Słowa kluczowe
onomastyka
adaptacja
analiza
nazwy broni i sprzętu wojskowego
słownictwo
język ukraiński
Jak cytować
Abstrakt
W ostatnim czasie w języku ukraińskim spopularyzowało się słownictwo militarne, w szczególności nazwy broni, wśród których są zarówno te znane wcześniej (choć przeważnie tylko wąskiemu kręgowi specjalistów), jak i zupełnie nowe. Przedmiotem analizy w niniejszym artykule są słowne nazwy własne broni i sprzętu wojskowego, zaliczane przez wielu onomastów do chrematonimów i towaronimów, choć zakres chrematonimii nadal pozostaje w językoznawstwie słowiańskim nie do końca jasny. Wciąż trwają dyskusje, czy można towaronimy będące nazwami seryjnych, a nie jednostkowych przedmiotów zaliczać do nazw proprialnych. W artykule przyjmuje się stanowisko większości onomastów słowiańskich, iż są to nazwy własne. Zebrano ponad 200 słownych nazw własnych broni wykorzystywanej przez wojsko ukraińskie w czasie wojny ukraińsko-rosyjskiej, które dotąd nie były przedmiotem analizy onomastycznej. W artykule skupiono się na aspekcie funkcjonowania tych nazw w dyskursie medialnym na przykładzie trzech o największej częstotliwości użycia: „Javelin”, „Bayraktar”, „HIMARS”. Ustalono ich motywację, przebadano stopień adaptacji w tekstach mediów, gdyż wszystkie trzy to zapożyczenia, szczególną uwagę poświęcono nabytym konotacjom oraz funkcjom. Opisano proces transonimizacji z ich udziałem.
Bibliografia
Єльнікова Н., Неологізми у медіатекстах періоду воєнного стану в Україні, [в:] „Підготовка правоохоронців в системі МВС України в умовах воєнного стану”, 2022, № 1, c. 298–300.
Карпенко О., Когнітивна ономастика, Одеса: Фенікс, 2010.
Колоїз Ж., Українська оказіональна деривація, Київ: Акцент, 2007.
Левков О., Смертельний „Спис” проти броні окупантів: „вбивця танків” ПТРК Javelin у війні в Україні, [в:] Електронний ресурс: https://espreso.tv/smertelniy-spis-proti-broni-okupantiv-vbivtsya-tankiv-ptrk-javelin-u-viyni-v-ukraini.
Литовченко І., Динамічні процеси у військовій лексиці української мови (назви зброї, аму- ніції, споруд), Кривий Ріг: Видавець Роман Козлов, 2016. DOI: https://doi.org/10.31812/0564/515
Мірошниченко Б., Від автозапчастин до ударних безпілотників. Як турецький виробник Bayraktar здобув світову славу, [в:] Електронний ресурс: https://www.epravda.com.ua/publications/2023/02/9/696862/.
Навальна М., Спис О., Функційно-семантичні особливості використання війської лексики в мові газети „День”, [в:] „Закарпатські філологічні студії”, 2022, вип. 25, т. 1, с. 36–42. Огнєв О., ПТРК Javelin – чим він крутий і як допомагає українській армії, [в:] Електронний ресурс: https://www.unian.ua/weapons/ptrk-javelin-chim-vin-krutiy-i-yak-dopomagaye-ukrajinskiy-armiji-ostanni-novini-11774992.html.
Печерський А., „Джавелін” – дротик, який лишає ворога без броні, [в:] Електронний ресурс: https://armyinform.com.ua/2022/09/24/dzhavelin-drotyk-yakyj-lyshaye-voroga-bez-broni/.
Торчинський М., Онімна система і критерії її аналізу, [в:] „Наукові записки ТНПУ. Серія: Мовознавство”, 2014, вип. ІІ (24), с. 283–288.
Торчинський М., Структура онімного простору української мови, Хмельницький: Авіст, 2008.
Три види зброї, які змінили хід війни України з Росією, [в:] Електронний ресурс: https://focus.ua/uk/voennye-novosti/551970-tri-vida-oruzhiya-kotorye-izmenili-hod-voyny-ukrainy-s-rossiey-cnn-foto.
