Treść głównego artykułu

Abstrakt

The paper discusses the issue of functioning of the rural child during the time of the profanum, within the period from the late Middle Ages till the 19th century. The purpose of this text is to attempt to answer the questions: how did peasant children participate in the time of the profanum – understood as a time of non-celebration, and thus working time resulting from the rhythm of nature and the calendar of fieldwork, and the time of play? What did rural children learn during that time? What social and cultural skills did they acquire? The analysis of iconographic, memoir and literary sources serves the historical and pedagogical interpretation.

Słowa kluczowe

education peasants’ children profanum education peasants’ children profanum

Szczegóły artykułu

Jak cytować
Kabacińska-Łuczak, K., & Ratajczak, K. (2017). Dziecko chłopskie w czasie profanum – konteksty edukacyjne (średniowiecze – epoka nowożytna). Biuletyn Historii Wychowania, (36), 7–32. https://doi.org/10.14746/bhw.2017.36.1

Referencje

  1. Źródła
  2. Dygasiński A., Doczekałem się, w: A. Dygasiński, Na odlocie. Nowele, Warszawa 1907
  3. Dygasiński A., Małgorzatka, pieszczoszka matusina, Warszawa 1890; https://polona.pl/item/11067221/10/
  4. Gołębiowski Ł., Gry i zabawy różnych stanów, Warszawa 1831.
  5. Księga Henrykowska, z tekstu łacińskiego przetłumaczył i wstępem poprzedził R. Grodecki, Poznań-Wrocław 1949.
  6. Najstarszy zwód prawa polskiego, wyd. J. Matuszewski, Warszawa 1959.
  7. NN, Gęsiarka, „Kłosy” 1874, nr 474.
  8. Orzeszkowa E., Cham, Warszawa 1932.
  9. Orzeszkowa E., Tadeusz, w: E. Orzeszkowa, W zimowy wieczór, A…B…C…, Przy dochodzeniu śledczem, Tadeusz, Gedali, Warszawa 1888.
  10. Pamiętnik nr 1, Górnik w Niemczech a później 55-morgowy gospodarz w pow. poznańskim, w:
  11. Pamiętniki chłopów, seria druga, s. 5.
  12. Pamiętnik nr 10, Syn średnio zamożnego gospodarza, zbogacony przedsiębiorca i działacz, rolnik na 47 morgach w pow. sieradzkim, w: Pamiętniki chłopów, seria druga, s. 819.
  13. Pamiętnik nr 11, Muzyk, a zarazem gospodarz osiemnasto i pół morgowy w pow. radomszczańskim, w: Pamiętniki chłopów nr 1–51, s. 131.
  14. Pamiętnik nr 16, Bezrolny, niegdyś sklepikarz, obecnie zarobkujący różnemi zajęciami w pow. łódzkim, w: Pamiętniki chłopów nr 1–51, s. 203.
  15. Pamiętnik nr 17, Wielomorgowy gospodarz w pow. radomszczańskim, w: Pamiętniki chłopów nr 1–51, s. 229; por. Pamiętnik nr 29, Gospodarz dwunastomorgowy w pow. puławskim, w:
  16. Pamiętniki chłopów nr 1–51, s. 408.
  17. Pamiętnik nr 21, Wyrobnik częściowo wiejski w pow. miechowskim, w: Pamiętniki chłopów nr 1–51, s. 283.
  18. Pamiętnik nr 23, Kowal na gospodarstwie małorolnem w pow. puławskim, w: Pamiętniki chłopów nr 1–51, s. 131.
  19. Pamiętnik nr 3, Syn rolnika, z zawodu kowal, przez znaczną część życia wychodźca za zarobkiem, w końcu wiejski kowal w pow. nieszawski, w: Pamiętniki chłopów, seria druga, s. 107.
  20. Pamiętnik nr 3, Żona gospodarza piętnastomorgowego w pow. Warszawskim, w: Pamiętniki chłopów nr 1–51, Warszawa 1935, s 29. Pamiętnik nr 2, Wychodźca za zarobkiem do Niemiec i Stanów Zjednoczonych a w końcu 30-morgowy gospodarz w pow. jarocińskim, w: Pamiętniki chłopów, seria druga, s. 31.
  21. Pamiętnik nr 7, Gospodarz na 10 hektarach najpierw rolnik, potem ogrodnik w pow. bielskim, w: Pamiętniki chłopów, seria druga, s. 555.
  22. Piechota J., Gawęda mojego dzieciństwa. Wspomnienia z lat 1900–1918, Warszawa 1967.
  23. Prus B., Antek, w: B. Prus, Nowele, t. 2, Warszawa 1974.
  24. R., W czasie kopania kartofli, „Kłosy” 1875, nr 532.
  25. Reymont W., Chłopi, t. 2–4, Warszawa 1970.
  26. Opracowania
  27. Adam B., Czas, Warszawa 2010.
  28. Bagby P., Kultura i historia. Prologomena do porównawczego badania cywilizacji, Warszawa 1975.
  29. Biegeleisen H., Gry, zabawy i mętowania, „Zabawy i zabawki” 2012, nr 1–4.
