Znaki misterium w liryku Zbigniewa Herberta pt. U wrót doliny
PDF

Słowa kluczowe

Z. Herbert
poezja
dramat
teatr
średniowieczny dramat religijny
wersyfikacja
dialog sceniczny
dramatis personae

Jak cytować

Urban, P. D. (2011). Znaki misterium w liryku Zbigniewa Herberta pt. U wrót doliny. Przestrzenie Teorii, (15), 185–197. https://doi.org/10.14746/pt.2011.15.11

Abstrakt

A superior aim of the article was to prove that Zbigniew Herbert’s lyrical works in an unusually clear way gravitate towards drama and theatre. To prove this, the author of the thesis revealed the relationship between the, coming from the volume Hermes, Dog and the Star, lyric At the Gate of the Valley and a mystery play which should be understood not only as a medieval variant of religious drama but also more widely that is in terms of outlook or as an anthropological, historiosophic or metaphoric category. The author of the article showed that for the mystery character of the work speaks not only the subject taken from the Bible or non-Aristotelian action but also sacred character of space-time and, above all, martyrological plot of the lyrical text, showing the suffering of individual characters of the poem as a mirror reflection of the torment of the Saviour. He also noticed that at the beginning of the lyric Herbert used verse which under certain conditions may resemble medieval ways of versification, also typical of dramatic mystery forms and he tried to prove that the author of The Report from a Besieged City, composing his mini drama, used also a film way of watching the stage and the events happening on it. Setting about revealing the relationships between the above-mentioned lyric and a mystery play, the author of the article first showed these signs which indicate the dramatic and theatrical provenance of the poem. He proved that the lyrical subject resigned from the direct characterization of the depicted world and let speak specific stage characters using different forms of dialogue. He showed that the author constructed the statements of individual characters in such a way as to overload them with the surplus of information, typical of stage dialogues. He also proved that the events that the reader follows from the position of the spectator, take place in a specific scenery and the dramatis personae not only have clear psychological construction but they also, as it is proper for the show, use a variety of visual and acoustic signs concerning both the performer and the space. The author of the article deeply hopes that with his thesis he will contribute to enriching traditional analysis of Zbigniew Herbert’s lyrics with such ways of reading that let notice dramatic and theatrical character of his poems.
https://doi.org/10.14746/pt.2011.15.11
PDF

Bibliografia

Czym byłby świat... Rozmowa Zbigniewa Herberta z Haliną Murza-Stankiewicz, [w:] Herbert nieznany. Rozmowy, Warszawa 2008, s. 55-56.

A. Krajewska, Teatralna persona, [w:] Czytanie Herberta, red. P. Czapliński, P. Śliwiński, E. Wiegandt, Poznań 1995, s. 179.

I. Sławińska, Odczytywanie dramatu, Warszawa 1988, s. 38-41.

A. Ubersfeld, Czytanie teatru I, Warszawa 2002, s. 200.

A. Lam, Dialogowość utworu poetyckiego (na przykładzie poezji Zbigniewa Herberta), [w:] Dialog w literaturze, red. E. Czaplejewicz, E. Kasperski, Warszawa 1978, s. 53.

Z. Herbert, U wrót doliny, [w:] tegoż, Wiersze wybrane, Kraków 2004, s. 45.

S. Świontka, Dwanaście wykładów z wprowadzenia do wiedzy o teatrze, red. L. Karczewski i in., Łódź 2003, s. 77.

J. Błoński, Tradycja, ironia i głębsze znaczenie, [w:] tegoż, Romans z tekstem, Kraków 1981, s. 74.

J. Kwiatkowski, Zbigniew Herbert, [w:] Magia poezji (O poetach polskich XX wieku), Kraków 1995, s. 306.

S. Barańczak, Uciekinier z Utopii. O poezji Zbigniewa Herberta, Warszawa–Wrocław 2001,

A. Krajewska, Dramat i teatr absurdu w Polsce, Poznań 1996, s. 122;

A. Urbankowski, Poeta, czyli człowiek zwielokrotniony. Szkice o Zbigniewie Herbercie, Radom 2004, s. 365

M. Antoniuk, Otwieranie głosu. Studium o wczesnej twórczości Zbigniewa Herberta, Kraków 2009, s. 100.

Ch. Balme, Wprowadzenie do nauki o teatrze, Warszawa 2002, s. 84.

T. Kowzan, Znak w teatrze, [w:] Problemy teorii dramatu i teatru, red. J. Degler, t. 2, Wrocław 2003, s. 172-173.

hasło misterium, [w:] P. Pavis, Słownik terminów teatralnych, Wrocław 2002, s. 298.