Dunaj W., Funkcje nazw własnych, [w:] „Onomastica”, 2017, LXI/2, s. 77–89.
Gałkowski A., Chrematonimia w kulturze współczesnej, [w:] „Onomastica”, 2017, LXI/1, s. 55–71.
Guard, [w:] Електронний ресурс: http://www.ngu.com.ua/weapon/antitank/at_javelin_all.html.
Religious Icons in Art and War. Saint Javelin and Symbols of Resistance, [w:] Electronic source: https://www.theworldwar.org/learn/about-wwi/religious-icons-art-and-war.
Rutkowski M., Internet jako przedmiot opisów onomastycznych i medioonomastycznych, [w:] „Onomastica”, 2018, LXII, s. 99–112.
Šrámek R., Chrématonymcký objekt, [w:] Chrématonyma z hlediska teorie a praxe, red. R. Šrámek, L. Kuba, Brno 1989, s. 13–20.
Yelnikova N., Neolohizmy u mediatekstakh periodu voiennoho stanu v Ukraini [Neologisms in media texts of the martial law period in Ukraine], [v:] „Pidhotovka pravookhorontsiv v systemi MVS Ukrainy v umovakh voiennoho stanu”, 2022, no. 1, s. 298–300.
Karpenko O., Kohnityvna onomastyka [Cognitive onomastics], Odesa: Feniks, 2010.
Koloiz Zh., Ukrainska okazionalna deryvatsiia [Ukrainian occasional derivation], Kyiv: Aktsent, 2007.
Levkov O., Smertelnyi „Spys” proty broni okupantiv: „vbyvtsia tankiv” PTRK Javelin u viini v Ukraini [Deadly “Javelin” against the armor of the occupiers: the “tank killer” Javelin an- ti-tank missile system in the war in Ukraine], [v:] Elektronnyi resurs: https://espreso.tv/smertelniy-spis-proti-broni-okupantiv-vbivtsya-tankiv-ptrk-javelin-u-viyni-v-ukraini.
Lytovchenko I., Dynamichni protsesy u viiskovii leksytsi ukrainskoi movy (nazvy zbroi, amunitsii, sporud) [Dynamic processes in the military vocabulary of the Ukrainian language (names of weapons, ammunition, structures)], Kryvyi Rih: Vydavets Roman Kozlov, 2016.
Miroshnychenko B., Vid avtozapchastyn do udarnykh bezpilotnykiv. Yak turetskyi vyrobnyk Bayraktar zdobuv svitovu slavu [From auto parts to impact drones. As a Turkish manufac- turer, Bayraktar has gained world fame], [v:] Elektronnyi resurs: https://www.epravda.com.ua/publications/2023/02/9/696862/.
Navalna M., Spys O., Funktsiino-semantychni osoblyvosti vykorystannia viiskoi leksyky v movi hazety „Den” [Functional and semantic peculiarities of the use of military vocabulary in the language of the newspaper “Den”], [v:] „Zakarpatski filolohichni studii”, 2022, vyp. 25, t. 1, s. 36–42. DOI: https://doi.org/10.32782/tps2663-4880/2022.25.1.6
Ohniev O., PTRK Javelin – chym vin krutyi i yak dopomahaie ukrainskii armii [Functional and semantic peculiarities of the use of military vocabulary in the language of the newspaper “Den”], [v:] Elektronnyi resurs: https://www.unian.ua/weapons/ptrk-javelin-chim-vin-krutiy-i-yak-dopomagaye-ukrajinskiy-armiji-ostanni-novini-11774992.html.
Pecherskyi A., „Dzhavelin” – drotyk, yakyi lyshaie voroha bez broni [“Javelin” is a dart that leaves the enemy without armor], [v:] Elektronnyi resurs: https://armyinform.com.ua/2022/09/24/dzhavelin-drotyk-yakyj-lyshaye-voroga-bez-broni/.