  30. Bogucka M., Uwagi o postrzeganiu czasu w Rzeczypospolitej Szlacheckiej XVI–XVII w., w: Stosunek do czasu w różnych strukturach kulturowych, red. Z. Cackowski, J. Wojczakowski, Warszawa 1987, s. 348–359.
  31. Bujak J., Zabawki dziecięce w Europie. Zarys dziejów – rozwój zainteresowań, Kraków 1988.
  32. Burszta J., Kultura wsi średniowiecznej (do końca XV w.), w: Historia chłopów polskich, red. S. Inglot, t. 1: Do upadku Rzeczypospolitej szlacheckiej, red. S. Inglot, Warszawa 1970.
  33. Burszta J., Kultura wsi wczesnośredniowiecznej, w: Historia chłopów polskich, red. S. Inglot, t. 1: Do upadku Rzeczypospolitej szlacheckiej, red. S. Inglot, Warszawa 1970.
  34. Bylina S., Drogi – granice – most. Studia o przestrzeni publicznej i sakralnej w średniowieczu, Warszawa 2012.
  35. Bylina S., Kultura ludowa Polski i Słowiańszczyzny średniowiecznej, Warszawa 1999.
  36. Cetwiński M., Kościół i blade wino pogaństwa: średniowieczna historiografia o chrystianizacji ziem polskich, w: Kościoły w dobie chrystianizacji, red. M. Rębkowski, Szczecin 2016.
  37. Cieślikowski J., Wielka zabawa, Wrocław 1967.
  38. Coulton G.G., The Medieval Village, Cambridge 2010 [reprint wydania z 1925 r.].
  39. Dohrn- van Rossum G., History of the Hour: Clocks and Modern Temporal Orders, Chicago-London
  40. Eliade M., Sacrum i profanum. O istocie religijności, Warszawa 1999.
  41. Elias N., Esej o czasie, Warszawa 2017.
  42. Fossier R., Ludzie średniowiecza, Kraków 2009.
  43. Gawin M., Przemiany cywilizacyjne na ziemiach polskich w XIX wieku, w: Historie Polski w XIX wieku, t. 1. Kominy, ludzie i obłoki: modernizacja i kultura, red. A. Nowak, Warszawa 2013.
  44. Guriewicz A., Problemy średniowiecznej kultury ludowej, Warszawa 1987.
  45. Guzowski P., Kalendarz gospodarczy i finansowy kmieci polskich na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych, w: Człowiek wobec miar czasu w przeszłości, red. P. Guzowski, M. Liedke, Kraków 2007.
  46. Heck R., Gospodarka czynszowa (od poł. XIII do schyłku XV w.), w: Historia chłopów polskich, red. S. Inglot, t. 1: Do upadku Rzeczypospolitej szlacheckiej, red. S. Inglot, Warszawa 1970.
  47. Historia kultury materialnej Polski w zarysie, red. W. Hensel, J. Pazdura, t. 1: Od połowy VII do XII wieku, red. M. Dembińska, Z. Podwińska, Wrocław 1978.
  48. Jabłonowska Z., Rodzina w XIX i na początku XX wieku, w: Przemiany rodziny polskiej, red. J. Komorowska, Warszawa 1975.
  49. Kabacińska-Łuczak K., Ratajczak K., Dynamika przemian od społeczeństwa tradycyjnego do ery nowoczesności, w: Rekonstrukcje tożsamości w kulturze natychmiastowości, red. D. Hejwosz-Gromakowska, Poznań 2014, s. 23–97.
  50. Kabacińska-Łuczak K., Ratajczak K., Dziecko chłopskie w czasie sacrum – konteksty edukacyjne (średniowiecze-epoka nowożytna), „Studia Edukacyjne” 2013, nr 28, s. 279–302.
  51. Kabacińska-Łuczak K., Zabawki dziecięce w polskiej literaturze pięknej II poł. XIX wieku, w: Zabawka – przedmiot ludyczny i obiekt kolekcjonerski, red. K. Kabacińska-Łuczak i D. Żołądź-Strzelczyk, Poznań 2016.
  52. Kabzińska Ł, Kabziński K., Rola ojca w rodzinie wiejskiej na przełomie XIX i XX w., w: Mężczyzna w rodzinie i społeczeństwie – ewolucja ról w kulturze polskiej i europejskiej, t. 1. Od średniowiecza do początku XX wieku, red. K. Kabacińska i K. Ratajczak, Poznań 2010.
  53. Kabziński K., Warunki rozwoju dziecka w rodzinie wiejskiej okresu międzywojennego, w: Dziecko w rodzinie i społeczeństwie. Dzieje nowożytne, t. 2, red. K. Jakubiak, W. Jamrożek, Bydgoszcz 2002.
  54. Kantor R., Zięzio R., Zabawy i zabawki w życiu polskich dzieci w XIX i XX wieku, w: Od narodzin do wieku dojrzałego. Dzieci i młodzież w Polsce, cz. 2, stulecie XIX i XX, red. E. Mazur, Warszawa 2003.
  55. Kasperski E., Święte i świeckie. Przemiany wartości, w: Człowiek – dzieło – sacrum, red. S. Gajda, H.J. Sobeczko, Opole 1998.
