Słowa kluczowe
pisarz
przedmiot
ukraińska krótka proza wojenna
opowiadanie
szczegół artystyczny
Jak cytować
Abstrakt
Pełnoskalowa wojna w Ukrainie spowodowała, iż w znacznym stopniu zwiększyła się skala twórczości literackiej, w tym krótkich form prozatorskich, m.in. opowiadań i nowel, które jednak jeszcze do niedawna nie były przedmiotem szerokich badań literaturoznawczych. Wśród propozycji ukraińskiej krótkiej prozy wojennej na uwagę zasługuje nagrodzone opowiadanie Dzień kobiet (2022) Borysa Artemowa – niezwykle interesującego pisarza rodem z Zaporoża, który dotąd również nie był znany szerokim kręgom czytelniczym. Stąd aktualność badań podjętych w niniejszym artykule. We wskazanym utworze zaporoski prozaik postawił sobie za cel ukazanie okropieństwa rosyjskiej agresji w Ukrainie na przykładzie śmierci jednej z mariupolskich rodzin na skutek bombardowania. Pisarz zastosował poetykę szczegółu, wplatając niejednokrotnie w tkankę narracyjną utworu obrazy przedmiotów: okularów, dziecięcego plecaczka, zegara, tomiku wierszy, składanego krzesełka turystycznego. Celem artykułu było nie tylko zaakcentowanie aktywnego zwrotu pisarzy ukraińskich ku gatunkowi krótkiej prozy wojennej czy zwięzła charakterystyka teorii szczegółu w utworze literackim, ale przede wszystkim potwierdzenie, iż to dzięki temu zabiegowi literackiemu konkretne przedmioty uzyskały wymiar ogólny, otrzymując znaczenie symboliczne. W rezultacie przeanalizowane szczegóły posłużyły maksymalnej ekspresywizacji przestrzeni tekstowych opowiadania i psychologicznemu oddziaływaniu na odbiorcę. Dzień kobiet Borysa Artemowa okazał się zatem jednym z najsilniejszych przykładów najnowszej krótkiej prozy o wojnie w Ukrainie. W artykule zastosowano metody: historycznoliteracką, biograficzną, badań teoretycznych oraz analityczną.
Bibliografia
Аврахов Т., Поліфункціональність художньої деталі у творчості Григора Тютюнника, [в:] „Українська мова і література в школі”, 1989, № 8, с. 16–22.
Артемов Б., Жіночий день, [в:] Війна епохи постмодерну. Випробування вогнем, проза, публіцистика, есеї, упор. М. Сидоржевський, Київ: Саміт-Книга, 2023, с. 5–17.
Артемов Б., Марік, Київ: Видавництво „Білка”, 2024.
Бандура Т., Яремчук Н., Своєрідність художньої деталі в поетикальній системі ліричного наративу збірки Я. Щоголева „Ворскло”, [в:] „Science and Education a New Dimension. Philology”, 2017, т. 35, 125, с. 14–17.
Визначено переможця міського літературного конкурсу новелістичних творів імені Василя Захарченка, [в:] Електронний ресурс: https://dogp.gov.ua/news/1701154638/.
Горнятко-Шумилович А., Онлайн-розмова з письменником Борисом Артемовим від 15 квітня 2024 р., [в:] Приватний архів Анни Горнятко-Шумилович.
Горнятко-Шумилович А., Онлайн-розмова з письменником Борисом Артемовим від 11 червня 2024 р., [в:] Приватний архів Анни Горнятко-Шумилович.
Гримич Г., Традиції художнього новаторства Гончара в „малій” прозі шістдесятників, [в:] Феномен Олеся Гончара в духовному просторі українства: зб. наук. ст., Полтавський ун-т ім. В.Г. Короленка, Полтавська обл. б-ка для юнацтва ім. О. Гончара, Полтава: АСМІ, 2008, с. 120–123.
Клочек Г., „Художній світ” як категоріальне поняття, „Слово і час”, 2007, № 9, с. 10–11.
Книга Екклезіастова (або Проповідника), [в:] Біблія або Книги Святого Письма Старого і Нового Заповіту, переклад Івана Огієнка, із мови давньоєврейської й грецької на українську наново перекладена, 988-1988, ювілейне видання з нагоди тисячоліття християнства в Україні, електронний ресурс: https://uk.wikisource.org/wiki/Біблія_(Огієнко)/Книги_Старого_Заповіту/Книга_Екклезіястова.
Корсак І., Високовольтна напруга слова, [в:] Сила малого. Антологія сучасної малої прози, ред. П. Алепський, передм. І. Корсак, Луцьк: ПВД „Твердиня”, 2008, c. 3–4.
Кузнецов Ю., Феномен художньої деталі: методологічні виміри пізнання, [в:] „Психологія і суспільство”, 2017, № 3, с. 7–29.
