Słowa kluczowe
instytucja szkoły wyższej
uniwersytet
dyskursy szkolnictwa wyższego
debata o uniwersytetach
Jak cytować
Abstrakt
Przesłanką do rozważań nad toczącą się w Polsce dyskusją na temat instytucjonalnych przemian szkoły wyższej jest wielodyscyplinarność studiów poświęconych uczelniom i systemowi szkolnictwa wyższego. W ostatnich latach debata naukowa dotycząca przemian uniwersytetów szczególnie się nasiliła, a to za sprawą wdrażanej obecnie w Polsce reformy szkolnictwa wyższego. Proponowane w tekście spojrzenie socjologa na toczące się w rodzimym kręgu dyskusje na temat przemian uniwersytetów pozwala na pewne porządkujące i niejako metadyskursywne ujęcie zagadnienia recepcji owych zmian. Analiza tekstów naukowych reprezentujących różne dyscypliny i subdyscypliny prowadzi do wniosku, iż mamy do czynienia z wyraźnie wyodrębnionymi formacjami czy też obozami dyskursywnymi (pierwszą – pragmatyczno-rynkową, zakorzenioną w naukach ekonomicznych i politycznych; drugą – idealistyczno-kulturową, zakorzenioną w naukach humanistycznych). Formacje te działają niezależnie od siebie, często atakując argumentację formacji opozycyjnej. Celem artykułu jest zatem zidentyfikowanie stanowisk obu formacji oraz skonfrontowanie ze sobą kluczowych twierdzeń każdej z nich. Podjęta zostanie także próba określenia szans na wypracowanie konsensusu pomiędzy tymi na pozór całkiem znoszącymi się dyskursami szkolnictwa wyższego.
Bibliografia
Antonowicz D. 2005. Uniwersytet przyszłości. Wyzwania i modele polityki, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa.
Antonowicz D. 2012. Problem interdyscyplinarności na przykładzie rozwoju oraz instytucjonalizacji badań nad szkolnictwem wyższym, w: A. Chmielewski, M. Dudzikowa, A. Groble (red.): Interdyscyplinarnie o interdyscyplinarności. Między teorią a praktyką, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków, s. 311–337.
Bauman T. 2003. Zagrożona tożsamość uniwersytetu, w: A. Ładyżyński, J. Raińczuk (red.): Uniwersytet – między tradycją a wyzwaniami współczesności, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków, s. 53–68.
Bauman T. 2008. Uniwersytet jako balast dla ideologii rynkowej, w: B.D. Gołębniak (red.): Pytanie o szkołę wyższą w trosce o człowieczeństwo, Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, Wrocław, s. 116–131.
Białecki I. 2007. Mertona etos nauki a zmiany sytuacji szkół wyższych, w: A. Lewicka-Strzałecka (red.): Współczesne wyzwania nauk praktycznych, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. L. Koźmińskiego, Warszawa, s. 117–136.
Białecki I. 2008. Międzynarodowe badania, debata i polityka edukacyjna, „Nauka i Szkolnictwo Wyższe”, nr 1/31, s. 22–33.
Białecki I. 2010. Wprowadzenie. Dwa nurty polityki edukacyjnej?, „Nauka i Szkolnictwo Wyższe”, nr 1–2/35–36, s. 117–124.
Biały K. 2011. Przemiany współczesnego uniwersytetu. Od idei Humboldta do modelu uczelni przedsiębiorczej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Bilczewski T. 2011. Transformacja, transfer, translacja, w: C. Kościelniak, J. Makowski (red.): Wolność. Równość. Uniwersytet, Instytut Obywatelski, Warszawa, s. 33–54.
Błędowski P. 2006. Uniwersytet w dobie kryzysu – jego przyczyny i poszukiwanie drogi na przyszłość, „Kultura
i Historia”, nr 10 (http://www.kulturaihistoria.umcs.lublin.pl/numery/kultura-i-historia- -nr-102006 [dostęp 15.01.2013]).
Boguski J. 2009. Od uniwersytetu przedsiębiorczego do uniwersytetu przyszłości, „Nauka i Szkolnictwo Wyższe”, nr 1/33, s. 25–33.
Brzeziński J. 1998. Doświadczenia uniwersytetu europejskiego a przyszła organizacja szkolnictwa wyższego w Polsce, w: Idea uniwersytetu u schyłku tysiąclecia, Fundacja na rzecz Nauki Polskiej, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Brzeziński J. 2000. Co to znaczy dzisiaj być człowiekiem uniwersytetu?, „Nauka”, nr 4, s. 85–101.
Brzeziński J. 2008. Co zagraża uniwersytetowi? Wykład wygłoszony na Uniwersytecie Kazimierza Wielkiego 12 marca 2008 roku, Wykłady Wszechnicy Uniwersyteckiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz.
Buchner-Jeziorska A. 2005a. Rynek czy system: szkolnictwo wyższe w Polsce okresu transformacji, w: A. Buchner-Jeziorska
(red.): Szkoła sukcesu czy przetrwania? Szkolnictwo wyższe w Polsce, Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej Handlowej, Warszawa, s. 11–28.