  56. Kępiński A., Rytm życia, Kraków 1978.
  57. Korta W., Okres wczesnofeudalny (do połowy XIII w.), w: Historia chłopów polskich, red. S. Inglot, t. 1: Do upadku Rzeczypospolitej szlacheckiej, red. S. Inglot, Warszawa 1970.
  58. Kultura Polski średniowiecznej XIV–XV w., red. B. Geremek, Warszawa 1997.
  59. Kultura Polski średniowiecznej X–XIII w., red. J. Dowiat, Warszawa 1985.
  60. Miśkiewicz M., Życie codzienne mieszkańców ziem polskich we wczesnym średniowieczu, Warszawa 2010.
  61. Mysłakowski Z., Rodzina wiejska jako środowisko wychowawcze, II materiały, Warszawa 1931.
  62. Myśliwski G., Człowiek średniowiecza wobec czasu i przestrzeni (Mazowsze od XII do poł. XVI wieku), Warszawa 1999.
  63. Myśliwski G., Pojmowanie czasu a przemiany społeczno-gospodarcze w Polsce XIII–XIV wieku, w: Czas i przestrzeń w kulturze średniowiecza. Materiały XIV Seminarium Mediewistycznego, Poznań 1994.
  64. Nawrot-Borowska M., Zabawy dzieci na wsi polskiej w II połowie XIX i na początku XX wieku w świetle literatury pamiętnikarskiej, „Przegląd Pedagogiczny” 2011, nr 2.
  65. Nawrot-Borowska M., Zabawy i zabawki dziecięce w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku – wybrane problemy z wykorzystaniem grafik z epoki, „Biuletyn Historii Wychowania” 2013 (30).
  66. Niczyporuk D., Czas i przestrzeń w światopoglądzie mieszkańców wsi, Lublin 2002.
  67. Pawluczuk W., Czas w różnych systemach aktywności ludzkiej, w: Stosunek do czasu w różnych strukturach kulturowych, red. Z. Cackowski, J. Wojczakowski, Warszawa 1987.
  68. Piekarczyk S., Czas w modelu świata człowieka średniowiecznego, w: Stosunek do czasu w różnych strukturach kulturowych, red. Z. Cackowski, J. Wojczakowski, Warszawa 1987.
  69. Płatek J., Wieś jako środowisko wychowawcze, w: Z. Mysłakowski, Rodzina wiejska jako środowisko wychowawcze, materiały II, Warszawa 1931.
  70. Po co pisać? – pamiętnik nr 12/123, w: J. Chałasiński, Młode pokolenie chłopów, t. 1, Warszawa 1984.
  71. Rietbergen P., Europa. Dzieje kultury, Warszawa 2001.
  72. Selye H., Stres okiełznany, Warszawa 1978.
  73. Simonides D., Sacrum jako zasada porządkowania świata w kulturze ludowej, w: Człowiek – dzieło – sacrum, red. S. Gajda, H.J. Sobeczko, Opole 1998.
  74. Słomka J., Pamiętniki włościanina od pańszczyzny do dni dzisiejszych, Warszawa 1983.
  75. Słownik łacińsko-polski, pod red. M. Plezi, Warszawa 1999.
  76. Sorokin P.A., Sociocultural casuality, space, time. A Study of Referential Principles of Sociology and Social Science, New York 1964.
  77. Styk J., Sacrum w kulturze ludowej, http://www.gadki.lublin.pl/encyklopedia/artykuly/sakrum_w_kulturze_ludowej.html (5.04.2016).
  78. Šubrt J., Čas a společnost. K otázce temporalizované sociologie, Praha 2002.
  79. Šubrt J., Problem času v sociologické teorii, Praha 2000.
  80. Suchodolski B., Wieloraki stosunek do czasu i wieczności w jednej kulturze, w: Stosunek do czasu w różnych strukturach kulturowych, red. Z. Cackowski, J. Wojczakowski, Warszawa 1987.
  81. Tazbir J., Czas w kulturze staropolskiej, w: Stosunek do czasu w różnych strukturach kulturowych, red. Z. Cackowski, J. Wojczakowski, Warszawa 1987.
  82. Tyszkiewicz J., Dziecko w średniowiecznej Polsce: poczęcie, urodzenie, zdrowie niemowlęcia, w: Wkład starożytności, średniowiecza i renesansu w rozwój nauk medycznych. Wybór materiałów z sesji naukowej Toruń 12–13 września 1980 r., red. W. Wróblewska, Toruń 1983.
  83. Yi-Fu T., Przestrzeń i miejsce, Warszawa 1987.
  84. Zadrożyńska A., Homo faber i homo ludens, Warszawa 1983.
  85. Zięzio R., Wokół naczelnej zasady funkcjonalnej w zachowaniach ludycznych, „Zabawy i zabawki” 1997, nr 3.
  86. Żołądź-Strzelczyk D., Gomułka I., Kabacińska-Łuczak K., Nawrot-Borowska M., Dzieje zabawek dziecięcych na ziemiach polskich do początku XX wieku, Wrocław 2016.