Słowa kluczowe
literatura
filmowość literatury
homologia struktur
dwudziestolecie międzywojenne
Jak cytować
Abstrakt
Podstawą przeprowadzonej refleksji jest świadomość istnienia wyraźnych korespondencji, powinowactw i paraleli pomiędzy literaturą a filmem. Dokonane ustalenia teoretyczne z wprowadzoną egzemplifikacją umożliwiają precyzyjną identyfikację tzw. punktów stycznych pomiędzy sztuką słowa a sztuką ekranu oraz rozpoznanie charakteru owych interakcji. Związki między filmem a literaturą mają dwutorowy, czyli paralelny charakter, a ich wzajemne relacje są różnorodne i wielopłaszczyznowe. Filmowość literatury może być rozpatrywana jako nawiązania pośrednie (wspólnota i homologia struktur) i bezpośrednie (filmowość właściwa) do filmu. Podczas analizy strukturalnej poszczególnych dzieł literackich należy uwzględnić również perspektywę socjokulturową, zawężoną do określonej formacji społeczno-kulturowej, w tym przypadku ograniczonej cezurami roku 1918 i 1939. Inspiracje literatury sztuką filmową można rozpatrywać na płaszczyźnie fabularnej, narracyjnej i genologicznej.
Bibliografia
Balcerzan, Edward. „Systemy i przemiany gatunkowe w liryce lat 1918–1939”. W Problemy Literatury Polskiej lat 1890–1939. Seria II. Zredagowane przez Hanna Kirchner i Zbigniew Żabicki. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wyd. PAN, 1974.
Balcerzan, Edward. Wstęp. W Bruno Jasieński. Utwory poetyckie, manifesty, szkice, LXI–LXII. Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1972.
Bazin, André. „O film nieczysty: obrona adaptacji”. W André Bazin. Film i rzeczywistość. Przetłumaczone przez Bolesław Michałek. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1963.
Białostocki, Jan. „Słowo i obraz”. W Słowo i obraz: materiały Sympozjum Komitetu Nauk o Sztuce PAN. Zredagowane przez Agnieszka Morawińska. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1982.
Brzękowski, Jan. „Film a nowa poezja”. Wiadomości Literackie nr 28 (1933).
Brzękowski, Jan. „Poezje”. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1973.
Brzozowski, Tadeusz. „Gra w psychoanalizę, czyli (de)konstrukcja podmiotu w «filmowo-fotograficznym» modelu poezji «Almanachu Nowej Sztuki»”. W Z problemów podmiotowości w literaturze polskiej XX wieku. Zredagowane przez Mirosław Lalak. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 1993.
Eichenbaum, Borys. „Literatura i kino”. W Borys Eichenbaum. Szkice o prozie i poezji. Przetłumaczone przez Roman Zimand. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1973.
Eisenstein, Siergiej. Wybór pism. Zredagowane przez Reginę Dreyer. Przekład zbiorowy. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1959.
Gombrich, Ernst H. „W poszukiwaniu historii kultury”. Przetłumaczone przez Adam Dębnicki. W Pojęcia, problemy, metody współczesnej nauki o sztuce. Zredagowane przez Jan Białostocki. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976.
Has-Tokarz, Anita. „Między słowem a obrazem: afiliacje literatury i filmu (perspektywa komparatystyczna)”. Folia Bibliologica nr XLVIII/XLIX (2006–2007): 99–100.
Hauser, Arnold. Społeczna historia sztuki i literatury, t. 1–2. Przetłumaczone przez Janina Ruszczycówna. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974.
Hopfinger, Maryla. Doświadczenia audiowizualne: o mediach w kulturze współczesnej. Warszawa: Sic!, 2003.
Hopfinger, Maryla. Kultura audiowizualna u progu XXI wieku. Warszawa: Wydawnictwo IBL, 1997.
Hopfinger, Maryla. Kultura współczesna – audiowizualność. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1985.
Hopfinger, Maryla. „Literatura w kulturze audiowizualnej”. Pamiętnik Literacki z. 1 (1992).
