Słowa kluczowe
język państwowy
język zagrożony
wielojęzyczność
dwujęzyczność
diglossia
sytuacja językowa
polityka językowa
planowanie językowe
żywotność języka
wspólnoty etniczno-narodowe
Jak cytować
Abstrakt
Niniejsze badanie podsumowuje osiągnięcia ukraińskiej socjolingwistyki przełomu XX i XXI wieku w zakresie studiów nad językami mniejszości narodowych w Ukrainie. Aktualność owego badania wynika z oddziaływania nowego paradygmatu światopoglądowego, którego prymarną funkcją jest świadomość ekologiczna. Jej celem jest zachowanie i ochrona unikalnego dziedzictwa kulturowego ludzkości, któremu zagraża niwelacja lub zagłada. Tak duże zainteresowanie kwestią języków mniejszości narodowych jest związane również ze zmieniającym się kontekstem społeczno-politycznym w krajach postradzieckich, zwłaszcza w Ukrainie. Dlatego też istnieje pilna potrzeba socjolingwistycznego monitorowania sytuacji językowej, a także badania warunków oraz mechanizmów zachowania języków mniejszościowych w regionach dwujęzycznych i wielojęzycznych. Ważne jest również opracowanie praktycznych zaleceń dotyczących równoważenia praw językowych oraz potrzeb kulturowych społeczności etnolingwistycznych Ukrainy. Badanie zostało przeprowadzone w ramach projektu naukowego „Praktyki ochrony językowej europejskiego obszaru językowo-kulturowego oraz perspektywy polityki językowej na Ukrainie” (2019–2023).
Stosowana w badaniu metoda opisu diachronicznego pozwala śledzić ewolucję poglądów badawczych,
a także zmiany w metodycznych założeniach dotyczących problemów konstrukcji języka w Ukrainie od czasów ZSRR po dziś dzień.
Bibliografia
Azhniuk B.M., Suchasni tendentsii v rozvytku slovianskoi sotsiolinhvistychnoi terminolohii (status mov) [Current trends in the development of Slavic sociolinguistic terminology (status of languages)], [v:] „Movoznavstvo”, 2013, nr 2–3, s. 163–183.
Vajnrajx U., Yazykovye kontakty. Sostoyanie i problemy issledovaniya [Languages in Contact Findings and problems], Kiїv: Vishha shkola, 1979.
Ekolohiia movy i movna polityka v suchasnomu suspilstvi [Ecology of language and language policy in modern society], Kyiv: Vydavnychyi dim D. Buraho, 2012.
Yevropeiska khartiia rehionalnykh mov abo mov menshyn [European Charter for Regional or Minority Languages], [v:] Elektronnyi resurs: https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/994_014#Text (30.10.2020).
Yevtukh V.B., Troshchynskyi V.P., Etnonatsionalna struktura suchasnoho ukrainskoho suspilstva: deiaki aspekty systemnoho bachennia yii rozvytku [Structure of the Contemporary Ukrainian Society: Several Aspects of the Systematic Analysis of its Development], [v:] „Etnonatsionalna struktura ukrainskoho suspilstva: Dovidnyk”, Kyiv: Naukova dumka, 2004, s. 3–47.
Zakon Ukrainy „Pro natsionalni menshyny v Ukraini” [Law of Ukraine “On National Minorities in Ukraine”], [v:] Elektronnyi resurs: https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/2494-12#Text (30.10.2020).
Lazarenko L., Dosvid movnykh polityk svitu y ukrainska perspektyva (informatsiino-analitychnyi ohliad)
Experience of world language policies and Ukrainian perspective (informationanalytical review)], [v:] „Ukrainska mova”, 2003, nr 4, s. 3–22.
Melnychuk O.S., Suchasni problemy marksystsko-leninskoho rozuminnia rozvytku i vzaiemodii mov svitu [Modern problems of Marxist-Leninist understanding of the development and interaction of languages of the world], [v:] „Movoznavstvo”, 1970, nr 3, s. 3–17.
Movne zakonodavstvo i movna polityka: Ukraina, Yevropa, svit [Language legislation and language policy: Ukraine, Europe, the world], Kyiv: Vydavnychyi dim D. Buraho, 2019.
Movnyi balans Ukrainy [Language balance of Ukraine], upor. O. Medvediev, [v:] „Suchasnist”, 2007, nr 9, s. 69–89.
Movni prava v suchasnomu sviti [Language rights in the modern world], Uzhhorod 2014.
Pytannia teorii movy v zarubizhnomu movoznavstvi [Questions of language theory in foreign linguistics], Kyiv: Naukova dumka, 1976.
Radevych-Vynnytskyi Ya.K., Dvomovnist v Ukraini: teoriia, istoriia, movovzhyvannia [Bilingualism in Ukraine: theory, history, language use], Kyiv-Drohobych: Posvit, 2011.
Rozvytok movoznavstva v URSR 1967–1977 [Development of linguistics in the USSR 1967–1977], Kyiv: Naukova dumka, 1980.
Slovar’ sociolingvisticheskix terminov [Dictionary of Sociolinguistic Terms], Moskva 2006, [v:] Elektronnyj resurs: //http://www.iling-ran.ru/library/sociolingva/slovar/sociolinguistics_dictionary.pdf (30.10.2020).
Tkachenko O.B., Doslidzhennia mov Ukrainy [Research of Ukrainian languages], [v:] „Instytut movoznavstva im. O.O. Potebni NAN Ukrainy: 1930–2005. Materialy do istorii”, Kyiv: Naukova dumka, 2005, s. 293–297.
Yavorska H., Zahrozheni movy na urazhenii mapi [Endangered languages on the affected map], [v:] „Zahrozheni movy. Krymskotatarska ta inshi tiurkski movy v Ukraini”, Kyiv 2016.
Licencja
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.
Pozostałe postanowienia
- Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).