Torchynskyi M., Onimna systema i kryterii yii analizu [System of proprial names and criteria for its analysis], [v:] „Naukovi zapysky TNPU. Seriia: Movoznavstvo”, 2014, vyp. II (24), s. 283–288.
Torchynskyi M., Struktura onimnoho prostoru ukrainskoi movy [The structure of the proprial names system of the Ukrainian language], Khmelnytskyi: Avist, 2008.
Try vydy zbroi, yaki zminyly khid viiny Ukrainy z Rosiieiu [Three types of weapons that changed the course of Ukraine’s war with Russia], [v:] Elektronnyi resurs: https://focus.ua/uk/voennye-novosti/551970-tri-vida-oruzhiya-kotorye-izmenili-hod-voyny-ukrainy-s-rossiey-cnn-foto.
Dunaj W., Funkcje nazw własnych [Functions of proper names], [w:] „Onomastica”, 2017, LXI/2, s. 77–89. DOI: https://doi.org/10.17651/ONOMAST.61.2.8
Gałkowski A., Chrematonimia w kulturze współczesnej [Chrematonymy in contemporary culture], [w:] „Onomastica”, 2017, LXI/1, s. 55–71. DOI: https://doi.org/10.17651/ONOMAST.61.1.4
Guard, [w:] Elektronnyi resurs: http://www.ngu.com.ua/weapon/antitank/at_javelin_all.html.
Religious Icons in Art and War. Saint Javelin and Symbols of Resistance, [w:] Electronic source: https://www.theworldwar.org/learn/about-wwi/religious-icons-art-and-war.
Rutkowski M., Internet jako przedmiot opisów onomastycznych i medioonomastycznych [The Internet as a subject of onomastic and mediaonomastic descriptions], [w:] „Onomastica”, 2018, LXII, s. 99–112. DOI: https://doi.org/10.17651/ONOMAST.62.5
Šrámek R., Chrématonymcký objekt [Chrematonymic object], [w:] Chrématonyma z hlediska teorie a praxe, red. R. Šrámek, L. Kuba, Brno 1989, s. 13–20.
Korpus ukrainskoi movy [Corpus of the Ukrainian language], [v:] Elektronnyi resurs: http://korpus.org.ua.
Vse bude palianytsia. Antolohiia suchasnoi ukrainskoi fantastyky [Everything will be a “palianytsia”. An anthology of modern Ukrainian fiction], t. 4, [v:] Elektronnyi resurs: https://tinyurl.com/5n72r6j9.
Ofitsiinyi sait Henealohichnoho tovarystva „Ridni” [Official website of the Genealogical Society „Ridni”], [v:] Elektronnyi resurs: https://ridni.org/karta.
Turetsko-ukrainskyi slovnyk [Turkish-Ukrainian dictionary], [v:] Elektronnyi resurs: https://tinyurl.com/2ar5xsjp.
24 kanal, [v:] Elektronnyi resurs: https://24tv.ua.
Vikna, [v:] Elektronnyi resurs: https://vikna.tv.
Volynski novyny, [v:] Elektronnyi resurs: https://www.volynnews.com.
Holos Ameryky, [v:] Elektronnyi resurs: https://ukrainian.voanews.com.
Holos Ukrainy, [v:] Elektronnyi resurs: http://www.golos.com.ua.
Dyvys. INFO, [v:] Elektronnyi resurs: https://dyvys.info.
Espreso, [v:] Elektronnyi resurs: https://espreso.tv.
Zaborona, [v:] Elektronnyi resurs: https://zaborona.com.
Oboronno-promyslovyi kurier, [v:] Elektronnyi resurs: https://opk.com.ua/. Radio Svoboda, [v:] Elektronnyi resurs: https://www.radiosvoboda.org. RBK Ukraina, [v:] Elektronnyi resurs: https://www.rbc.ua.
TSN, [v:] Elektronnyi resurs: https://tsn.ua.
New Voice, [v:] Elektronnyi resurs: https://nv.ua.
Root Nation, [v:] Elektronnyi resurs: https://root-nation.com.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Wiktoria Hojsak
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.
Pozostałe postanowienia
- Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).