po 1989 roku, pod red. G. Czubek, P. Kosiewskiego, Warszawa 2005, s. 31–38.
Kurek J., Zamek Krzyżtopór w Ujeździe jako część dziedzictwa światowego, „Przestrzeń i Forma” 2017, nr 30, s. 87–106. DOI: https://doi.org/10.21005/pif.2017.30.B-03
Lewicki J., O początkach klasyfikacji zabytków. O wadach i zaletach polskich systemów wartościowania zabytków, w: Klasyfikacja i kategoryzacja w systemie ochrony zabytków, pod red. B. Szmygina, Warszawa 2016, s. 91–108. DOI: https://doi.org/10.24358/ODK_2016_02_08
Łuczyński R.M., Losy rezydencji dolnośląskich w latach 1945–1991, Wrocław 2010.
Najwyższa Izba Kontroli Delegatura w Rzeszowie, Informacja o wynikach kontroli prawidłowości gospodarowania i nadzoru nad wybranymi zabytkami nieruchomymi w latach 2004–2008, LRZ-410-09/2009, nr ewidencyjny: P/09/170, Rzeszów 2010.
Najwyższa Izba Kontroli Departament Nauki, Oświaty i Dziedzictwa Narodowego,
Informacja o wynikach kontroli. System ochrony zabytków w Polsce, KNO.430.004.2021, nr ewidencyjny: 170/2021/P21023/KNO, Warszawa 2021.
Narodowy Instytut Dziedzictwa, Raport o stanie zachowania zabytków nieruchomych w Polsce. Zabytki wpisane do rejestru zabytków (księgi rejestru A i C), Warszawa 2017, https://nid.pl/wp-content/uploads/2021/11/RAPORT-O-STANIE-ZACHOWANIA-ZABYTKOW-NIERUCHOMYCH.pdf (dostęp: 30 VI 2023).
Piotrowska-Kuipers D., Zamek joannitów w Słońsku – historia, zabezpieczenie i perspektywy, „Ziemia Lubuska” 2021, nr 7, s. 185–194.
Pruszyński J., Ochrona zabytków w Polsce: geneza, organizacja, prawo, Warszawa 1989.
Strzelczyk R., Prawo nieruchomości, Warszawa 2015.
Urbańczyk Ł., Czy sprzedaż zabytku przez jednostkę samorządu terytorialnego to szansa czy zagrożenie?, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 18 X 2022, https://samorzad.nid.pl/baza_wiedzy/czy-sprzedaz-zabytku-przez-jednostke-samorzadu-terytorialnego-to-szansa-czy-zagrozenie/ (dostęp: 30 VI 2023). DOI: https://doi.org/10.15199/74.2022.4.3
Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Komentarz, pod red. M Cherki, LEX/el. 2010.
Wiktor K., Problem 30 lat dochodzenia roszczeń reprywatyzacyjnych w Polsce teoria i praktyka.
Ekspertyza wykonana na zlecenie Biura Analiz, Dokumentacji i Korespondencji Kancelarii Senatu, https://www.senat.gov.pl/download/gfx/senat/pl/senatinicjatywypliki/9610/4/437_30_lat_dochodzenia_roszczen_reprywatyzacyjnych_w_polsce_-_ekspertyza.pdf (dostęp: 30 VI 2023).
Władztwo administracyjne. Administracja publiczna w sferze imperium i w sferze dominium, pod red. J. Łukaszewicza, Rzeszów 2012.
Włodarczyk-Jakubczak M., Pałac za złotówkę. Nowy właściciel poszukiwany, TVP3 Gorzów Wlkp., 12 VII 2019, https://gorzow.tvp.pl/43473229/palac-za-zlotowke--nowy-wlasciciel-poszukiwany (dostęp: 30 VI 2023).
Wylegała A., Był dwór, nie ma dworu. Reforma rolna w Polsce, Wołowiec 2021.
Zachwatowicz J., Nowe aspekty teorii konserwacji zabytków, w: J. Zachwatowicz, Wybór prac, „Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków”, seria B, t. 68, Warszawa 1981, s. 93–100.
Zawada W., Renowacja kompleksu pałacowego w Żmigrodzie, Barycz.pl, http://barycz.pl/index_turystyka.php?dzial=6&kat=23&art=14 (dostęp: 30 VI 2023).
Zimmermann J., Prawo administracyjne, Kraków 2005.
License
Copyright (c) 2024 Elżbieta Kocowska-Siekierka, Tadeusz Kocowski
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.