Ключові слова
noun
morphological form
genitive case of time
instrumental case of time
Як цитувати
Анотація
In the Ukrainian literary language of the first two decades of the 21st century we can observe the simultaneous functioning of several grammatical varieties of temporal construction, consisting of the case or prepositional-case form of the noun and the agreed attributive component (adjective, pronoun, numeral). This variability of grammatical forms of temporal construction predefinеs changes in the grammatical design of the semantics of time. The diversity of grammatical forms of temporal construction causes difficulties related to the problems of their priority and accordance with modern grammatical norms. The aim of this article is to analyze the changes that have occurred in the grammatical expression of the semantics of time over the past hundred years of Ukrainian literary language, and to establish which of the temporal constructions correspond to the long-standing Ukrainian tradition. Attention is focused primarily on those grammatical constructions that are actively used in the language practice of the 21st century. Based on the analysis of lexicographic and scientific sources of different chronological sections, the semantic and syntactic features of these temporal constructions are determined, which allowed practical recommendations for their correct and appropriate use to be developed and proposed.
Посилання
Antonenko-Davydovych B., Yak my hovorymo [As we speak], Kyiv: Knyha, 2010.
Vyrhan I.O., Pylynska M.M., Rosiisko-ukrainskyi slovnyk stalykh vyraziv [Russian-Ukrainian dictionary of regular expressions], Kharkiv: Prapor, 2002.
Vykhovanets I.R., Pryimennykova systema ukrainskoi movy [Prepositional system of the Ukrainian language], Kyiv: Naukova dumka, 1980.
Voloshchak M., Nepravylno – pravylno. Dovidnyk z ukrainskoho slovovzhyvannia [Wrong – right. Handbook of Ukrainian word usage], Kyiv: Mariia Voloshchak, 2014.
Habai A., Syntaksychna pryslivnykova transpozytsiia v suchasnii ukrainskii literaturnii movi [Syntactic adverbial transposition in the modern Ukrainian literary language], Kyiv: Vydavnychyi dim Dmytra Buraho, 2011.
Hladkyi M., Mova suchasnoho ukrainskoho pysmenstva [The language of the modern Ukrainian literature], Kyiv–Kharkiv: DVU, 1930.
Holovashchuk S.I., Slovnyk-dovidnyk z pravopysu ta slovovzhyvannia [Dictionary of spelling and word usage], Kyiv: Naukova dumka, 1989.
Horodenska K., Ukrainske slovo u vymirakh sohodennia [Ukrainian word in the dimensions of today], Kyiv: KMM, 2019.
Hramatyka… 2017 – Hramatyka suchasnoi ukrainskoi literaturnoi movy. Morfolohiia [Grammar of the modern Ukrainian literary language. Morphology] / I.R. Vykhovanets, K.H. Horodenska, A.P. Zahnitko, S.O. Sokolova, Kyiv: Vydavnychyi dim Dmytra Buraho, 2017.
Derevianko L., Harashchenko L., Vnutrishnia semantyko-syntaksychna koreliatsiia pokhidnykh chasovykh pryimennykiv u strukturi temporatyviv zi znachenniam pryblyznoho ta promizhnoho chasu [Internal semantic-syntactic correlation of derived time prepositions in the structure of temporatives with the meaning of approximate and intermediate time], [v:] „Studia Ukrainica Posnaniensia”, 2020, t. VIII/1, s. 33–43.
Zahnitko A.P., Zahnitko N.H., Hramatychna norma v suchasnii leksykohrafichnii praktytsi [Grammatical norm in modern lexicographic practice], [v:] „Naukovi zapysky Natsionalnoho universytetu «Ostrozka akademiia»”, seriia „Filolohichna”, vyp. 57, Ostroh, 2015, s. 13–17.
Ivanenko Z.I., Systema pryimennykovykh konstruktsii adverbialnoho znachennia [System of prepositional constructions of adverbial meaning], Kyiv–Odesa: Vyshcha shkola, 1981.
Iziumov O., Rosiisko-ukrainsko-slovnyk [Russian-Ukrainian dictionary], Kharkiv–Kyiv: DVU, 1930.
Karavanskyi S., Rosiisko-ukrainskyi slovnyk skladnoi leksyky [Russian-Ukrainian dictionary of complex vocabulary], [v:] Elektronnyi resurs: https://r2u.org.ua/sw=году&scope=all&dicts=all&highlight=on (26.08.2021).
Kurylo O., Uvahy do suchasnoi ukrainskoi literaturnoi movy [Attention to the modern Ukrainian literary language], Kyiv: Knyhospilka, 1925.
