Słowa kluczowe
postsowieckie społeczeństwo
idea narodowa
sowiecka historia
refleksja
Jak cytować
Abstrakt
Artykuł poświęcony został ocenie dramatycznych wydarzeń lat 2020–2023, przebadanych na przykładzie refleksji intelektualistów białoruskich i ukraińskich. Rzecz dotyczy zrywu rewolucyjnego 2020 roku na Białorusi oraz pełnoskalowej wojny wywołanej przez Rosję 24 lutego 2022 roku w Ukrainie. Głowna uwaga badacza skupiona jest wokół trzech ważnych aspektów: 1) stanowiska wobec przeszłości oraz krytycznego zrewidowania spuścizny sowieckiej, 2) kwestii języka narodowego, zakresu jego funkcjonowania i perspektywy rozwoju, 3) prawa do indywidualnego wyrażania własnych poglądów, co ujawnia się w sądach o zaistniałej sytuacji oraz w wizji przyszłości. Zauważono wspólne cechy w refleksji Białorusinów i Ukraińców, ale wytyczono również istotne różnice, które wraz z upływem czasu pogłębiają się.
Bibliografia
Агеєва В., За лаштунками імперії. Есеї про українсько-російські культурні відносини, вид. 2-е, випр., Київ: Віхола, 2021.
Алейникова С., „Русский мир”: белорусский взгляд, Минск: РИВШ, 2017. Алексиевич С., Время секонд хенд, Москва: Время, 2014.
Алексиевич С., О проигранной битве. Нобелевская лекция Светланы Алексиевич, [в:] Електронний ресурс: https://arzamas.academy/mag/212-aleksievitch.
„Бум-Бам-Літ”. Антологія білоруської поетичної революції, Київ: Люта справа, 2020. Герасименко Н., Словами очевидців: література від Євромайдану до війни, Тернопіль: Джура, 2019.
Глинский М., Под бело-красно-белым флагом, или Краткая история белорусской литературы, [в:] Електронний ресурс: https://culture.pl/ru/article/pod-belo-krasno-belym-flagom-ili-kratkaya-istoriya-belorusskoy-literatury.
Грицак Я., Подолати минуле. Глобальна історія України, Київ: Портал, 2021.
Дубин Б., Слово – письмо – литература. Очерки по социологии современной культуры, Москва: НЛО, 2001.
Иванова Н., Русский крест. Литература и читатель в начале нового века, Москва: Время, 2011.
Липатов А., Увидеть себя, познав других (Размышление о национальных предубеждениях и стереотипах), [в:] Россия и русский человек в восприятии славянских народов, ред. А. Липатов, Ю. Созина, Москва: ООО „Центр книги Рудомино”, 2014, c. 9–23.
Писатель Альгерд Бахаревич: „Люди хотят истории успеха, но серьезная литература о лузерстве”, „Комсомольская правда. Беларусь”, [в:] Електронний ресурс: https://www. kp.by/daily/26932/3982340/ (25.01.2022).
Плохій С., Остання імперія. Занепад і крах Радянського Союзу, пер. з англ. Я. Лебеденка, А. Сагана, Харків: Книжковий Клуб „Клуб Сімейного Дозвілля”, 2019.
Резанова З. (отв. ред.), Ностальгия по советскому, Томск: Изд. Томского университета, 2011.
Рябчук М., Долання амбівалентності. Дихотомія української національної ідентичності – історичні причини та політичні наслідки, Київ: ІПіЕНД ім. І.Ф. Кураса НАН України, 2019.
Саттер Д., Доба безумства. Занепад і кінець Радянського Союзу, пер. з англ. Н. Комарової, Київ: Дух і Літера, 2017.
Харчук Р., Сучасна українська проза: постмодерний період, Київ: Академія, 2008. Чернявская Ю., Модель этоса современного белоруса: опыт культурологического исследования в интернете, [в:] „Przegląd Wschodnioeuropejski”, 2010, № 1, c. 313–329.
Шор М., Українська ніч. Історія революції зблизька, пер. з англ. О. Буценка, Київ: Дух і Літера, 2018.
Эпштейн М., Постмодерн в русской литературе, Москва: Высшая школа, 2005.
Эткинд А., Кривое горе. Память о непогребенных, авториз. пер. с англ. В. Макарова, Москва: НЛО, 2016.