Buchner-Jeziorska A. 2005b. Szkolnictwo wyższe jako czynnik modernizacji społecznej. Przykład Polski okresu transformacji,
w: A. Buchner-Jeziorska, M. Sroczyńska (red.): Edukacja w cywilizacji XXI wieku, Wyższa Szkoła Umiejętności, Kielce, s. 49–57.
Cyfert S., Kochalski C. (red.) 2011. Projektowanie i wdrażanie strategii rozwoju w publicznych szkołach wyższych w Polsce: aspekty teoretyczne i praktyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań.
Denek K. 2011. Uniwersytet w perspektywie społeczeństwa wiedzy. Nauka i edukacja w uniwersytecie XXI wieku, Wyższa Szkoła Pedagogiki i Administracji, Poznań.
Drapińska A. 2011. Zarządzanie relacjami na rynku usług edukacyjnych szkół wyższych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Drozdowicz Z. 2009. Uniwersytety. Tradycje – dzień dzisiejszy – przyszłość, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. A. Mickiewicza, Poznań.
Drozdowski R. 2011. Promodernizacyjna misja uniwersytetu, „Ruch prawniczy, ekonomiczny i socjologiczny”, nr LXXIII, zeszyt 4, s. 5–10.
Dworak J., Jaworski J. 2011. Zarządzanie szkołą wyższą. Dylematy i wyzwania, Prace Naukowe Wyższej Szkoły Bankowej
w Gdańsku, Gdańsk.
Dziedziczak-Foltyn A. 2011a. Plusy i minusy reformy szkolnictwa wyższego w Polsce – próba analizy debaty publicznej, w: J. Kostkiewicz, A. Domagała-Kręcioch, M.J. Szymański (red.): Szkoła wyższa w toku zmian. Debata wokół ustawy z 18 marca 2011 roku, t. 1, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków, s. 95–117.
Dziedziczak-Foltyn A. 2011b. Rozwój szkolnictwa wyższego w Polsce – w trzech odsłonach myśli strategicznej, w: M. Chałubiński, E. Narkiewicz-Niedbalec (red.): Recepcja światowej socjologii w Polsce oraz polskie szkolnictwo wyższe na początku XXI wieku, „Rocznik Lubuski”, t. 37, cz. 1, Lubuskie Towarzystwo Naukowe, Zielona Góra, s. 165–182.
Dziedziczak-Foltyn A. 2011c. Imperatyw rozwoju a kondycja myślenia strategicznego o polskim szkolnictwie wyższym (i nauce) w dobie transformacji systemowej, „Nauka i Szkolnictwo Wyższe”, nr 2/38, s. 88–106.
Geryk M. 2007. Rynek uczelni niepublicznych w Polsce, Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej Handlowej, Warszawa.
Gołębniak B.D. (red.) 2008. Pytanie o szkołę wyższą w trosce o człowieczeństwo, Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, Wrocław.
Hejwosz D. 2008. Uniwersytet jako fabryka i supermarket. Kierunki, szanse i zagrożenia wynikające z komercjalizacji uniwersytetu, w: A. Kobylarek, J. Semków (red.): Edukacja uniwersytecka w warunkach zmiany kulturowej, Oficyna Wydawnicza Atut – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe, Wrocław, s. 47–59.
Hejwosz D. 2010. Edukacja uniwersytecka i kreowanie elit społecznych, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków.
Intencje i skutki… 2012. Intencje i skutki reformy szkolnictwa wyższego – dyskusja redakcyjna, „Kultura i Społeczeństwo”,
nr 1, s. 3–36.
Jabłecka J. 2007. Ćwierć wieku reform: o przyczynach i kontekście przemian w zarządzaniu uniwersytetami europejskimi, w: A. Lewicka-Strzałecka (red.): Współczesne wyzwania nauk praktycznych, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. L. Koźmińskiego, Warszawa, s. 85–116.
Kostkiewicz J. (red.) 2007. Uniwersytet i wartości, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków.
Kozyr-Kowalski S. 2005. Uniwersytet a rynek, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Krajewska A. 2003. Wyzwania wobec uniwersytetu XXI wieku, w: A. Ładyżyński, J. Raińczuk (red.): Uniwersytet – między tradycją a wyzwaniami współczesności, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków, s. 69–83.
Kukliński A. 2011. Wizje i strategie rozwoju szkolnictwa wyższego w Polsce w perspektywie roku 2050, w: Polska myśl strategiczna. Na spotkanie z Enigmą XXI wieku, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego”, nr 2 (52), s. 137–155 (http://www.pte.pl/pliki/pdf/Biuletyn_2_2011. pdf [dostęp 20.01.2013]).
Kwiek M. 2004. Narodziny uniwersytetu z ducha nowoczesności. Uwagi o transformacjach instytucji w epoce globalnej, „Principia. Pisma koncepcyjne z filozofii i socjologii teoretycznej”, t. XXXVII–XXXVIII, s. 45–60.