Kutsova R.A., Vidtvorennia temporalnosti pryimennykovymy konstruktsiiamy suchasnoi ukrainskoi movy [Reproduction of temporality by prepositional constructions of the modern Ukrainian language], avtoref. … kand. filol. nauk, Kharkiv 1997.
Lisovyi M.I., Kultura profesiinoho movlennia [Culture of professional speech], Vinnytsia: Nova knyha, 2010.
MUF 2017 – Dubrovskyi V., Moskovsko-Ukrainska Frazeolohiia. Slovnyk stiikykh spoluk [Moscow-Ukrainian Phraseology. Dictionary of stable compounds], Kyiv: KMM, 2017 (Seriia „Leksykohrafichna spadshchyna Ukrainy”).
Nakonechnyi M., Ukrainska mova [Ukrainian language], Kharkiv: Rukh, 1928.
Oliinyk, Hanych 1997 – Oliinyk I.S., Hanych D.I., Rosiisko-ukrainskyi slovnyk [Russian-Ukrainian dictionary], Kyiv: A.S.K., 1997.
Pidmohylnyi, Pluzhnyk 1993 – Pidmohylnyi V., Pluzhnyk Ye., Rosiisko-ukrainskyi frazeolohichnyi slovnyk. Frazeolohiia dilovoi movy [Russian-Ukrainian phraseological dictionary. Phraseology of business language], perevydannia 1927 r., Kyiv: UKSP „Kobza”, 1993.
Ponomariv – Bloh profesora Ponomareva: Paralimpiada chy ParaOlimpiada? [Professor Ponomarev’s blog: Paralympics or ParaOlympics?], [v:] Elektronnyi resurs: https://www.bbc.com/ukrainian/blogs/2014/03/140313_ponomariv_blog12_ko (20.07.2021).
RUS 1924–1933 – Rosiisko-ukrainskyi slovnyk [Russian-Ukrainian dictionary], u 4 tomakh, hol. red. A.Yu. Krymskyi, Kyiv, 1924–1933, t. I–III.
RUS 1924, І – Rosiisko-ukrainskyi slovnyk [Russian-Ukrainian dictionary], u 4 tomakh, hol. red. A.Yu. Krymskyi, Kyiv, 1924, t. І, s. 50, 117, 173, 210.
RUS 1928, ІІІ, 2 – Rosiisko-ukrainskyi slovnyk [Russian-Ukrainian dictionary], u 4 tomakh, hol. red. A.Yu. Krymskyi, Kyiv, 1928, t. ІІІ, vyp. 2, s. 453, 455, 623.
RUS 1932, ІІ, 2 – Rosiisko-ukrainskyi slovnyk [Russian-Ukrainian dictionary], u 4 tomakh, hol. red. A.Yu. Krymskyi, Kyiv, 1932, t. ІІ, vyp. 2, s. 338, 799, 1035.
RUS 1933, ІІ, 3 – Rosiisko-ukrainskyi slovnyk [Russian-Ukrainian dictionary], u 4 tomakh, hol. red. A.Yu. Krymskyi, Kyiv, 1933, t. ІІ, vyp. 3, s. 799.
RUS 1937 – Rosiisko-ukrainskyi slovnyk [Russian-Ukrainian dictionary], Kyiv 1937, s. 119.
RUS 1948 – Rosiisko-ukrainskyi slovnyk [Russian-Ukrainian dictionary], Moskva: Derzh. vyd-vo inshom. i natsion. slovnykiv, 1948, s. 81, 95.
RUS 1961 – Rosiisko-ukrainskyi slovnyk [Russian-Ukrainian dictionary], Kyiv: AN URSR, 1961, s. 55, 81, 95, 291.
RUS 1970, 1 – Rosiisko-ukrainskyi slovnyk [Russian-Ukrainian dictionary], u 3 tomakh, Kyiv: Naukova dumka, 1970, t. 1, s. 249.
RUS 2011, 1 – Rosiisko-ukrainskyi slovnyk [Russian-Ukrainian dictionary], u 4 tomakh, Kyiv: Znannia, 2011, t. 1, s. 340, 341, 474, 553.
SDKUM 2006 – Slovnyk-dovidnyk z kultury ukrainskoi movy [Dictionary-reference book on the culture of the Ukrainian language], D. Hrynchyshyn, A. Kapeliushnyi, O. Serbenska, Z. Terlak, Kyiv: Znannia, 2006.
SDM 2018 – Doroshenko M., Stanyslavskyi M., Strashkevych V., Slovnyk dilovoi movy. Terminolohiia ta frazeolohiia [Business language dictionary. Terminology and phraseology], Kyiv: Vydavnychyi dim Dmytra Buraho, 2018, reprynt z vyd. 1930 r., 248 s. (Seriia „Slovnykova spadshchyna Ukrainy”).