Gill G., Symbolism and regime change: Russia, Cambridge: Cambridge University Press, 2013.
Gosk H., Wychodzenie z „cienia imperium”. Wątki postzależnościowe w literaturze polskiej XX i XXI wieku, Kraków: Universitas, 2015.
Janka K. (ed.), Belarus inside out. Беларусь знутры i звонку, Минск: Б/изд., 2010.
Kiklewicz A., Pociechina H., Языковая креативность протестных дискурсов в Белоруссии после президентских выборов 2020 года, [в:] „Przegląd Wschodnioeuropejski”, 2021, № XII/I, c. 269–303.
Żak E., Mieszkańcy rosyjskiej świadomości zbiorowej XX i XXI wieku. Bohater kryminałów Aleksandry Marininej i Borysa Akunina, Kraków: Księgarnia Akademicka, 2014.
Ківа І. (упор.), Ми прокинемось іншими. Розмови з сучасними білоруськими письменниками про минуле, теперішнє і майбутнє Білорусі, Чернівці: Книги – ХХІ, 2021.
Лопата Є., Любка А. (упор.), Воєнний стан: антологія, передмова В. Залужного, Чернівці: Meridian Czernowitz, 2023.
Рафєєнко В. (упор.), Війна 2022: щоденники, есеї, поезія: антологія, Львів: Вид. Старого Лева; Варшава: Нова Польща, 2023.
Слабошпицький М., Велика війна. 2014... Україна: виклики, події, матеріали, Київ: Ярославів Вал, 2015
Aheyeva V., Za lashtunkamy imperiyi. Eseyi pro ukrayinsko-rosiyski kulturni vidnosyny [Behind the Scenes of Empire. Essays on Ukrainian-Russian Cultural Relations], Kyiv: Vilhola, 2021. Aleinikova S., „Russkiy mir”: belorusskiy vzglyad [“Russian world”: The Belarusian view], Minsk: RIVSh, 2017.
Aleksievich S., Vremya second hand [The Time of Second Hand], Moskva: Vremya, 2014. Aleksievich S., O proigrannoy bitve [About the lost battle. Svetlana Alexievich’s Nobel Lecture], [v:] Elektronnyj resurs: https://arzamas.academy/mag/212-aleksievitch.
Bum-Bam-Lit. Antolohiya bilorus’koyi poetychnoyi revoliutsii [Bum-Bam-Lit. Anthology of the Belarusian Poetic Revolution], Kyiv: Lyuta sprava, 2020.
Herasymenko N., Slovamy ochevydtsiv: literatura vid Yevromaydanu do viyny [In the words of witnesses: literature from Euromaidan to war], Termopil : Dzhura, 2019.
Glinsiy M., Pod belo-krasko-belym flagom, ili Kratkaya istoriya belorusskoy literatury [Under the White-Red-White Flag, or A Short History of Belarusian Literature], [в:] Elektronnyj resurs: https://culture.pl/ru/article/pod-belo-krasno-belym-flagom-ili-kratkaya-istoriya-belorusskoy-literatury.
Hrytsak Ya., Podolaty mynule. Hlobalna istoriya Ukrainy [Overcoming the Past. The global history of Ukraine], Kyiv, Portal, 2021.
Dubin B., Slovo – pismo – literatura. Ocherki po sotsiologii sovremennoy kultury [Word – Writing – Literature. Essays on the Sociology of Contemporary Culture], Moskva: NLO, 2001.
Ivanova N., Russkiy krest. Literatura i chitatel v nachale novogo veka [Russian Cross. Literature and the Reader at the Beginning of the New Century], Moskva: Vremya, 2011.
Lipatov A., Uvidet sebya, poznav drugikh (Razmyshlenie o natsionalnykh predubezhdeniyakh I stereotipakh) [Seeing Yourself by Knowing Others (Reflections on National Prejudices and Stereotypes)], [v:] Lipatov А., Sozina Yu. (ed.), Rossiya i russkiy chelovek v vospriyatii slavianskikh narodov [Russia and the Russian man in the perception of the Slavic peoples], Moskva: Rudimino, 2014, p. 9–23.
