Słowa kluczowe
relacje bizantyńsko-arabskie
Teofanes Wyznawca
historiografia bizantyńska
Jak cytować
Abstrakt
W pierwszej części mojego artykułu opisałem, jak Teofanes Wyznawca właściwie odmówił prawa do legitymizacji dynastii abbasydzkiej, uznając prawowierność rządów Umajjadów (według kronikarza władza tych ostatnich pochodziła bezpośrednio od Proroka Muhammada, co oczywiście nie jest do końca prawdą). Chronograf podkreślał, że Abbasydzi wykorzystywali niższe warstwy społeczne do przejęcia władzy, co doprowadziło do stanu anarchii. Jednocześnie zauważył, jak złym władcą był Marwan II. Jak można zrozumieć, z tej trudnej sytuacji nie było dobrego wyjścia, ponieważ obie strony sporu zostały obciążone grzechami prowadzącymi do niesprawiedliwości i nieprawowierności. Potwierdzały to niejako zjawiska nadprzyrodzone, o których historyk wspomniał w kontekście zmiany władzy w państwie muzułmańskim. W drugiej części mojego artykułu opisałem, jak Teofanes próbował zasugerować, że rządy Abbasydów doprowadziły do podziałów religijnych i klasowych. Wspomniałem jak kronikarz opisywał przejawy anarchii, która doprowadziła m.in. do prześladowań chrześcijan. Według mojej interpretacji, opis wojny domowej w kalifacie po śmierci Haruna ar-Raszida jest niemal zwiastunem końca imperium muzułmańskiego.
Bibliografia
Agapius (Mahboub) de Menbidj, Kitab al-'Unvan. Histoire universelle, red. i tłum. A. Vasiliev, Seconde Partie II, PO 8, Paris 1912.
Chronicon Anonymi Auctoris ad Annum Christi 1234 Pertinens, red. I. A. Barsoum, J.-B. Chabot, Louvain 1920.
Chronique de Michel le Syrien, tłum. i red. J.-B. Chabot, t. 1–4, Paris, 1899–1910.
Tabari, Annales, red. M.J. de Goeje i in., t. 1–15, Leiden 1879–1901.
The Chronicle of Theophanes Confessor. Byzantine and Near Eastern history A.D. 284–813, tłum i red. C. Mango, R. Scott, G. Greatrex, Oxford 1997.
The History of al-Ṭabarī, t. XXX (The ʿAbbāsid Caliphate in Equilibrium: The Caliphates of Mūsā al-Hādī and Hārūn al-Rashīd), A.D. 785–809/A.H. 169–192, transl. C.E. Bosworth, Albany-New York 1989.
Theophanis Chronographia, rеd. C.G. de Boor, Lipsiae 1883.
Ackerman-Liberman Ph.I., Revisiting Jewish Occupational Choice and Urbanization in Iraq under the Early Abbasids, „Jewish History” 2015, t. 29.2, s. 113–135. DOI: https://doi.org/10.1007/s10835-015-9235-4
Beckwith Ch.I., The Plan of the City of Peace. Central Asian Iranina Factors in Early ‘Abbāsid Design, „Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae” 1984, t. 38, s. 143–164.
Bennaji Y., Echoes of the Fall of the Umayyads in Traditional and Modern Sources: A Case Study of the Final Eight Years of the Umayyad Empire with Some Reference to Gramsci’s Theory of Cultural Hegemony, PhD Thesis, University of Exeter 2015.
Bennaji Y., The Tribal Conflict, Authority and Fall of the Umayyads: Modern Interpretations and Gramsci’s Theory of Hegemony, „Journal of Islamic Studies and Culture” 2018, t. 6.1, s. 43–52. DOI: https://doi.org/10.15640/jisc.v6n1a4
Blankinship Kh.Y., The Tribal Factor in the Abbasid Revolution: The Betrayal of the Imam Ibrahim B. Muhammad, „Journal of the American Oriental Society” 1988, t. 108.4, s. 589–603. DOI: https://doi.org/10.2307/603147
Bosworth C.E., Rāfiʿ b. al-Layt̲h̲ b. Naṣr b. Sayyār [w:] Encyclopaedia of Islam (Leiden–London, 1960), t. 8, red. idem, E. van Donzel, W. P. Heinrichs, G. Lecomte, Leiden 1995, s. 385–386.