Syniavskyi O., Normy ukrainskoi literaturnoi movy [Norms of the Ukrainian literary language], Kyiv: Vydavnychyi dim Dmytra Buraho, 2018, reprynt z vyd. 1931 r., 368 s. (Seriia „Ukrainska hramatychna klasyka”).
Slynko I.I., Istorychnyi syntaksys ukrainskoi movy za pamiatkamy XIV–XVIII st. (Chasovi zvoroty) [Historical syntax of the Ukrainian language according to the monuments of the XIV–XVIII centuries. (Time returns)], Chernivtsi: Cherniv. derzh. un-t, 1968.
Smerechynskyi S., Narysy z ukrainskoi syntaksy (u zviazku z frazeolohiieiu ta stylistykoiu) [Essays on Ukrainian syntax (in connection with phraseology and stylistics)], Kyiv: Vydavnychyi dim Dmytra Buraho, 2021, reprynt z vyd. 1932 r., 284 s. (Seriia „Ukrainska hramatychna klasyka”).
Sulyma M., Lektsii z ukrainskoi syntaksy. Stenohrama lektsii, chytanykh u m. Kharkovi 1927/28 akademichnoho roku na kursakh dlia vykladachiv ukrainskoi movy [Lectures on Ukrainian syntax. Transcript of a lecture given in Kharkiv in the 1927/28 academic year at courses for Ukrainian language teachers], Kharkiv, 1928.
SUM 1970, 1 – Slovnyk ukrainskoi movy [The Ukrainian Language Dictionary], v 11 tomakh, red. I.K. Bilodid, Kyiv: Naukova dumka, 1970, t. 1, s. 551.
SUM 1972, 3 – Slovnyk ukrainskoi movy [The Ukrainian Language Dictionary], v 11 tomakh, red. I.K. Bilodid, Kyiv: Naukova dumka, 1972, t. 3, s. 7.
SUMZh 2016 – Slovnyk ukrainskoi movy [The Ukrainian Language Dictionary], vidp. red. V.V. Zhaivoronok, Kyiv VTs „Prosvita”, 2016, s. 129, 290.
Taranenko O.O., Suchasni tendentsii do perehliadu normatyvnykh zasad ukrainskoi literaturnoi movy i yavyshche puryzmu (u mezhakh hramatychnykh katehorii imennyka) [Modern tendencies to revise the normative principles of the Ukrainian literary language and the phenomenon of purism (within the grammatical categories of the noun)], [v:] „Movoznavstvo”, hol. red. V.H. Skliarenko, Kyiv 2005, № 3–4, s. 85–104.
Timchenko E.K., Funkcii genitiva v yuzhnorusskoj yazykovoj oblasti [Functions of the genitive in the South Russian language area], Varshava 1913.
Tymchenko Ye., Vokatyv i instrumental v ukrainskii movi [Vocative and instrumental in the Ukrainian language], Kyiv: Drukarnia Ukrainskoi Akademii Nauk, 1926.
Umanets, Spilka 1924 – Umanets M., Spilka A. (Komar M.), Slovar rosiisko-ukrainskyi [Russian-Ukrainian dictionary] / Umaneс M., Spіlka A., Russko-ukraynskii slovar [Russian-Ukrainian dictionary], Berlin: Ukrainske slovo, 1924, peredruk iz vydannia 1893 r.
URS 1962, 5 – Ukrainsko-rosiiskyi slovnyk [Ukrainian-Russian dictionary], u 6 tomakh, Kyiv: AN URSR, 1962, t. 5, s. 66.
URS 1963, 6 – Ukrainsko-rosiiskyi slovnyk [Ukrainian-Russian dictionary], u 6 tomakh, Kyiv: AN URSR, 1962, t. 6, s. 41.
URS 1975 – Ukrainsko-rosiiskyi slovnyk [Ukrainian-Russian dictionary], Kyiv: Naukova dumka, 1975.
URSD 2013 – Ukrainsko-rosiiskyi slovnyk-dovidnyk [Ukrainian-Russian dictionary-reference book], Ternopil: Pidruchnyky i posibnyky, 2013.
Kharchenko S., Syntaksychni normy ukrainskoi literaturnoi movy ХХ – pochatku ХХІ st. [Syntactic norms of the Ukrainian literary language of the XX – beginning of the XXI century], Kyiv: Milenium, 2017.
Shevelov Yu., Narys suchasnoi ukrainskoi literaturnoi movy ta inshi linhvistychni studii (1947–1953 rr.) [Essay on the modern Ukrainian literary language and other linguistic studies (1941–953)], Kyiv: Tempora, 2012.
Ліцензія
Авторське право (c) 2022 Łarysa Kolibaba
Ця робота ліцензується відповідно до Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.
Pozostałe postanowienia
- Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).