Кулінська І.Я., Тема війни на сході України в сучасній малій прозі (на матеріалі книжки „Рокада” Г. Цимбалюка, „Вовче” К. Чабали, „Літо-Ато” Олафа Клеменсена та ін.), [в:] „Вчені записки ТНУ імені В.І. Вернадського. Серія: Філологія. Соціальні комунікації”, 2020, № 4, с. 34–41.
Лист Михайла Сидоржевського до Бориса Артемова від 16 травня 2023 р., [в:] Приватний архів Бориса Артемова.
Лист Олени Мариничевої до Бориса Артемова від 9 липня 2023 р., [в:] Приватний архів Бориса Артемова.
Петрович В., Запорізький автор розповів про серію книг, в яких історія Запоріжжя розкривається через людські долі, [в:] Електронний ресурс: https://suspilne.media/culture/83586-zaporizkij-avtor-rozpoviv-pro-seriu-knig-v-akih-istoria-zaporizza-rozkrivaetsa-cerez-ludski-doli.
Приходько І., Теоретичні засади літературознавчого аналізу. Мистецтво мініатюрування: підтекст, асоціативна образність, мотив, оповідач, художня деталь, [в:] Її ж, Слово-образ у контексті історико-літературного процесу, Харків: Основа, 2010, с. 108–116.
Рябченко М., Комбатанська проза в сучасній українській літературі: жанрові та художні особливості, [в:] „Слово і час”, 2019, № 6, с. 62–73.
Святовець В., Художня деталь в українській класичній прозі. Нариси про творчість письменників: Навчальний посібник, Київ: Видавничо-поліграфічний центр „Київський університет”, 2007.
Сидоржевський М., Вижити й перемогти, [в:] Війна епохи постмодерну. Випробування вогнем, проза, публіцистика, есеї, упор. М. Сидоржевський, Київ: „Саміт-Книга”, 2023, с. 3–4.
Сила малого. Антологія сучасної малої прози, ред. П. Алепський, передм. І. Корсак, Луцьк: ПВД „Твердиня”, 2008.
Хороб М., Поетика деталі в художньому світі оповідання Григора. Тютюнника „Нюра”, [в:] „Вісник Прикарпатського національного університету ім. Василя Стефаника. Філологія (літературознавство)”, 2008, вип. 17–18, с. 28–34.
Черкас О., Художня деталь у творчому космосі Павла Загребельного, [в:] „Українська література в загальноосвітній школі”, 2015, № 5, с. 39–41.
Avrakhov T., Polifunktsionalnist khudozhnoi detali u tvorsosti Hryhora Tiutiunnyka [Polyfunctionality of the artistic detail in the work of Hryhor Tyutyunnyk], [v:] „Ukrainska mova i literatura v shkoli”, 1989, no. 8, s. 16–22.
Artemov B., Zhinochyi den [Women’s day], [v:] Viina epokhy postmodernu. Vyprobuvannia vohnem. Proza, publitsystyka, esei, upor. M. Sydorzhevskyi, Kyiv: Samit-Knyha, 2023, s. 5–17. Bandura T., Yaremchuk N., Svoieridnist khudozhnoi detali v poetykalnii systemi lirychnoho naratyvu zbirky Ya. Shchoholeva „Vorsklo” [The peculiarity of the artistic detail in the poetic system of the lyrical narrative of the collection „Vorsklo” by Ya. Shchogolev], [v:] „Science and Education a New Dimension. Philology”, 2017, t. 35, 125, s. 14–17.
Vyznacheno peremozhtsia miskoho literaturnoho konkursu novelistychnykh tvoriv imeni Vasylia Zakharchenka [The winner of the city literary competition of novelistic works named after Vasyl Zakharchenko has been determined], [v:] Elektronnyi resurs: https://dogp.gov.ua/news/1701154638/.
Horniatko-Shumylovych A., Onlain-rozmova z pysmennykom Borysom Artemovym vid 15 kvitnia 2024 r. [Online conversation with writer Boris Artemov from April 15, 2024.], [v:] Pryvatnyi arkhiv Anny Horniatko-Shumylovych.
Hrymych H., Tradytsii khudozhnoho novatorstva Honchara v „malii” prozi shistdesiatnykiv [Traditions of Gonchar’s artistic innovation in the “small” prose of the sixties], [v:] Fenomen Olesia Honchara v dukhovnomu prostori ukrainstva, zb. nauk. st., un-t im. V.H. Korolenka, Poltavska obl. b-ka dlia yunatstva im. O. Honchara, Poltava: ASMI, 2008, s. 120–123.
Klochek H., „Khudozhnii svit” yak katehorialne poniattia [„Art world” as a categorical concept], [v:] „Slovo i chas”, 2007, no. 9, s. 10–11.
Knyha Ekkleziastova (abo Propovidnyka) [The Book of ecclesiastes (or ecclesiastes)], [v:] Bibliia abo Knyhy Sviatoho Pysma Staroho i Novoho Zapovitu, pereklad Ivana Ohiienka, iz movy davnoievreiskoi y hretskoi na ukrainsku nanovo perekladena, 988-1988, yuvileine vydannia z nahody tysiacholittia khrystyianstva v Ukraini, elektronnyi resurs: https://uk.wikisource.org/wiki/Bibliia_(Ohiienko)/Knyhy_Staroho_Zapovitu.
