Abstrakt
W czeskiej literaturze międzywojennej cyrk (podobnie jak inne zjawiska kultury masowej, np. sport czy kino) stał się przedmiotem wieloaspektowych diagnoz i stawiania pytań aksjologicznych. Domena kulturowych peryferii otworzyła wówczas przed czeską literaturą nowe pola eksploracji tematycznej, z których część podporządkowana była potrzebie formułowania wniosków socjologicznych (powieści Ivana Olbrachta, Karla Poláčka i Eduarda Bassa), inne zaś wpisywały się w awangardowy (Karel Teige, Vítězslav Nezval) program poszukiwania nieodkrytych jeszcze źródeł inspiracji artystycznej. W obu przypadkach temat cyrku osiągnął rangę toposu – sygnału budzącego zarówno ciekawość, jak i lęk, który został tylko częściowo „oswojony”. W tej perspektywie cyrk postrzegany był jako przestrzeń „transgresywna” (egzotyczna i/lub romantyczna), w której zawieszone zostają rutynowe prawa życia codziennego i która oferuje możliwość „alternatywnej” egzystencji i przekraczania granic Inności.
Bibliografia
Barthes, Roland. Mitologie. Tłum. Adam Dziadek. Warszawa: Wydawnictwo KR, 2000.
Bass, Eduard. Cirkus Humberto. Román, cz. 1. Praha: Lidové noviny, 1941.
Bass, Eduard. Cirkus Humberto. Román, cz. 2. Praha: Lidové noviny, 1941.
Bass, Eduard. Lidé z maringotek. Praha: Československý spisovatel, 1972.
Černík, Artuš. „Radosti elektrického století”. W: Revoluční sborník Devětsil, red. Karel Teige, Jaroslav Seifert, 136–142. Praha: Edice Skrytá moderna, 2010 (reprint wydania z roku 1922).
Danowicz, Bogdan. Był cyrk olimpijski. Warszawa: Iskry, 1984.
Donner, Katarzyna. „Idiomy (nowego) cyrku”. W: Cyrk w świecie widowisk, red. Grzegorz Kondrasiuk, 209–236. Lublin: Warsztaty Kultury, 2017.
Duncan, Carol. „Muzeum sztuki jako rytuał”. Tłum. Donata Minorowicz. W: Muzeum sztuki, red. Maria Popczyk, 279–298. Kraków: Universitas, 2005.
Honzl, Jindřich. Roztočené jeviště: úvahy o novém divadle. Praha: Odeon, 1925.
Jordan, Hanuš. Orbis cirkus. Příběh českého cirkusu. Praha: Nakladatelství Akademie múzických umění v Praze, 2014.
Kavalír, Ondřej. „Evropa modernismu a avantgard”. W: Revoluční sborník Devětsil, red. Karel Teige, Jaroslav Seifert, 211–222. Praha: Edice Skrytá moderna, 2010 (reprint wydania z roku 1922).
King, Stephen. Danse Macabre. Tłum. Paulina Braiter, Paweł Ziemkiewicz. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1995.
Kondrasiuk, Grzegorz. „O cyrku w świecie widowisk”. W: Cyrk w świecie widowisk, red. Grzegorz Kondrasiuk, 11–30. Lublin: Warsztaty Kultury, 2017.
Leyko, Małgorzata. „Dwudziestowieczna awangarda teatralna a cyrk”. W: Nie tylko klaun i tygrys. Szkice o sztuce cyrkowej, red. Małgorzata Leyko, Zofia Snelewska-Stempień, 113–123. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2019. DOI: https://doi.org/10.18778/8142-227-7.07
Łotman, Jurij, Borys Uspieński. „O semiotycznym mechanizmie kultury”. Tłum. Jerzy Faryno. W: Semiotyka kultury, red. Elżbieta Janus, Maria Renata Mayenowa, 177–201. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977.
Mielczarek, Rafał. „Robienie cyrku. Krótka historia zmianyod rytualnego eksperymentu do eksperymentalnej sztuki”. W: Nie tylko klaun i tygrys. Szkice o sztuce cyrkowej, red. Małgorzata Leyko, Zofia Snelewska-Stempień, 21–42. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2019. DOI: https://doi.org/10.18778/8142-227-7.02
Mrowczyk-Hearfield, Ewa. „Współistnienie formacji kulturowych: modernizm, postmodernizm, kultura masowa”. W: Odkrywanie modernizmu. Przekłady i komentarze, red. Ryszard Nycz, 417-425. Kraków: Universitas, 2004.
Neumann, Stanisłav K. Ať žije život: volné úvahy o novém umění. Praha: Nakladatelství František Borový, 1920.
Nezval, Vítězslav. Básně noci. Praha: Odeon, 1966.
Olbracht, Ivan. Bratr Žak. Román komediantského osudu, lásky a zrády. Praha: Československý spisovatel, 1957.
Stangret, Paweł. „Awangardowa rehabilitacja cyrku”. W: Cyrk w świecie widowisk, red. Grzegorz Kondrasiuk, 135–146. Lublin: Warsztaty Kultury, 2017.
Starobinski, Jean. „Artysta kuglarzem”. Tłum. Marek Trenkler. Pismo Literacko-Artystyczne 11-12 (1986):136-137.
Sznajderman, Monika. Błazen. Maski i metafory. Gdańsk: Słowo/Obraz Terytoria, 2000.
Teige, Karel. O humoru, klaunech a dadaistech, t. 1: Svět, který se směje. Praha: Akropolis, 2004.
Teige, Karel. „Umění dnes a zítra”. W: Revoluční sborník Devětsil, red. Karel Teige, Jaroslav Seifert, 187–202. Praha: Edice Skrytá moderna, 2010 (reprint wydania z roku 1922).
Vančura, Vladislav. „Rozmarné léto”. W: Poetistická próza, red. Jiří. Holý, 97-190. Praha: Nakladatelství Lidové noviny, 2002.
Voskovec, Jiří. Klobouk ve křovi. Výbor veršů V+W (1927–1947). Praha: Československý spisovatel, 1965.
Voskovec, Jiří, Jan Werich. „Music-hall a co z toho pošlo”. ReDměsíčník pro moderní kulturu 7 (1927–1928): 264–265.
Werich, Jan. „Knihkupectví (Hříčka pro klauny)”. Plamen 1 (1964): 52–61.
Winter, Tomáš, Pavla Machalíková, Stanislava Fedrová, Hanuš Jordan. Cirkus Pictus. Zázračná krása a ubohá existence. Výtvarné umění a literatura. Cheb, Řevnice, Praha: GVU, Arbor vitae, Artefactum, 2017.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Anna Gawarecka
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Za prawa cytowania fragmentów innych publikacji (tekstów, tabel, rycin oraz ilustracji) odpowiedzialni są autorzy artykułu.