Pasek boczny artykułu

Przesłane
2020 grudnia 14
Opublikowane
2019 grudnia 15
Pobieranie
PDF
Statystyczny
Read Counter : 337 Pobieranie : 367

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Treść głównego artykułu

Abstrakt

Between 1772 and 1864, the Bernardines ran in total 46 schools in the Polish-Lithuanian Commonwealth. Ten of them, at least in certain periods, were high schools (sub-departmental, district, secondary schools). A majority of the schools (24) were managed by monasteries in the Lithuanian Province. The successful development of Bernardine education in this territory should be attributed to the monks’ understanding of the need of spreading educationas well as to the relative political freedom in post-partition Lithuania. For that reason, educational activities could freely develop under the supervision of Adam Czartoryski, the Vilnius district superintendent and in the care of the Vilnius University. The well-developing education system of the Bernardines was destroyed by repressive measures applied by Nikolay Novosiltsev who replaced Czartoryski in 1823, and finally the tragic end of the November Uprising. Education in Podolia and Volhynia could be successfully developed owing to Tadeusz Czacki. The situation was different in the Kingdom of Poland where schooling was subjected to the Commission of National Education and the subsequent education authorities. Despite the hostile attitude towards monasteries, the Bernardines managed to run several schools. The most difficult situation was in Galicia which was incorporated by Austria after the Partitions of Poland and not under the beneficial influence of the Commission of National Education. A majority of Bernardine schools in Lithuania, just like in the Russian Province, survived the November Uprising. However, the subsequent restrictions imposed on political freedom had negative consequences for the standard of teaching. The dissolution of the monasteries put an end to the educational activity of the Bernardines in the five provinces in question. Most of the schools closed down as the monasteries were dissolved.

Słowa kluczowe

Bernardines monastery school secularisation Bernardines monastery school secularisation

Szczegóły artykułu

Jak cytować
Sitnik, A. K. . (2019). Szkoły bernardyńskie na terenie Rzeczypospolitej Obojga Narodów w latach 1772–1864. Biuletyn Historii Wychowania, (41), 7–34. https://doi.org/10.14746/bhw.2019.41.1
Pobierz cytowania
Endnote/Zotero/Mendeley (RIS)
BibTeX