Cahen C., Points de vue sur la «Révolution 'abbâside», „Revue historique” 1963, t. 230.2, s. 295–338.
Cobb P.M., White Banners. Contention in ‘Abbasid Syria, 750–880, Albany (NJ) 2001.
Crone P., Slaves on Horses. The Evolution of the Islamic Polity, Cambridge 1980. DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511563508
Crone P., The 'Abbāsid Abnā' and Sāsānid Cavalrymen, „Journal of the Royal Asiatic Society” 1998, t. 8, s. 1–19. DOI: https://doi.org/10.1017/S1356186300016400
Crone P., Were the Qays and Yemen of the Umayyad Period Political Parties?, „Der Islam. Journal of the History and Culture of the Middle East” 1994, t. 71, s. 1–57 DOI: https://doi.org/10.1515/islm.1994.71.1.1
Daniel E.L., The Political and Social History of Khurasan under Abbasid Rule 747–820, Minneapolis-Chicago 1979.
Demichelis M., Between Muʿtazilism and Syncretism: A Reappraisal of the Behavior of the Caliphate of al-Maʾmūn, „Journal of Near Eastern Studies” 2012, t. 71.2, s. 257–274. DOI: https://doi.org/10.1086/666733
Dussaud R., Topographie historique de la Syrie antique et médiévale, t. 4, Paris 1927, s. 474, https://books.openedition.org/ifpo/3704#text [dostęp: 10.05.2022 r.]. DOI: https://doi.org/10.4000/books.ifpo.3692
Elisséeff N., Mardj Rahit [w:] Encyclopaedia of Islam (Leiden–London, 1960–), Volume VI: Mahk–Mid, red. C.E. Bosworth, E. van Donzel, Ch. Pellat, Leiden 1991, s. 544–546.
Figueroa M.R., Religión y Estado durante la dinastía abasí. El califato de al-Mansur, „Estudios de Asia y Africa” 2005, t. 40.1, s. 57–87. DOI: https://doi.org/10.24201/eaa.v40i1.1775
Hoexter M., The Role of the Qays and Yaman Factions in Local Political Divisions. Jabal Nablus Compared with the Judean Hills in the First Half of the Nineteenth Century, „Asian and African Studies” 1972, t. 2.1, s. 277–282.
Hoffman E.R., Beween East and West. The Wall Paintings of Samarra and the Construction of Abbasid Princely Culture, „Muqarnas: An Annual on the Visual Cultures of the Islamic World” 2008, t. 25, s. 107–132. DOI: https://doi.org/10.1163/ej.9789004173279.i-396.18
Kaabi M., Les origines ṭāhirides dans la daʿwa ʿabbāside, „Arabica” 1972, t. 19.2, s. 145–164. DOI: https://doi.org/10.1163/157005872X00249
Kennedy H., Central Government and Provincial Élites in the Early 'Abbāsid caliphate, „Bulletin of the School of Oriental and African Studies” 1981, t. 44.1, s. 26–38. DOI: https://doi.org/10.1017/S0041977X00104380
Kennedy H., Dwór kalifów. Powstanie i upadek najpotężniejszej dynastii świata muzułmańskiego, tłum. J. W. Kozłowska, J. Pierzchała, Warszawa 2006.
Kennedy H., The origins of the Qays-Yaman dispute in Bilad al-Sham [w:] Proceedings of the second symposium on the history of Bilād al-Ṣḥam during the early islamic period up to 40 A. H. / 640 A. D. The fourth international Conference on the history of Bilad al-Sham, red. M. A. Bakhit, Amman 1987, s. 168–174.
Kennedy H., The Prophet and the Age of the Caliphates. The Islamic Near East from the Sixth to the Eleventh Century, London-New York 1986.
