Słowa kluczowe
geneza gatunku
paremiologia
fundusz przysłów
przysłowia i porzekadła
Jak cytować
Abstrakt
W artykule została przeanalizowana geneza przysłów i porzekadeł – jedno z naj- mniej zbadanych zagadnień paremiologii. Podkreślono, że przedstawiony problem rzadko pojawia się w polu naukowych zainteresowań folklorystów ukraińskich i zagranicznych. Jednak największy wkład w rozwiązanie tajemnicy pochodzenia paremii miał Iwan Franko, który w podstawowym trzy- tomowym korpusie Galicyjsko-ruskie przypowieści ludowe (ukr. Галицько-руські народні приповідки) najpełniej przedstawił sposoby uzupełniania funduszu przysłów. Według koncepcji badacza jednym z najbardziej wydajnych sposobów jest tzw. przejście międzygatunkowe, kiedy obszerniejsze gatunki zostają zredukowane do lakonicznej formuły słownej przypowieści (ukr. приповідки). Praca ujawnia, że Iwan Franko udowodnił ścisłe połączenie przysłów i porzekadeł z dowcipem, baśnią i opowiada- niem ludowym. Na podstawie konkretnych przykładów odzwierciedla się trudną pracę analityczną, jaką wykonał autor zbioru aforyzmów ludowych, starając się prześledzić pochodzenie każdego egzem- plarza. Dzięki systematycznej pracy Iwana Franki w zakresie genezy paremii udało się uwypuklić ten aspekt badań folklorystycznych na nowym poziomie i potwierdzać ścisłe korelacje międzygatunkowe, poprzez które ujawnia się niewidzialna substancja mądrości ludowej.
Bibliografia
Halytski narodni noveli, zibrav Osyp Rozdolskyi [Galician folk short stories, collected by O. Rozdolskyi] [v:] Etnografichnyi zbirnyk, t. VIII, Lviv: Nakladom Tovarystva im. Shevchenka, 1900.
Halytsko-ruski anekdoty, zib. Volodymyr Hnatiuk [Galician-Russian anecdotes, collected by Volodymyr Hnatiuk] [v:] Etnografichnyi zbirnyk, t. VI, Lviv: Nakladom tovarystva im. Shevchenka, 1899.
Halytsko-ruski narodni prypovidky, zibrav, uporiadkuvav i poiasnyv dr. Ivan Franko [Galician-Russian folk tales, collected, organized and explained by dr. Ivan Franko], t. 1, kn. 1, [v:] Etnohrafichnyi zbirnyk, t. VI, Lviv: Nakladom tovarystva im. Shevchenka, 1901.
Halytsko-ruski narodni prypovidky, u 3 t., zibrav, uporiadkuvav i poiasnyv dr. Ivan Franko [Galician-Russian folk tales, collected, organized and explained by dr. Ivan Franko], t. 1: A-Dity, nauk. red. dr. filol. nauk. prof. Sviatoslav Pylypchuk, Lviv: LNU im. Ivana Franka, 2021.
Hrushevs’kyy M., Istoriya ukrayins’koyi literatury [History of Ukrainian literature], t. 1, Kyiv 1993. Ilkevych H., Halytski prypovidky i zahadky [Galician proverbs and riddles], Viden’ 1841.
Klouston V., Narodni kazky ta vyhadky, yikh vandrivky ta pereminy, per. A. Krymskoho [Folk tales and fictions, their travels and changes, translated by A. Krymskyi], Lviv: Z drukarni Manietskoho, pid zariadom V. Hodaka, 1896.
Liudovi viruvannia na Pidhiri, zibrav dr. Ivan Franko [People’s beliefs in Pidhirya, collected by dr. I. Franko], [v:] Etnohrafichnyi zbirnyk, t. 5, Lviv: Nakladom tovarystva im. Shevchenka, 1898, s. 160–218.
Nomys M., Ukrayins’ki prykazky, pryslivya i take inshe [Ukrainian sayings, proverbs and other things], Kyiv: Lybid’ 1993.
Pylypchuk S., Halyts’ko-rus’ki narodni prypovidky: paremiolohichno-paremiohrafichna kontsep- tsiya Ivana Franka [Galician-Russian folk tales: the paremiological and paremiographic concept of Ivan Franko], L’viv: Vydavnychyy tsentr LNU im. Ivana Franka, 2008.
Plaviuk V., Peredmova [En Introduction], [v:] Prypovidky abo ukrainsko-narodnia filosofiia, t. 1, Edmonton, Alberta: From Ivan Solyanych’s printing house, 1945.
Rozvidky Mykhaila Drahomanova pro ukrainsku narodnu slovesnist i pysmenstvo [Mykhailo Drahomanov’s explorations of Ukrainian folk literature and writing], [v:] „Zbirnyk filolohichnoi sektsii Naukovoho tovarystva imeni Shevchenka”, 1900, t. II.
Rudanskyi S., Tvory [Works], Kyiv: Derzhavne vydavnytstvo khudozhnoi literatury, 1962. Franko I., Peredmova do pershoho tomu [Preface to the first volume], [v:] „Etnohrafichnyi zbirnyk”, t. XVI: Halytsko-ruski narodni prypovidky, Lviv 1901–1905, s. III–XXV.
Franko I., Pisnia pro pravdu i nepravdu [A song about truth and untruth], Lviv: Nakladom naukovoho tovarystva im. Shevchenka, 1906.
Chubynskyi P., Znachenie pesen, skazok i pogovorok kiyminalista [The meaning of songs, fairy tales and sayings of a criminologist], [v:] „Kievskie gubernskie vedomosti”, 1861, no. 36, s. 12–14.
Yak bidna baba vorozhkoiu stala [How a poor old woman became a fortune teller], [v:] „Zhytie i Slovo. Vistnyk literatury, istorii i folkloru”, 1894, t. II, s. 359.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.
Pozostałe postanowienia
- Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).