Referencje

  1. Archiwum Prowincji oo. Bernardynów w Krakowie, rkp. W–10, Akta Prowincji Wielkopolskiej Matki Bożej Anielskiej Zakonu Braci Mniejszych Bernardynów, 1626–1863.
  2. Archiwum Prowincji oo. Bernardynów w Krakowie, rkp. W–55, Archivum conventus Ostrołecensis [Ostrołęka] ad S. Antonium Paduanum ordinis Fratrum Minorum de Observantia S.P. nostri Francisci continens fundationem eiusdem conventus, 1664–1754.
  3. Archiwum Prowincji oo. Bernardynów w Krakowie, rkp. W–59, Chronologia seu archivum conventus Prasnensis [Przasnysz] ad S. Jacobum Majorem Apostolum, 1588, 1637–1794.
  4. Archiwum Prowincji oo. Bernardynów w Krakowie, rkp. W–67, Archivum conventus Varthensis [Warta] sub titulo Beatissimae Virginis Mariae Assumptae in archidioecesi Gnesnensi in palatinatu et districtu Sieradiensi, 1457–1870.
  5. Archiwum Prowincji oo. Bernardynów w Krakowie, rkp. L–3, Acta definitorii Provinciae Lithuanae S. Casimiri ordinis Minorum S.P. Francisci Observantium ab anno Domini 1760 exclusive, 1761–1802, s. 641–643; rkp. L-4, Acta [- -] definitorii Provinciae Lithuanae S. Casimiri ordinis Minorum S.P. Francisci Observantium ab anno 1804 mense Augusto 1 die, 1804–1842.
  6. Archiwum Prowincji oo. Bernardynów w Krakowie, rkp. L–7, Diarium actorum et scriptorum A.R.P. Eduardi Juszkiewicz [- -] ministri provincialis subtertia omnium conventuum canonica, visitatione, anno 1809 mense Novembri compositum coeptumque scribi, 1809–1819.
  7. Archiwum Prowincji oo. Bernardynów w Krakowie, rkp. L–8, Liber visitationum per A.R.P. Ministrum Provincialem [Provinciae] Lithuanae ordinis Minorum Observantium absolvendarum [- -] ab anno 1798 mense Octobri, 1798–1843.
  8. Archiwum Prowincji oo. Bernardynów w Krakowie, rkp. L–12, Akta Prowincji Litewskiej św. Kazimierza Zakonu Braci Mniejszych bernardynów, 1459–XIX w.
  9. Archiwum Prowincji oo. Bernardynów w Krakowie, rkp. XIII–1, Archivum conventus Skępensis ab anno 1724 juxta dispositionem [- -] diffinitorii ex capitulo Cosminensi anno 1791 celebrato emanatam recenter conscriptum, 1724–1792.
  10. Archiwum Prowincji oo. Bernardynów w Krakowie, rkp. XV–1, Archivium conventus Czerniakoviensis ordinis Minorum Observantium ad Sanctum
  11. Antonium Paduanum fundati, ab anno 1692 conscriptum, 1693–1859.
  12. Archiwum Prowincji oo. Bernardynów w Krakowie, rkp. XVI–9, Liber scholasticus 1796. Erectio scholarum in conventu Varthensi patrum Bernardinorum, 1795–1832.
  13. Archiwum Prowincji oo. Bernardynów w Krakowie, rkp. XVI–10, Księga cenzury uczniów Szkoły Podwydziałowej Wartskiej Księży Bernardynów, 1818–1830.
  14. Archiwum Prowincji oo. Bernardynów w Krakowie, rkp. XXV–a–1, Archivum conventus Zbaraziensis ad S. Antonium Paduanum ordinis Minorum S.P. Francisci Regularis Observantiae ex archivo provinciae et antiquo conventus istius collectum a.D. 1756, 1636–1942.
  15. Archiwum Prowincji oo. Bernardynów w Krakowie, rkp. S–wi–6, Incipit historia domus conventus regii custodialis Vilnensis sub regimine A.R.P. Optati Godebski [- -] custodis conventus Vilnensis [- -] anno 1805, die 1 Januarii, liber quartus, 1805–1814, s. 129, 155, 197, 244, 253.
  16. Archiwum Prowincji Małopolskiej TJ w Krakowie, rkps 1247, Załęski Stanisław SJ, Zbiór notatek i materiałów do historii domów jezuickich (Mścisław), XIX w.
  17. Biblioteka Jagiellońska w Krakowie, rkps 6336, Wizytacje szkół guberni wileńskiej przez Karola Podczaszyńskiego w roku 1826.
  18. Biblioteka Narodowa w Warszawie, rkp. nr 1742, Raport szczegółowy odbytej wizyty jeneralnej zakładów naukowych w guberni litewsko-wileńskiej w r. 1822 przez Jana Chodźkę, wizytatora.
  19. Źródła drukowane
  20. „Dzieje Dobroczynności Krajowej i Zagranicznej z Wiadomościami ku Wydoskonaleniu jej Służącymi” 1820, nr 1, s. 493–494, 602–607.
  21. Barącz S., Pamiętnik Zakonu WW. OO. Bernardynów w Polsce, Lwów 1874.
  22. Dowód postępku rocznego... uczniów Szkoły Publiczney Datnowskiey... xx. Bernardynów... roku 1814, czerwca dnia 28, Wilno 1814.
  23. Dowód rocznego postępku... uczniów w Szkole Publiczney Datnowskiey... xx. Bernardynów... roku 1822, czerwca dnia 30, Wilno 1822.
  24. Dowód rocznego postępku... uczniów w Szkole Publiczney Datnowskiey... xx. Bernardynów... roku 1821, czerwca dnia 30, Wilno 1821.
  25. Dowód rocznego postępku... uczniów w Szkole Publiczney Datnowskiey... xx. Bernardynów... roku 1818, Wilno 1818.
  26. Dowód rocznego postępku... uczniów w Szkole Publiczney Powiatowey Telszewskiey... xx. Bernardynów... roku 1819, czerwca dnia 28, Wilno 1819.
  27. Dowód rocznego postępku... uczniów w Szkole Publiczney Powiatowey Telszewskiey... xx. Bernardynów... roku 1817, czerwca 28 dnia, Wilno 1817.
