Main Article Content
Abstract
1519 was a special year for the city of Poznań, owing to the foundation of a new school, the Lubrański Academy. It was the first school of humanities in Poland to follow the best models of Renaissance education and employed illustrious teachers like Krzysztof Hegendorfer and Benedykt Herbest. In the 16th century, the Academy was considered a rival of Krakow University; ultimately in the early 17th century, the Academy was affiliated with the University. As a result of the affiliation, the Poznań school enjoyed stability, a group of experienced teachers and a curriculum recognized by the society. The curriculum stood out in Poland by its inclusion of practical preparation for performing various political functions, especially in the field of law, and, as in other educational institutions, by preparing young people for cultural life in the country. Its relations with Krakow University also had drawbacks: during the Enlightenment reforms of the education system, the Lubrański Academy adopted a conservative and reactionary position. Despite this, the authorities managed to introduce several modern solutions, especially in the realm of teaching modern foreign languages.
Keywords
Article Details
References
- [Księga grodzka poznańska, seria resignationes], b.d., Gr. 29, Archiwum Państwowe w Poznaniu. Academia controversa seu controversiarum Academiae Cracoviensis cum aemula Societate Iesu in regno Poloniae de iure Universitatis Analecta, collecta opera Martini Radyminski, S.A.P., b.d., rkps 227 III, Biblioteka Jagiellońska.
- Bieńkowski T., Kształtowanie publiczności literackiej w szkołach w Polsce w XVI i XVII w., w: Publiczność literacka i teatralna w dawnej Polsce, H. Dziechcińska (red.), Warszawa – Łódź 1985.
- Budzan P., Karłowska-Kamzowa A., Działalność fundacyjna biskupa poznańskiego Jana Lubrańskiego, „Kronika Miasta Poznania” 1999, nr 2, s. 93–104.
- Budzyński J., Paideia humanistyczna, czyli wychowanie do kultury. Studium z dziejów klasycznej edukacji w gimnazjach XVI–XVIII wieku (na przykładzie Śląska), Częstochowa 2003.
- Falińska M., i Szulc I., Recepcja teorii heliocentrycznej Kopernika w Wielkopolsce XVI–XVIII w. Stan nauk matematyczno-astronomicznych, „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski” 1977, t. 12, nr 2.
- Gąsiorowski A., Lubrański Jan h. Godziemba, w: Wielkopolski słownik biograficzny, Warszawa – Poznań 1981, s. 428–429.
- Hajdukiewicz L., Lubrański Jan, w: Polski słownik biograficzny, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1973, t. VIII, s. 81–84.
- Hegendorfer K., Racja studiowania, „Kronika Miasta Poznania” 1999, nr 2: Jan Lubrański i jego dzieło, tłum. A. Pawlaczyk, Cracoviae 1530.
- Heitzman M., Studia nad Akademią Platońską we Florencji, „Kwartalnik Filozoficzny” 1932, nr 10 (3), s. 197–227.
- Herka K.S., Recueil de quelques exercises de piété, de civilité et de la chronologie sacrée et prophane [...] Dedie a [...] Szołdrski [...] Antoine et Jacques [...], Poznań 1752.
- Hincza H., Lubrański wskrzeszony, z drukarni Jana Wolraba 1618.
- Inwentarz Konwiktu Fundacyi Jaśnie Wielmożnych Szołdrskich od Roku Pańskiego 1762, b.d., sygn. CP 466, Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu.
- Kolendowicz F.S.K., Propositiones Thomisticae ex universa philosophia, post consummatum in Academia Posnaniensi triennalem cursum brevi methodo concinnatae, ac publice ad disputandum expositae, Posnaniae 1765.
- Komarzyniec G., Nauczanie matematyki w krakowskiej Szkole Nowodworskiej w latach 1588–1914, Kraków 2004.
- Liber Convocationum Inclytae Academiae Posnaniensis [...], b.d., sygn. 247 III, Biblioteka Jagiellońska.
- Liber diligentiarum z lat 1658–1777, b.d., rkps 90, Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego.