Korsak I., Vysokovoltna napruha slova [High voltage word voltage], [v]: Syla maloho. Antolohiia suchasnoi maloi prozy, red. P. Alepskyi, peredm. I. Korsak, Lutsk: PVD „Tverdynia”, 2008, c. 3–4.
Kuznetsov Yu., Fenomen khudozhnoi detali: metodolohichni vymiry piznannia [The phenomenon of artistic detail: methodological dimensions of cognition], [v:] „Psykholohiia i suspilstvo”, 2017, no. 3, s. 7–29. DOI: https://doi.org/10.35774/pis2017.03.007
Kulinska I.Ia., Tema viiny na skhodi Ukrainy v suchasnii malii prozi (na materiali knyzhky „Rokada” H. Tsymbaliuka, „Vovche” K. Chabaly, „Lito-Ato” Olafa Klemensena ta in.) [The theme of the war in the east of Ukraine in modern short prose (Based on the material of the book “Rokada” by G. Tsymbalyuk, “Wolf” by K. Chabala, “Lito-Ato” by Olaf Clemensen, etc.)], [v:] „Vcheni zapysky TNU imeni V.I. Vernadskoho. Seriia: Filolohiia. Sotsialni komunikatsii”, 2020, no. 4, s. 34–41. DOI: https://doi.org/10.32838/2663-6069/2020.4-4/07
Lyst Mykhaila Sydorzhevskoho do Borysa Artemova vid 16 travnia 2023 r. [Letter from Mykhailo Sydorzhevsky to Boris Artemov dated May 16, 2023.], [v:] Pryvatnyi arkhiv Borysa Artemova.
Lyst Oleny Marynychevoi do Borysa Artemova vid 9 lypnia 2023 r. [A letter from Olena Marynycheva to Boris Artemov from], [v:] Pryvatnyi arkhiv Borysa Artemova.
Petrovych V., Zaporizkyi avtor rozpoviv pro seriiu knyh, v yakykh istoriia Zaporizhzhia rozkryvaietsia cherez liudski doli [The Zaporizhia author spoke about a series of books in which the history of Zaporizhia is revealed through human destinies], [v:] Elektronnyi resurs: https://suspilne.media/culture/83586-zaporizkij-avtorrozpoviv-pro-seriu-knig-v-akih-istoria-zaporizza-rozkrivaetsa-cerez-ludski-doli.
Prykhodko I., Teoretychni zasady literaturoznavchoho analizu. Mystetstvo miniatiuruvannia: pidtekst, asotsiatyvna obraznist, motyv, opovidach, khudozhnia detal, [v:] Yii zh, Slovo-obraz u konteksti istoryko-literaturnoho protsesu, Kharkiv: Osnova, 2010, s. 108–116.
Riabchenko M., Kombatanska proza v suchasnii ukrainskii literaturi: zhanrovi ta khudozhni osoblyvosti [Combat prose in modern Ukrainian literature: genre and artistic features], [v:] „Slovo i chas”, 2019, no. 6, s. 62–73. DOI: https://doi.org/10.33608/0236-1477.2019.06.62-73
Sviatovets V., Khudozhnia detal v ukrainskii klasychnii prozi. Narysy pro tvorchist pysmennykiv [Theoretical foundations of literary analysis. The art of miniaturization: subtext, associative imagery, motif, narrator, artistic detail], Kyiv: Vydavnycho-polihrafichnyi tsentr „Kyivskyi universytet”, 2007.
Sydorzhevskyi M., Vyzhyty y peremohty [Survive and win], [v:] Viina epokhy postmodernu. Vyprobuvannia vohnem. Proza, publitsystyka, esei, upor. M. Sydorzhevskyi, Kyiv: „Samit- Knyha”, 2023, s. 3–4.
Syla maloho. Antolohiia suchasnoi maloi prozy [The power of small. Anthology of modern short prose], red. P. Alepskyi, peredm. I. Korsak, Lutsk: PVD „Tverdynia”, 2008.
Khorob M., Poetyka detali v khudozhnomu sviti opovidannia Hryhora Tiutiunnyka „Niura” [The poetics of details in the artistic world of Hryhor’s Tyutyunnyk story „Nyura”], [v:] „Visnyk Prykarpatskoho natsionplnoho universytetu im. Vasylia Stefanyka. Filolohiia (literaturoznavstvo)”, 2008, vyp. 17–18, s. 28–34.
Cherkas O., Khudozhnia detal u tvorchomu kosmosi Pavla Zahrebelnoho [An artistic detail in the creative space of Pavlo Zahrebelnyi], [v:] „Ukrainska literatura v zahalnoosvitnii shkoli”, 2015, no. 5, s. 39–41.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Anna Horniatko-Szumiłowicz
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.
Pozostałe postanowienia
- Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).