  28. Gloger Z., Obraz statystyczny szkół w guberniach zachodnio-południowych cesarstwa w latach 1825–1826, t. 4, Warszawa 1885.
  29. Józefa Twardowskiego, Wizyta jeneralna szkół i zakładów edukacyjnych w guberni mińskiej odbyta w roku 1819, wyd. J Twardowski, „Archiwum do Dziejów Literatury i Oświaty w Polsce” 1904, nr 10, s. 305–631.
  30. Treść nauk na publiczny examen dawanych w Szkole Publiczney Traszkuńskiey xx. Bernardynów... roku 1822, Wilno 1822.
  31. Treść nauk na publiczny examen... w Szkole Powiatowey Mścisławskiey xx. Bernardynów... roku 1823, Wilno 1823.
  32. Treść nauk na roczny examen w Szkole Publiczney Traszkuńskiey przez xx. Bernardynów utrzymaney... roku 1819, czerwca dnia 28, Wilno 1819.
  33. Treść nauk... Szkół na stopniu gimnazyjnym Telszewskich... xx. Bernardynów... 1823 roku, Wilno 1823.
  34. Treść nauk... Szkół na stopniu gimnazyjnym Telszewskich... xx. Bernardynów... 1820 roku, Wilno 1820.
  35. Treść nauk... Szkół na stopniu gimnazyum Telszewskich... xx. Bernardynów... 1821 roku, Wilno 1821.
  36. Wykład materyi na publiczny examen nauk dawanych w Szkole Traszkuńskiey xx. Bernardynów roku 1821, dnia 28 czerwca, Wilno 1821.
  37. Opracowania
  38. Ambros M., Zarys statystyczny szkół wydziału wileńskiego, „Ateneum Wileńskie” 1939, nr 14, z. 1, s. 145–231.
  39. Baliński M., Lipiński T., Starożytna Polska pod względem historycznym, geograficznym i statystycznym, t. 3, Warszawa 1846.
  40. Beauvois D., Szkolnictwo polskie na ziemiach litewsko-ruskich 1803–1832, t. 2, Lublin 1991.
  41. Bieliński J., Uniwersytet Wileński, 1579–1831, Kraków 1893.
  42. Borejko Chodźko I., Diecezja mińska około 1830 roku, t. 2, Struktury zakonne, oprac. M. Radwan, Lublin 1998.
  43. Brenstein M.E., Szkoła oo. Bernardynów w Telszach, 1797–1868, „Przewodnik Naukowy i Literacki” 1900, nr 28, s. 913–924, 1021–1031.
  44. Chadam A., Gwoździec, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 85–89.
  45. Chadam A., Zbaraż, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 455–460.
  46. Chodyński S., Szkoła oo. Bernardynów w Warcie, Włocławek 1910.
  47. Dębowski A., Szkolnictwo oo. Bernardynów, 1773–1892, Łódź 1966 (Archiwum Prowincji oo. Bernardynów w Krakowie, mps sygn. RGP-k-113).
  48. Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy, 1564–1995, oprac. L. Grzebień, Kraków 1996.
  49. G[iżycki] J.M., Mścisław, w: Podręczna encyklopedia kościelna, t. XXVII–XXVIII, wyd. Z. Chełmicki i in., Warszawa 1912, s. 250–252.
  50. Golichowski N., Przed nową epoką. Materiały do historii oo. Bernardynów w Polsce, Kraków 1899.
  51. Grudziński K., Bernardyni w służbie Ojczyzny, 1453–1953 (APBK, mps sygn. RGP-k-111).
  52. Grudziński K., Cytowiany, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 42–44.
  53. Grudziński K., Datnów, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 44–47.
  54. Grudziński K., Hłusk, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 89–90.
  55. Grudziński K., Iwie, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 92–94.
  56. Grudziński K., Koło, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 140–146.
  57. Grudziński K., Kretynga, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 164–167.
  58. Grudziński K., Łozowica, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 208–209.
  59. Grudziński K., Mścisław, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E, Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 227–228.
  60. Grudziński K., Słonim, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 334–337.
  61. Grudziński K., Telsze, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 378–381.
  62. Grudziński K., Traszkuny, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 386–388.
  63. Grudziński K., Warszawa-Czerniaków, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 409–415.
  64. Grudziński K., Warta, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 418–426.
  65. Grudziński K., Wielona, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 430–431.
  66. Grudziński K, Wilno, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 433–440.
  67. Grudziński K., Dębowski A., Działalność oświatowa, w: Zakon Braci Mniejszych – Franciszkanów, cz. 3: Zakony św. Franciszka w Polsce w latach 1772–1970, red. J.R. Bar, Warszawa 1978, s. 79–94.
  68. Grudziński K.J., Sitnik A.K., Bernardyni w służbie Ojczyzny, 1453–1953, Kalwaria Zebrzydowska 2015.
  69. Jabłońska-Deptuła E., Zakony franciszkańskie w Polsce na przełomie XVIII i XIX wieku (do 1830), w: Z badań nad dziejami zakonów i stosunków wyznaniowych na ziemiach polskich, red. E. Wiśniowski, Lublin 1984, s. 170–193.
  70. Janeczek S., Komisja Edukacji Narodowej (KEN), zw. Komisją Edukacyjną, w: Encyklopedia katolicka, t. 9, red. B. Migut, Lublin 2002, kol. 449–455.