Pisatel Algerd Bakharevich: „Liudi khotiat uspekha, no serioznaya literature o luzerstve” [Writer Algerd Bakharevich: “People want success stories, but serious literature is about loserism”], „Komsomolskaya pravda. Belarus”, [v:] Elektronnyj resurs: https://www.kp.by/daily/26932/3982340/ (25.01.2022).
Plokhiy S., Ostannya impeiya. Zanepad i krakh Radyanskoho Soyuzu [The last empire. The Decline and Collapse of the Soviet Union], Kharkiv: Klub Simeynoho Dozvillya, 2019.
Rezanova Z. (otw. red.), Nostalgia po sovetskomu [Nostalgia for Soviet times], Tomsk: Izd. Tomskogo univesiteta, 2011.
Riabchuk M., Dolannya ambivalentnosti. Dykhotomiya ukrainskoyi natsionalnoyi identychnosti istorychni prychyny ta politychni naslidky [Overcoming ambivalence. The dichotomy of Ukrainian national identity historical causes and political consequences], Kyiv: IPiEND, 2019.
Sutter D., Doba bezumstva. Zanepad i kinets Radyanskoho Soyuzu [The Age of Madness. The Decline and End of the Soviet Union], Kyiv: Dukh i Litera, 2017.
Kharchuk R., Suchasna ukrainska proza: postmodernyi period [Contemporary Ukrainian prose: the postmodern period], Kyiv: Akademia, 2008.
Cherniavskaya Yu., Model etosa sovremennogo belarusa: opyt kulturologicheskogo issledovaiya v internete [Model of the Ethos of the Modern Belarusian: Experience of Cultural Research on the Internet], [v:] „Przegląd Wschodnioeuropejski”, 2010, no 1, p. 313–329.
Shore M., Ukrainska nich. Istoria revolutsii zblyzka [Ukrainian Night. The history of the revolution up close], Kyiv: Dukh i Litera, 2018.
Epshtein M., Postmodern v russkoy literature [Postmodern in Russian Literature], Moskva:Vysshaya shkola, 2005.
Etkind A., Krivoe gore: Pamiat o nepogrebennykh [Crooked Grief. Memory of the Unburied], Moskva: NLO, 2016.
Gill G., Symbolism and regime change: Russia. Cambridge: Cambridge University Press, 2013. DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9781139381673
Gosk H., Wychodzenie z „cienia imperium”. Wątki postzależnościowe w literaturze polskiej XX i XXI wieku [Emerging from the „shadow of empire”. Post-independence motifs in Polish literature of the 20th and 21st centuries], Kraków: Universitas, 2015.
Janka K. (ed.), Belarus inside out, Minsk 2010.
Kiklewicz A., Pociechina H., Yazykovaya kreativnost protestnykh diskursov posle prezidentskikh vyborov 2020 goda [Linguistic creativity of protest discourses in Belarus after the 2020 presidential election], [v:] „Przegląd Wschodnioeuropejski”, 2021/XII/I, p. 269–303. DOI: https://doi.org/10.31648/pw.6476
Żak E., Mieszkańcy rosyjskiej świadomości zbiorowej XX i XXI wieku. Bohater kryminałów Aleksandry Marininej i Borysa Akunina [Inhabitants of the Russian collective consciousness of the 20th and 21st centuries. The protagonist of detective stories by Alexandra Marinina and Boris Akunin], Kraków: Księgarnia Akademicka, 2014.
Kiva I., (upor.), My prokynemos’ inshymy. Rozmovy z suchasnymy biloruskymy pys’mennykamy pro mynule, teperishnye i maibutnye Bilorusi [We will wake up different. Conversations with contemporary Belarusian writers about the past, present and future of Belarus], Chernivtsi: Knyhy-XXI, 2021.
Lopata Y., Lyubka A. (upor.), Voyennyy stan: antolohiya [Martial law: anthology], Chernivtsi: Meridian Czernowitz, 2023.
Rafeyenko V. (ed.), Viyna 2022. shchodennyky, eseyi, poeziya: atnolohiya [War 2022. Diaries, essays, poetry: anthology], Lviv: Vyd. Staroho Leva; Varshava: Nova Polshcha, 2023.
Slaboshpytskyi M., Velyka viyna. 2014... Ukraina: vyklyky, podiyi, materialy [The Great War. 2014... Ukraine: challenges, events, materials], Kyiv: Yaroslaviv Val, 2015.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.
Pozostałe postanowienia
- Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).