Słowa kluczowe
tekst użytkowy
instrukcja
gra planszowa
gatunek
Jak cytować
Abstrakt
Artykuł przedstawia wzorzec gatunkowy współczesnej instrukcji gry planszowej, uwzględniając również teksty dawniejsze. Materiał badawczy obejmuje 100 instrukcji wydanych od 1861 do 2021 roku. Wykorzystano metody analizy genologicznej, stylistycznej i kulturowej, podkreślając istotną rolę kontekstu sytuacyjnego z uwagi na charakter użytkowy instrukcji. Rozpatrzono cztery aspekty tekstu: strukturalny, poznawczy, pragmatyczny i stylistyczny, składające się, zdaniem Marii Wojtak, na wzorzec gatunkowy. Wykazano, że istnieje wzorzec gatunkowy instrukcji do gier planszowych, który wyróżnia takie teksty spośród innych o charakterze poradnikowym w odmianie instruktażowej. Dowiedziono, że pomimo wpisanego w grę (i podstawowego dla niej) aspektu ludycznego najważniejszym celem instrukcji jest wyjaśnienie zasad gry. Wszystkie elementy – czy to tekstowe, czy wizualne – podporządkowuje się charakterowi użytkowemu tekstu. Instrukcja służy graczowi do szybkiego zrozumienia mechanizmów gry. Z tego powodu wykorzystuje się środki skracające instrukcje, ilustracje mają zaś przede wszystkim wizualizować tekst. Wyróżnienia i struktura pomagają odnaleźć najistotniejsze informacje, a styl nie utrudnia lektury. Nadawca zazwyczaj pełni rolę nauczyciela, natomiast odbiorca laika, który chce nauczyć się gry. Twórca instrukcji często skraca dystans za pomocą form drugoosobowych i trybu rozkazującego.
Bibliografia
Austin, J. L. (1993). Mówienie i poznawanie. Rozprawy i wykłady filozoficzne (tłum., wstęp, przypisy B. Chwedeńczuk). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Bachtin, M. (1986). Estetyka twórczości słownej (tłum. D. Ulicka). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Ficek, E. (2013). Poradnik. Model gatunkowy i jego tekstowe aktualizacje. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Grice, H. P. (1980). Logika a konwersacja. W: Język w świetle nauki (wybór, wstęp B. Stanosz, tłum. T. Hołówka i in.) (s. 91–114). Warszawa: Czytelnik. Jarosiński, Z. (1975). Tekst użytkowy i tekst literacki w drugiej połowie XIX wieku. Teksty, 4(4), 7–27.
Kabacińska-Łuczak, K. (2018). Gry patriotyczne w II połowie XIX i na początku XX wieku na przykładzie gry „Piast”. Studia Edukacyjne, 51(2), 99–126. DOI: https://doi.org/10.14746/se.2018.51.6
Kralka, J. (2016). „Bo w 1994 roku pojawiło się prawo autorskie” – częsty błąd mediów technologicznych. Online: <http://techlaw.pl/1994-roku-pojawilo-sie-prawo-autorskie-czesty-blad-mediow-technologicznych/#more-4352>.
Łączyński, M. (2012). Badanie instrukcji gier z perspektywy twórcy i użytkownika. Homo Ludens, 4(1), 119–133.
Morris, Ch. (1946). Signs, Language and Behavior. New York: Braziller. Morris, Ch. (1971). Writings on the General Theory of Signs. The Hague – Paris: Mouton. DOI: https://doi.org/10.1515/9783110810592
Pałucka-Czerniak, I. (2020). Stylizacja językowa w instrukcjach do polskich gier planszowych. Homo Ludens, 12(1), 203–222. DOI: https://doi.org/10.14746/HL.2020.13.12
Searle, J. R. (1987). Czynności mowy. Rozważania z filozofii języka (tłum. B. Chwedeńczuk). Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”. Skwarczyńska, S. (1965). Wstęp do nauki o literaturze (t. 3). Warszawa: Pax. Skwarczyńska, S. (2006). Teoria listu (oprac. E. Feliksiak, M. Leś). Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Wierzbicka, A. (1983). Genry mowy. W: T. Dobrzyńska, E. Janus (red.), Tekst i zdanie. Zbiór studiów (s. 125–138). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Witosz, B. (2005). Genologia lingwistyczna. Zarys problematyki. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Wojtak, M. (2008). Wzorce gatunkowe wypowiedzi a realizacje tekstowe. W: D. Ostaszewska, R. Cudak (red. nauk.), Polska genologia lingwistyczna (s. 353–361). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Wojtak, M. (2004). Gatunki prasowe. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Zaśko-Zielińska, M., Majewska-Tworek, A., Piekot, T. (2008). Sztuka pisania. Przewodnik po tekstach użytkowych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Zielińska, K. (2017). Instrukcja gry planszowej – tekst użytkowy czy literacki? Rozprawy Komisji Językowej [Wrocławskie Towarzystwo Naukowe], 43(1), 57–66.