Lassner J., Provincial Administration under the Early 'Abbāsids: Abū Ja'far al-Manṣūr and the Governors of the Ḥaramayn, „Studia Islamica” 1979, t. 49, s. 39–54. DOI: https://doi.org/10.2307/1595315
Lassner J., Provincial Administration under the Early 'Abbāsids. The Ruling Family and the Amṣār of Iraq, „Studia Islamica” 1979, t. 50, s. 21–35. DOI: https://doi.org/10.2307/1595557
Lassner J., The Shaping of 'Abbasid Rule, Princeton 1980. DOI: https://doi.org/10.1515/9781400886364
Marsham A., Rituals of Islamic Monarchy: Accession and Succession in the First Muslim Empire, Edinburgh 2009. DOI: https://doi.org/10.1515/9780748630776
Montgomery Watt W., The Significance of Khārijism under the ‘Abbāsids [w:] W. Montgomery Watt, Early Islam. Collected articles, Edinburgh 1990, s. 135–139. DOI: https://doi.org/10.1515/9781474473453-019
Mutter J.S., By the Book: Conversion and Religious Identity in Early Islamic Bilād al-Shām and al-Jazīra, PhD Thesis, The University of Chicago 2018.
Nawas J.A., All in the Family? Al-Muʿtaṣimʾs Succession to the Caliphate as Denouement to the Lifelong Feud between al-Maʾmūn and his ʿAbbasid Family, „Oriens. Journal of Philosophy, Theology and Science in Islamic Societies” 2010, t. 38, s. 77–88. DOI: https://doi.org/10.1163/187783710X536662
Nawas J.A., Al-Ma'mun, the Inquisition, and the Quest for Caliphal Authority, Lockwood 2015. DOI: https://doi.org/10.5913/2015550
Pellat Ch., Harthama b. Aʿyan [w:] Encyclopaedia of Islam (Leiden–London, 1960–), Volume III: H–Iram, red. B. Lewis, V. L. Ménage, Ch. Pellat, Leiden 1971, s. 231.
Roberts A.M., Al-Mansūr and the Critical Ambassador, „Bulletin d’études orientales; Institut français de Damas / Institut français du Proche-Orient” 2011, t. 60, s. 145–160.
Robinson M., Qurashi Marriage and the Roots of Revolt, The Rebellion of ‘Abd Allah b. Mu‘awiya, 744–747 [w:] The Umayyad World, red. A. Marsham, London-New York 2021, s. 518–538. DOI: https://doi.org/10.4324/9781315691411-30
Rudnicka-Kassem D., Realizing an Insightful Vision of a Powerful and Independent State. Ahmad ibn Tulun and the Reign of His Dynasty (868–905), „Krakowskie Studia Międzynarodowe” 2014, t. 11.3, s. 11–23.
Tillier M., Bianquis T., De Sâmarrâ’ à Bagdad: L’Autorité Abbasside ébranlée [w:] Les débuts du monde musulman (VIIe–Xe Siècle). De Muhammad aux dynasties autonomes, dir. T. Bianquis, s. Guichard, M. Tillier, , Paris 2012, s. 185–194
Tucker W.F., 'Abd Allāh Ibn Mu'āwiya and the Janāḥiyya: Rebels and Ideologues of the Late Umayyad Period, „Studia Islamica” 1980, t. 51, s. 39–57. DOI: https://doi.org/10.2307/1595371
Turner J.P., The abnāʾ al-dawla: The Definition and Legitimation of Identity in Response to the Fourth Fitna, „Journal of the American Oriental Society” 2004, t. 124.1, s. 1–22. DOI: https://doi.org/10.2307/4132150
Vaglieri L.V., Le vicende del khārigismo in epoca abbaside, „Rivista degli studi orientali” 1949, t. 24, s. 31–44.
Yücesoy H., Messianic Beliefs and Imperial Politics in Medieval Islam: The ʻAbbāsids Caliphate in the Early Ninth Century, Columbia (South Carolina) 2009.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Błażej Andrzej Cecota
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.