- Lisiak B., Nauczanie matematyki w polskich szkołach jezuickich od XVI do XVIII wieku. Studia i materiały, Kraków 2003.
- Lutyński K., Kościelna działalność Jana Lubrańskiego jako biskupa poznańskiego, „Kronika Miasta Poznania” 1999, nr 2, s. 71–92.
- Łempicki S., Polskie koneksje dynastii Manucjuszów, w: Renesans i humanizm w Polsce. Materiały do studiów, Kraków 1952.
- Łukaszewicz J., Historya szkół w Koronie i w Wielkiem Księstwie Litewskiem od najdawniejszych czasów aż do roku 1794, t. I, Poznań 1849.
- Marciszowski J.M., Ordinatio studiorum in Collegio Lubransciano, Posnaniae 1756.
- Mazurkiewicz K, Benedykt Herbest: pedagog-organizator szkoły polskiej XVI wieku, kaznodzieja misjonarz doby reformacji, Poznań 1925.
- Mazurkiewicz K., Początki Akademji Lubrańskiego w Poznaniu (1519–1535). Przyczynek do dziejów rozwoju nauk humanistycznych w Polsce, Poznań 1921.
- Nowicki M., Akademia Lubrańskiego: organizacja szkoły i działalność wychowawcza, Warszawa 2015.
- Nowicki M., Stan badań nad dziejami Akademii Lubrańskiego, „Biuletyn Historii Wychowania” 2008, nr 24.
- Statuta Akademii Lubrańskiego z 1619 roku, tłum. A. Pawlaczyk, „Kronika Miasta Poznania” 1999, nr 2: Jan Lubrański i jego dzieło.
- Statuta Academiae Posnaniensis ex Antiquis Statutis et Ordinationibus ejusdem Academiae tum ex Punctis ab Illustrissimo Capitulo Posnanien – si recetrer transmissis. Rectoratu [...] D. M. Casimiri Pałaszowski, Kraków 1746, 1157, Biblioteka Jagiellońska.
- Raporty generalnych wizytatorów z r. 1774, wyd. T. Wierzbowski, Warszawa 1906.
- Zapisy Leona i Filipa Raczyńskich na rzecz Akademii Lubrańskiego, 1750, 53/958/0/97, Archiwum Państwowe w Poznaniu.
- Żołądź-Strzelczyk D., Nowicki M., Ratajczak K., Gulczyńska J., Komisja Edukacji Narodowej 1773–1794. Szkoły w wydziale wielkopolskim, Warszawa 2018.
References
[Księga grodzka poznańska, seria resignationes], b.d., Gr. 29, Archiwum Państwowe w Poznaniu. Academia controversa seu controversiarum Academiae Cracoviensis cum aemula Societate Iesu in regno Poloniae de iure Universitatis Analecta, collecta opera Martini Radyminski, S.A.P., b.d., rkps 227 III, Biblioteka Jagiellońska.
Bieńkowski T., Kształtowanie publiczności literackiej w szkołach w Polsce w XVI i XVII w., w: Publiczność literacka i teatralna w dawnej Polsce, H. Dziechcińska (red.), Warszawa – Łódź 1985.
Budzan P., Karłowska-Kamzowa A., Działalność fundacyjna biskupa poznańskiego Jana Lubrańskiego, „Kronika Miasta Poznania” 1999, nr 2, s. 93–104.
Budzyński J., Paideia humanistyczna, czyli wychowanie do kultury. Studium z dziejów klasycznej edukacji w gimnazjach XVI–XVIII wieku (na przykładzie Śląska), Częstochowa 2003.
Falińska M., i Szulc I., Recepcja teorii heliocentrycznej Kopernika w Wielkopolsce XVI–XVIII w. Stan nauk matematyczno-astronomicznych, „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski” 1977, t. 12, nr 2.
Gąsiorowski A., Lubrański Jan h. Godziemba, w: Wielkopolski słownik biograficzny, Warszawa – Poznań 1981, s. 428–429.