Zielińska, K. (2018a). Język i komunikacja w instrukcjach strategicznych gier planszowych. W: A. Drabina-Różewicz, A. Momot (red.), Język i kultura w komunikacji społecznej. Tradycja, teraźniejszość, perspektywy (s. 91–104). Wrocław: Stowarzyszenie Młodych Twórców „Kontrast”. Online: <https://depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/15587/j%c4%99zyk%20i%20kultura%20w%20komunikacji%20spo%c5%82ecznej.pdf?sequence=1&isAllowed=y>.
Zielińska, K. (2018b). Wzorzec gatunkowy instrukcji gry planszowej i jego tekstowych aktualizacji. Uniwersytet Wrocławski: niepublikowana praca magisterska.
Zielińska-Nowak, K. (2020a), „Znaleźliśmy wskrzesiciela w osobie błogosławionej pamięci Aleksandra I”, czyli o perswazji w edukacyjnych grach planszowych. W: K. Zielińska-Nowak, A. Hryceniak (red.), Językoznawcza strona popkultury (s. 37–50). Wrocław: Stowarzyszenie Badaczy Popkultury i Edukacji Popkulturowej „Trickster”. Online: <https://www.google.pl/books/edition/J%C4%99zykoznawcza_strona_popkultury/kjcfEAAAQBAJ?hl=pl&gbpv=1&printsec=frontcover>.
Zielińska-Nowak, K. (2020b). Iconic Nature of Board Game Rules and Instructions. W: B. Lewandowska-Tomaszczyk (red.), Cultural Conceptualizations in Language and Communication (s. 83–94). Cham: Springer. DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-030-42734-4_5
Zielińska-Nowak, K. (2021a). Skuteczność komunikacyjna instrukcji gry planszowej, Linguistische Treffen in Wrocław, 17(1), 477–489.
Zielińska-Nowak, K. (2021b). Świat przedstawiony w przygodowych grach planszowych. Academic Journal of Modern Philology, 12(1), 261–278.
Żarski, W. (2008). Książka kucharska jako tekst. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Abancourt, Z. d’ (1904). Piast. Zabawa historyczna [zdjęcie]. Księgarnia Seyfartha i Czajkowskiego, Polska.
Andruszkiewicz, J., Gumienny, W. (2016). Boże igrzysko. Magnaci [gra planszowa]. Phalanx Games, Polska.
Baars, G. (1998). Ramzes II [gra planszowa]. Ravensburger Spieleverlag, Polska.
Baars, G. (1999). Peppino [gra planszowa]. Ravensburger Spieleverlag, Polska. Benedyktowicz, J. (l. 80. XX w.). Połowy morskie [zdjęcie]. Spółdzielnia Przemysłu Artystycznego „Światowid”, Polska.
Bierki [gra planszowa] (1967). Spółdzielnia Pracy „Przybory szkolne”, Pruszków, Polska.
Bitwa morska (l. 60 XX w.) [zdjęcie]. „Płomyczek”, Polska.
Blanchot, D. (2011). Dobble [gra karciana]. Rebel, Polska. Online: <https://www.rebel.pl/repository/files/instrukcje/Dobble.pdf>.
Borowy, W., Strzelczyk, P. (1993). Kryptonim „Lew Morski” [zdjęcie]. Novina, Polska.
Campbell (II), D. (2021), Buła, Pizza, Czapka, Prezent, Tort [gra karciana]. Rebel, Polska.
Chvátil, V. (2013). Mage Knight [gra planszowa]. Lacerta, Polska. Chvátil, V. (2015). Tajniacy [gra planszowa]. Rebel, Polska.
Cosmic Super Business (l. 80. XX wieku) [zdjęcie].
CROC (2010). Claustrophobia [gra planszowa]. Rebel, Polska. Online: <https://www.wydawnictworebel.pl/repository/files/instrukcje/Clau-strophobia.pdf>.