J. Lewański, Średniowieczne gatunki dramatyczno-teatralne. Misterium, z. 3, red. M.R. Mayenowa, Wrocław 1969, s. 207.

J. Okoń, Wstęp, [w:] Staropolskie pastorałki dramatyczne. Antologia, Wrocław 1989, s. XI.

A. Ziołowicz, „Misteria polskie”. Z problemów misteryjności w dramacie romantycznym i młodopolskim, Kraków 1996, s. 16.

J. Skuczyński, Misterium teatralne: Mickiewicz i inni. Studia i szkice z dziejów dramatu i teatru XIX i XX wieku, Toruń 2000, s. 15-18.

C. Parfaict, Histoire du théâtre français, zob. Od mima do teatru (1), przeł. A. Loba, [w:] Zwierciadło świata. Średniowieczny teatr francuski, red. A. Loba, Gdańsk 2006, s. 65-66.

hasło dolina, [w:] W. Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 1985, s. 214.

Z. Herbert, Rozmowa o pisaniu wierszy, [w:] Herbert nieznany. Rozmowy, red. D.J. Ćirlić, Warszawa 2008, s. 26.

E. Rzewuska, Misterium i moralitet w polskim dramacie międzywojennym, [w:] Dramat i teatr religijny w Polsce, red. I. Sławińska, W. Kaczmarek, Lublin 1991, s. 297.

J. Abramowska, Wiersze z aniołami, [w:] Poznawanie Herberta 2, red. M. Rola, Kraków 2000, s. 185;

J. Łukasiewicz, Herbert, Wrocław 2001, s. 58

R. Urbankowski, Poeta, czyli człowiek zwielokrotniony. Szkice o Zbigniewie Herbercie, Radom 2004, s. 324

Z. Lisowski, Tragizm wojny i okupacji w poezji Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Tadeusza Różewicza i Zbigniewa Herberta, Warszawa 2008, s. 76-77.

S. Barańczak, O czym myśli Pan Cogito, [w:] Etyka i poetyka, Kraków 2009.

A. Truskolaska, Młodopolska ekspansja pojęcia „misterium”, [w:] Wśród mitów teatralnych Młodej Polski, red. I. Sławińska, M.B. Stykowa, Kraków 1983, s. 295.

W.J. Harrington, Klucz do Biblii, przeł. J. Marzęcki, Warszawa 2000, s. 514.

S. Barańczak, Uciekinier z Utopii. O poezji Zbigniewa Herberta, Warszawa–Wrocław 2001, s. 135.

I. Guszpit, „Apocalypsis” bez Chrystusa, [w:] Misterium zgrozy i urzeczenia. Przedstawienia Jerzego Grotowskiego i Teatru Laboratorium, red. J. Degler, G. Ziółkowski, Wrocław 2006, s. 530.

hasło intermedium, [w:] P. Pavis, Słownik terminów teatralnych, dz. cyt., s. 206.

M. Adamczyk, Rozważania nad poetyką misterium, „Pamiętnik Literacki” 1972, z. 3 (LXIII).

R. Kanarek, Od demaskacji do etosu odpowiedzialności, [w:] Dlaczego Herbert. Wiersze, komentarze, interpretacje, Łódź 2004, s. 59.

R. Goldberg Performance Art, zob. M. Carlson, Performans, przeł. E. Kubikowska, Warszawa 2007, s. 136.

J. Limon, Między niebem a sceną, Gdańsk 2002, s. 213.

J. Skuczyński, Przestrzeń w „Lilli Wenedzie”, [w:] Przestrzeń i literatura, red. M. Głowiński i in., Wrocław 1978, s. 176.

A. Mickiewicz, Wykład XVI, [w:] O dramacie. Źródła do dziejów europejskich teorii dramatycznych, red. E. Udalska, t. 3: Od Hugo do Witkiewicza, Warszawa 1993, s. 501-502.

A. Nicoll, Dzieje teatru, Warszawa 1977, s. 58-71.

D. Opacka-Walasek, Czytając Herberta, Katowice 2001, s. 59.

hasło plany filmowe, [w:] Słownik filmu, red. R. Syski, Kraków 2006.

M. Adamczyk, Rozważania nad poetyką misterium, dz. cyt., s. 146.

E. Miodońska-Brookes, A. Kulawik, M. Tatara, Zarys poetyki, Warszawa 1978, s. 109.

W. Szpilman, Pianista. Wspomnienia wojenne 1939–1945, Kraków 2002, s. 97.

Obwieszczenie Rady Żydowskiej w Warszawie z dnia 24 lipca 1942 roku, [w:] Wybór źródeł do nauczania o zagładzie Żydów na okupowanych ziemiach polskich, red. J. Petelewicz, Warszawa 2010, s. 255.