Hajdukiewicz L., Lubrański Jan, w: Polski słownik biograficzny, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1973, t. VIII, s. 81–84.
Hegendorfer K., Racja studiowania, „Kronika Miasta Poznania” 1999, nr 2: Jan Lubrański i jego dzieło, tłum. A. Pawlaczyk, Cracoviae 1530.
Heitzman M., Studia nad Akademią Platońską we Florencji, „Kwartalnik Filozoficzny” 1932, nr 10 (3), s. 197–227.
Herka K.S., Recueil de quelques exercises de piété, de civilité et de la chronologie sacrée et prophane [...] Dedie a [...] Szołdrski [...] Antoine et Jacques [...], Poznań 1752.
Hincza H., Lubrański wskrzeszony, z drukarni Jana Wolraba 1618.
Inwentarz Konwiktu Fundacyi Jaśnie Wielmożnych Szołdrskich od Roku Pańskiego 1762, b.d., sygn. CP 466, Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu.
Kolendowicz F.S.K., Propositiones Thomisticae ex universa philosophia, post consummatum in Academia Posnaniensi triennalem cursum brevi methodo concinnatae, ac publice ad disputandum expositae, Posnaniae 1765.
Komarzyniec G., Nauczanie matematyki w krakowskiej Szkole Nowodworskiej w latach 1588–1914, Kraków 2004.
Liber Convocationum Inclytae Academiae Posnaniensis [...], b.d., sygn. 247 III, Biblioteka Jagiellońska.
Liber diligentiarum z lat 1658–1777, b.d., rkps 90, Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Lisiak B., Nauczanie matematyki w polskich szkołach jezuickich od XVI do XVIII wieku. Studia i materiały, Kraków 2003.
Lutyński K., Kościelna działalność Jana Lubrańskiego jako biskupa poznańskiego, „Kronika Miasta Poznania” 1999, nr 2, s. 71–92.
Łempicki S., Polskie koneksje dynastii Manucjuszów, w: Renesans i humanizm w Polsce. Materiały do studiów, Kraków 1952.
Łukaszewicz J., Historya szkół w Koronie i w Wielkiem Księstwie Litewskiem od najdawniejszych czasów aż do roku 1794, t. I, Poznań 1849.
Marciszowski J.M., Ordinatio studiorum in Collegio Lubransciano, Posnaniae 1756.
Mazurkiewicz K, Benedykt Herbest: pedagog-organizator szkoły polskiej XVI wieku, kaznodzieja misjonarz doby reformacji, Poznań 1925.
Mazurkiewicz K., Początki Akademji Lubrańskiego w Poznaniu (1519–1535). Przyczynek do dziejów rozwoju nauk humanistycznych w Polsce, Poznań 1921.
Nowicki M., Akademia Lubrańskiego: organizacja szkoły i działalność wychowawcza, Warszawa 2015.
Nowicki M., Stan badań nad dziejami Akademii Lubrańskiego, „Biuletyn Historii Wychowania” 2008, nr 24.
Statuta Akademii Lubrańskiego z 1619 roku, tłum. A. Pawlaczyk, „Kronika Miasta Poznania” 1999, nr 2: Jan Lubrański i jego dzieło.
Statuta Academiae Posnaniensis ex Antiquis Statutis et Ordinationibus ejusdem Academiae tum ex Punctis ab Illustrissimo Capitulo Posnanien – si recetrer transmissis. Rectoratu [...] D. M. Casimiri Pałaszowski, Kraków 1746, 1157, Biblioteka Jagiellońska.
Raporty generalnych wizytatorów z r. 1774, wyd. T. Wierzbowski, Warszawa 1906.
Zapisy Leona i Filipa Raczyńskich na rzecz Akademii Lubrańskiego, 1750, 53/958/0/97, Archiwum Państwowe w Poznaniu.
Żołądź-Strzelczyk D., Nowicki M., Ratajczak K., Gulczyńska J., Komisja Edukacji Narodowej 1773–1794. Szkoły w wydziale wielkopolskim, Warszawa 2018.