Czapski, F. (1958). „Cel traf”, „Kapelusik” [zdjęcie]. Wytwórnia Galanterii Drzewnej i Zabawek, Polska.
Czapski, F. (1958). Wyścigi konne [zdjęcie]. Wytwórnia Galanterii Drzewnej i Zabawek, Polska.
Darsaklis, C. (2017). Kraina snów [gra planszowa]. Rebel, Polska. Online: <https://www.rebel.pl/repository/files/instrukcje/Kraina_snow_instrukcja_PL.pdf>.
Degórski, P., Piechocki, M. (1990). Yggrassil [zdjęcie]. Zakłady Poligraficzne w Poznaniu, Polska.
Dennen, P. (2021). Diuna: Imperium [gra planszowa]. Lucky Duck Games, Polska.
Detektyw (1985) [zdjęcie]. Mała Poligrafia, Polska.
Dyrektorzy (1977) [zdjęcie]. Przegląd Techniczny. Innowacje, 50/51(1), 21–22. Fanchi, T. (2021). Odmęty grozy [gra planszowa]. Rebel, Polska.
Flis, J. (l. 90. XX wieku). Czerwona rtęć [zdjęcie]. Encore, Polska.
Flodén, T. (2012). Pentago [gra planszowa]. Egmont, Polska. Online: https://www.krainaplanszowek.pl/download/gfx/krainaplanszowek/pl/krainaplanszowekkatalogproduktow/29/38/1/instrukcja/pentago_instrukcja.pdf>.
Fortuna (1984) [zdjęcie]. Spółdzielnia Rzemieślnicza „Żoliborz”, Polska.
Friese, F. (2011). Fauna Junior [gra planszowa]. Egmont, Polska. Online: <http://www.krainaplanszowek.pl/download/gfx/krainaplanszowek/pl/krainaplanszowekkatalogproduktow/29/28/1/instrukcja/fauna_junior.pdf>.
Fujita, S., Ohki, M., Oikawa, H. (2016). Imago [gra planszowa]. Rebel, Polska.
Gigli, V., Brasini, F. (2018). Coimbra [gra planszowa]. Rebel, Polska.
Gra „Króla Stasia” (l. 30. XX w.) [zdjęcie]. Centrum „Laboratorium Chemiczne” (?), Polska.
Guiton, R., Lullien, J.-B., Raoult, N. (2013). Zombicide [gra planszowa]. Black Monk, Polska. Online: <https://repository.rebel.pl/files/instrukcje/Zombicide_PL.pdf>.
Halaban, S., Zatz, A. (2016). Szeryf z Nottingham [gra karciana]. Rebel, Polska. Online: <https://www.rebel.pl/repository/files/instrukcje/Szeryf/szn_Instrukcja_pl_www.pdf>.
Hand, S. (1988). Przekleństwo mumii [skany]. BPiRF Sfera, Polska.
Hand, S. (2010). Dracula [gra planszowa]. Galakta, Polska. Online: <http://galakta.pl/download/Dracula_instrukcja.pdf>.
Hart, Ch., Johnson, J. (2010). Portret pamięciowy [gra planszowa]. Egmont, Polska.
Henry, F. (2006). Timeline: Polska [gra karciana]. Rebel. Online: <https://www.rebel.pl/repository/files/instrukcje/Timeline/TIMELINE%20Polska%20zasady.pdf>.www.rebel.pl/repository/files/instrukcje/Timeline/TIMELINE%20Polska%20zasady.pdf>.
Hertzano, E. (1999). Rummikub [gra planszowa]. TM Toys, Polska. Hippocampus (2018). Było sobie życie. Jedz, biegaj i rośnij zdrowo [gra planszowa]. Hippocampus, Polska. Online: <http://www.hippocampus.pl/pdf/Bylo-sobie-zycie-jedz-biegaj-i-rosnij-zdrowo-instrukcja.pdf>.
Hoffmanowa, K. (1861). Assarmot. Zabawa historyczna [zdjęcie]. Księgarnia Maurycego Orgelbranda, Polska.
Jackson, S. (2017). Munchkin [gra karciana]. Black Monk, Polska.
Junior Scrabble (1995) [gra planszowa]. J. W. Spear & Sons PLC, Polska. Kitao, M. (2012). Pojedynek robotów [gra planszowa]. Egmont, Polska. Koivusalo, M. (2012). Party Time [gra planszowa]. Albi, Polska. Online: <http://www.grabaty.pl/uploads/files/Albi_Party_Time_PL.pdf>.