  71. Kallas M., Historia ustroju Polski X–XX w., Warszawa 1997.
  72. Kalinowska B., Bernardyni w Ostrołęce, 1664–1864, Ostrołęka 2011.
  73. Kantak K., Bernardyni polscy, 1573–1932, t. 2, Lwów 1933.
  74. Kazanowska Z., Działalność społeczna bernardynów w XVIII–XIX w., Kraków 1981.
  75. Krystosik J., Krótka wiadomość o Skępem łaskami N. M. Panny wsławionym, Płock 1934.
  76. Kurczewski J., Biskupstwo wileńskie od jego założenia aż do dni obecnych, Wilno 1912.
  77. Kurczewski J., Wiadomość o szkołach parafialnych w diecezji wileńskiej, „Rocznik Towarzystwa Przyjaciół Nauk” 1908, nr 2, s. 17–64.
  78. Murawiec W., Brześć, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 26–29.
  79. Murawiec W., Budsław, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 31–34.
  80. Murawiec W., Iwaszkiewicz Feliks, w: Słownik polskich pisarzy franciszkańskich, red. H.E. Wyczawski, Warszawa 1981, s. 180–181.
  81. Murawiec W., Mińsk, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 220–223.
  82. Murawiec W., Nieśwież, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 228–233.
  83. Murawiec W., Pawłowski Ferdynand, w: Słownik polskich pisarzy franciszkańskich, red. H.E. Wyczawski, Warszawa 1981, s. 370–371.
  84. Murawiec W., Pińsk, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 254–256.
  85. Murawiec W., Skępe, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 322–334.
  86. Murawiec W., Troki, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 388–391.
  87. Pabin A., Grodno, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 79–82.
  88. Piasek F., Materiały do dziejów seminarium nauczycielskiego w Wymyślinie, 1867–1936, Płock 1939.
  89. Poplatek J., Komisja Edukacji Narodowej, Kraków 1973.
  90. Rusecki I.M., Bernardyńskie szkolnictwo elementarne i średnie, 1772–1864, Łódź 2011.
  91. Rusecki I.M., Bernardyńskie szkolnictwo średnie w prowincji litewskiej w latach niewoli narodowej, „Łódzkie Studia Teologiczne” 2011, nr 20, s. 281–301.
  92. Rusecki I.M., Szkolnictwo bernardyńskie w prowincji wielkopolskiej (1772–1864), „Studia Franciszkańskie” 1997, nr 8, s. 347–353.
  93. Rusecki I.M., Szkolnictwo elementarne bernardynów na przełomie XVIII–XIX wieku, „Studia Franciszkańskie” 2001, nr 11, s. 307–325.
  94. Smoleński W., Żywioły zachowawcze i Komisja Edukacyjna, Warszawa 1954.
  95. Wierzbowski T., Raporty szkół niższych i o szkołach parafialnych 1776–1793, Warszawa 1908.
  96. Wierzbowski T., Szkoły parafialne w Polsce i na Litwie za czasów Komisji Edukacji Narodowej, 1773–1794, Kraków 1921.
  97. Winiarz A., Szkolnictwo Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego (1807–1831), Lublin 2002.
  98. Wołonczewski M., Biskupstwo żmudzkie, Kraków 1898.
  99. Wołyniak [Giżycki J.M.], Spis szkół średnich na Litwie i Rusi zniszczonych przez rząd rosyjski, w: Polska w kulturze powszechnej, red. F. Koneczny, cz. 1, Kraków 1918, s. 413–419.
  100. Wołyniak [Giżycki J.M.], Luźne kartki z przeszłości Telsz, „Przegląd Powszechny” 1893, nr 37, s. 70–96.
  101. Wyczawski H.E., Berezyna, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E.Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 21–22.
  102. Wyczawski H.E., Bernardyni polscy, 1772–1946, t. 3, Kalwaria Zebrzydowska 1992.
  103. Wyczawski H.E., Bienica, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 22–24.
  104. Wyczawski H.E., Cudnów, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 41–42.
  105. Wyczawski H.E., Dubno, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 50–53.
  106. Wyczawski H.E., Janów, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 95–96.
  107. Wyczawski H.E., Janówka, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 96–97.
  108. Wyczawski H.E., Jarmolińce, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 97–98.
  109. Wyczawski H.E., Kustyń, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 170–172.
  110. Wyczawski H.E., Łuck, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 211–213.
  111. Wyczawski H.E., Ostrołęka, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 246–249.
  112. Wyczawski H.E., Przasnysz, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 274–278.
  113. Wyczawski H.E., Strzegocin, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 357–360.
  114. Wyczawski H.E., Warkowicze, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 397–398.
  115. Wyczawski H.E., Zasław, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 451–455.
  116. Wyczawski H.E., Żytomierz, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 465–466.
  117. Zasztowt L., Kresy 1832–1864. Szkolnictwo na ziemiach litewskich i ruskich dawnej Rzeczypospolitej, Warszawa 1997.