Kwiek M. 2010. Transformacje uniwersytetu. Zmiany instytucjonalne i ewolucje polityki edukacyjnej w Europie, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Leja K. 2003. Instytucja akademicka. Strategia, efektywność, jakość, Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Gdańsk.
Lekka-Kowalik A. 2009. Uniwersytet jako firma usługowa. Szansa czy klęska?, „Ethos”, nr 85–86, s. 52–69.
Magna... 1988. Magna Charta Universitatum (http://www.umk.pl/uczelnia/dokumenty/magna_charta.pdf [dostęp 15.01.2013]).
Mizińska J. 2010. Bezduszny uniwersytet, Fundacja Homo Inquitus (http://www.homoinquietus.org/ [dostęp 15.01.2013]).
Możdżeń J. 2006. Edukacja jako produkt. O przyszłości uniwersytetów, w: J. Sempruch (red.): Edukacja wobec wyzwań i zadań współczesności i przyszłości. Strategie rozwoju, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów, s. 137–146.
Nowaczyk G., Kolasiński M. (red.) 2004. Marketing szkół wyższych, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu, Poznań.
Nowakowska-Siuta R. 2010. Uczelnia czy hurtownia wiedzy?, „Przegląd Powszechny”, nr 10, s. 47–63.
Pachociński R. 2004 Kierunki reform szkolnictwa wyższego na świecie, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa.
Pawłowski K. 2004. Społeczeństwo wiedzy szansą dla Polski, Wydawnictwo Znak, Kraków.
Potulicka E. 2010 Uniwersytet na „wolnym rynku”, w: E. Potulicka, J. Rutkowiak (red.): Neoliberalne uwikłania edukacji, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków, s. 281–295.
Rakowski A. 2005. O pewnych problemach urynkowienia edukacji i nauki w Polsce, „Nauka”, nr 4, s. 167–170.
Samsonowicz H. 2008. Społeczna odpowiedzialność uczelni, w: K. Leja (red.): Społeczna odpowiedzialność uczelni, Wydawnictwo Politechniki Gdańskiej, Gdańsk, s. 9–12.
Solska E. 2011. Duch liberalizmu a projekt Europejskiej Przestrzeni Edukacyjnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Sowa J., Szadkowski K. 2011. Fabryki wiedzy, w: J. Sowa, K. Szadkowski (red.): Edu-factory. Samoorganizacja i opór w fabrykach wiedzy, Kraków: Korporacja Halart, s. 5–20, (e-book dostępny na: http://ha.art.pl/wydawnictwo/katalog-ksiazek/2233-edufactory-samoorganizacja-i-opor-w-fabrykach-wiedzy.
html [dostęp 21.12.2012]).
Sowa K. 2008. Społeczne funkcje szkolnictwa i elitotwórcze funkcje uniwersytetu. Uwagi socjologa, w: K. Leja (red.): Społeczna odpowiedzialność uczelni, Wydawnictwo Politechniki Gdańskiej, Gdańsk, s. 37–45.
Stróżewski W. 2008. O idei uniwersytetu, w: A. Grzegorczyk, A. Sójka (red.): Fenomen uniwersytetu, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, s. 21–35.
Suchodolski B. 2006. Dwie cywilizacje uniwersalne, w: I. Wojnar (red.): Edukacyjna kultura przyszłości, Komitet Prognoz „Polska 2000 Plus” PAN, Warszawa, s. 218–229.
Teichler U. 2005. Research on Higher Education in Europe, „European Journal of Education”, t. 40, nr 4, s. 447–469.
Thieme J.K. 2009. Szkolnictwo wyższe. Wyzwania XXI wieku. Polska – Europa – USA, Wydawnictwo Difin, Warszawa.
Twardowski K. 2008. O dostojeństwie Uniwersytetu, w: A. Grzegorczyk, J. Sójka (red.): Fenomen uniwersytetu, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, s. 11–20.
Uniwersytet… 2010. Uniwersytet zaangażowany. Przewodnik Krytyki Politycznej, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.
Woźnicki J. 2000. Dylematy modelowe w kształtowaniu systemu szkolnictwa wyższego u progu XXI wieku, „Nauka”, nr 4, s. 55–6.
Woźnicki J. 2007. Uczelnie jako instytucje życia publicznego, Monografie Fundacji Rektorów Polskich, Warszawa.
Zarębianka Z. 2010. Idea uniwersytetu wobec kryzysowej sytuacji w polskim szkolnictwie wyższym, „Przegląd Powszechny”, nr 10, s. 64–74.
Ziółkowski M. 2005. O pewnych konsekwencjach częściowego i niekonsekwentnego utowarowienia polskiego szkolnictwa wyższego, „Nauka”, nr 2, s. 29–44.
Żarecka-Nowak M. 2012. Uniwersytet bez idei – dyktat racjonalności instrumentalnej we współczesnym szkolnictwie wyższym, w: M. Żarecka-Nowak, J. Skrzypek-Faluszczak (red.): Idea uniwersytetu dziś. Perspektywa filozoficzna, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów, s. 169–206.
Żuk P. 2012. Wiedza, ideologia, władza. O społecznej funkcji uniwersytetu w społeczeństwie rynkowym, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.