Kolory i figury (1994) [gra planszowa]. Ravensburger Spieleverlag, Niemcy.
Komandosi (l. 90. XX w.) [zdjęcie]. Ertrob, Polska.
Konieczka, C., Valens, N. (2014). Eldritch Horror: Przedwieczna groza [gra planszowa]. Galakta, Polska. Online: <http://galakta.pl/download/Eldritch_Horror_instrukcja.pdf>.
Kramer, W., Witt, H. (2011). Podaj cegłę! [gra planszowa]. Egmont, Polska. Online: <https://gragamel.pl/pl/p/file/49e345951a07d1e38549c8353cd1edb4/podajcegle_instrukcja_low.pdf>.
Kristian, A. Ø. (2010). Ucieczka. Świątynia Zagłady [gra planszowa]. Rebel, Polska. Online: <https://www.rebel.pl/repository/files/instrukcje/Ucieczka%20instrukcja%20PL.pdf>.
Krzemieniecka, L. (l. 70. XX w.). Wesołe przygody misia podróżnika [zdjęcie].
Spółdzielnia Przemysłu Artystycznego „Światowid”, Polska.
Kwapiński, A. (2018). Nemesis [gra planszowa]. Awaken Realms, Rebel, Polska.
Lach, B., Rapp, U. (2016). Od Helu do Wawelu [gra planszowa]. Granna, Polska. Online: <http://www.granna.pl/pliki/produkt-267/OD_HELU_instr.pdf>.
Lamouche, J. (2018). Eliksir mnożenia [gra karciana]. Rebel, Polska.
Lapp, K. (2017). Magic Maze [gra planszowa]. Lacerta, Polska. Online: <https://www.rebel.pl/repository/files/instrukcje/magic-maze-instrukcja.pdf>.
Madaj, K. (2015). W obronie Lwowa [gra planszowa]. Instytut Pamięci Narodowej, Polska. Online: <http://pamiec.pl/download/49/42965/7instrukcjaPL.pdf>.
Makler giełdowy (l. 80. XX w.) [zdjęcie]. Mała Poligrafia, Polska.
Manewry morskie (l. 80. XX w.) [zdjęcie]. Spółdzielnia Rzemieślnicza „Plastyk”, Polska.
Markowski, A. (1993). Magiczny miecz [zdjęcie]. Biuro Promocji i Reklamy Fantastyki „Sfera”, Polska.
Markowski, A. (1994). Robin Hood [skan]. Biuro Promocji i Reklamy Fantastyki „Sfera”, Polska.
Miłuński, F. (2012). Słowostwory [gra planszowa]. Egmont, Polska. Online: <https://hurt.rebel.pl/repository/files/instrukcje/Slowo%20Stwory%20-%20instrukcja.pdf>.
Miłuński, F. (2016). Planeta zwierząt [gra karciana]. Granna, Polska. Online: <http://www.granna.pl/pliki/produkt-274/IQ_PLANETA_ZWIERZAT_inst_00277_3.pdf>.
Mirska, M., Sypek, R. (2015). Stawka większa niż życie [gra planszowa]. Inter-gra, TVP SA, Polska. Online: <http://aleplanszowki.pl/pliki/kloss_instrukcja_mini_.pdf>.
Monpertuis, J.-Y., Beaujannot, G. (2016). Flick’em Up [gra planszowa]. Lacerta, Polska. Online: <https://www.rebel.pl/repository/files/instrukcje/flickem-up-instrukcja.pdf>.
Moyersoen, F. (2013). Sabotażysta [gra karciana]. G3, Polska. Online: <http://www.g3poland.com/pliki/instrukcje/Sabotazysta_RULES_PL_2016_edition_10_web.pdf>.
Obcy (1988) [zdjęcie].
Oracz, M., Trzewiczek, I. (2005). Neuroshima Hex! [gra planszowa]. Portal Games, Polska.
Pallières, P. des (2006). Wilk i owce [gra planszowa]. Granna, Polska.
Pallières, P. des, Marly, H. (2021). Disney Villains: Zlot złoczyńców [gra planszowa]. Rebel, Polska.
Piramidka – gra w kolory (1977) [gra planszowa]. Rzemieślnicza Spółdzielnia Zaopatrzenia i Zbytu „Centrum”, Polska.
Pogoda, Ł. M. (2018). Miś Wojtek [gra planszowa]. Instytut Pamięci Narodowej, Polska. Online: <http://pamiec.pl/ftp/pamiec_ebooki/Mis_Woj-tek_instrukcja_PL.pdf>.
Polowanie (1967) [gra planszowa]. Krakowskie Zakłady Zabawkarskie, Polska.
Polowanie na myszy (1989) [zdjęcie]. Przedsiębiorstwo Papierniczo-Poligraficzne „Prodryn”, Polska.
Poznajemy ujście Odry (1946) [gra planszowa]. Spółdzielnia Wydawnicza „Polskie Pismo i Książka”, Polska.
Pranzo, M. (2014). Historia [gra planszowa]. Centrum Gier „Bard”, Polska. Online: <https://wydawnictwo.bard.pl/?wpfb_dl=112>.
Puchar Europy (l. 80. XX w.) [gra planszowa]. Fano, Polska.
Quiz o Polsce (2011) [gra planszowa]. Alexander, Polska. Online: .
Randolph, A. (2012). Dobre i Złe Duchy [gra planszowa]. Granna, Polska. Online: <http://aleplanszowki.pl/pliki/Duchy%20-%20instrukcja.pdf>.
Rodeo (1996) [gra planszowa]. Adamigo, Polska.
Rojewski, J., Stajszczak, M. (1984). Mini Grand Prix [gra planszowa]. DAS Dariusz Szlachetka, Polska.
Roubira, J.-L. (2016). Dixit [gra karciana]. Rebel, Polska.
Sadler, A., Konieczka, C., Clark, D. L. (2012). Descent. Wędrówki w Mroku [gra planszowa]. Galakta, Polska. Online: <http://galakta.pl/download/Descent_Wedrowki_w_Mroku_instrukcja_www.pdf>.
Skarabeusz (l. 70–80. XX w.) [wydanie klubowe].
Skoczki (l. 70. XX w.) [zdjęcie].
Stajszczak, M. (1999). Nasz wiek XX [gra planszowa]. Granna, Polska.
Stankiewicz, P., Mydel, M., Stachyra, M., Zasowski, M. (2005). WiochmenRejser [gra karciana]. Kuźnia Gier, Polska.
Szlakiem Mikołaja Kopernika [plansza do gry z instrukcją] (1973). Szymański, F. (1946). 1000 lat walki o Pomorze Zachodnie [gra planszowa].
Spółdzielnia Wydawnicza „Polskie Pismo i Książka”, Polska.
Teuber, K. (2015). Osadnicy z Catanu [gra planszowa]. Galakta, Polska.
Tęcza (1993) [gra planszowa]. Granna, Polska.
Trzewiczek, I. (2006). Machina II: Przeładowanie [gra planszowa]. Cheapass Games – Portal Games, USA–Polska.
Trzewiczek, I. (2006). Machina II: Przeładowanie [gra planszowa]. Cheapass Games – Portal Games, USA–Polska.
Uwaga, zakręt (1957) [zdjęcie]. Spółdzielnia Przemysłu Artystycznego „Światowid”, Polska.
Valens, N. (2016). Posiadłość Szaleństwa [gra planszowa]. Galakta, Polska. Online: <http://galakta.pl/download/Posiad%C5%82osc_Szalenstwa_2_edycja_instrukcja.pdf>.
Wallace, M., Hardy, D. (2006). Runebound [gra planszowa]. Galakta, Polska. Online: <http://galakta.pl/download/runebound_instrukcja_0.9.pdf>.
Wyprawa do lasu (l. 70. XX w.) [zdjęcie]. Spółdzielnia „Drukator”, Polska.
Ying, J. (2008). Doom [gra planszowa]. Rebel, Polska.
Zakaszewska, P., Norman, E. (2019). Bójka na słówka na 3 Sposoby. Gra do nauki angielskiego [gra karciana]. Edgard, Polska.
Zarzycki, A. (l. 80. XX w.). Labirynt śmierci [zdjęcie]. Encore, Polska.
Zawody motocyklowe na żużlu (1965) [gra planszowa]. Zabawkarstwo „Wacław Pietkun”, Polska.
Zwierzęta – ssaki (l. 70. XX w.) [zdjęcie]. Poligraficzna Spółdzielnia Pracy „Zespół”, Polska.
Żurowska, M. (1973). Akcja „P” [gra planszowa]. Państwowy Zakład Higieny, Polska.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Kamila Zielińska-Nowak
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Szczegółowe informacje dotyczące prawa autorskiego zawarte są w umowie podpisywanej między wydawcą a autorem.