Hopfinger, Maryla. „Między reprodukcją a symulacją rzeczywistości. Problemy audiowizualności i percepcji”. W Od fotografii do rzeczywistości wirtualnej. Zredagowane przez Maryla Hopfinger. Warszawa: Wydawnictwo IBL, 1997.
Hutnikiewicz, Artur. Od czystej formy do literatury faktu. Główne teorie i programy literackie XX stulecia. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Wiedza Powszechna, 1974.
Intersemiotyczność. Literatura wobec innych sztuk (i odwrotnie). Zredagowane przez Stanisław Balbus, Andrzej Hejmej i Jakub Niedźwiedź. Kraków: Universitas, 2004.
Irzykowski, Karol. Dziesiąta Muza. Zagadnienia estetyczne kina. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1977.
Irzykowski, Karol. „Futuryzm a szachy”, Ponowa nr 1 (1921).
Jazownik, Maria, Jazownik, Leszek. „Formy obecności filmu w literaturze fikcjonalnej”. W Ze srebrnego ekranu na papier… Ślady sztuki filmowej w literaturze. Zredagowane przez Dorota Kulczyckiej. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, 2019.
Kucharczyk, Janusz. „Pierwiastki filmowe w twórczości literackiej Tadeusza Peipera i Jalu Kurka”. Kwartalnik Filmowy nr 1 (1965).
Kurczab, Henryk. Pogranicza sztuk i konteksty literatury pięknej. Rzeszów: Wyd. Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 2001.
Kuźnicka, Joanna. „Ut pictura poesis”. Prace Naukowe. Pedagogika nr 8–9–10 (1999–2000–2001).
Madej, Alina. „Między filmem a literaturą. Szkice o powieści filmowej”. W Film polski wobec innych sztuk. Zredagowane przez Alicja Helman i Alina Madej. Katowice: Uniwersytet Śląski, 1979.
Mruklik, Barbara. Hasło „Racontè”. W Zagadnienia Rodzajów Literackich, z. 2 1961/1962.
Otto, Wojciech. Literatura i film w kulturze polskiej dwudziestolecia międzywojennego. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2007.
Pelc, Janusz. Słowo i obraz: na pograniczu literatury i sztuk plastycznych. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 2002.
Plisiecki, Janusz. „Przemiany w kulturze współczesnej”. W Janusz Plisiecki. Film i sztuki tradycyjne. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1999.
Pogranicza i korespondencje sztuk. Zredagowane przez Teresa Cieślikowska i Janusz Sławiński. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1980.
Pytaszowie, Ewa i Marek. „Poetycka podróż w świat kinematografu, czyli kino w poezji polskiej lat 1914–1925”. W Szkice z teorii filmu. Zredagowane przez Alicji Helman i Tadeusza Miczki. Katowice: Uniwersytet Śląski w Katowicach, 1978.
Stachowicz, Jerzy. Komputery, powieści i kino nieme. Procesy remediacji w perspektywie historycznej. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2018.
Stern, Anatol. „U źródeł nowej estetyki”. W Anatol Stern. Poezja zbuntowana. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1964.
Szymczyk-Kluszczyńska, Grażyna. „Opowiadam? Opisuję? (Poeci-surrealiści wobec kina)”. W Małe formy narracyjne. Zredagowane przez Eugenia Łoch. Lublin: Wyd. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1991.
Ślósarz, Anna. „Dwa bieguny filmowych afordancji w literaturze XXI wieku”. W Ze srebrnego ekranu na papier… Ślady sztuki filmowej w literaturze. Zredagowane przez Dorota Kulczycka. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, 2019.
Walzel, Oskar. „O wzajemnym oświetlaniu się sztuk”. Przetłumaczone przez Elżbieta Feliksiak. Przegląd Humanistyczny nr 4 (1966).
Wellek, René. „Literatura wobec innych sztuk”. W René Wellek, Austin Warren. Teoria literatury. Przetłumaczone przez Maciej Żurowski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970.
Wysłouch, Seweryna. Literatura a sztuki wizualne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991.
Wysłouch, Seweryna. „O «wzajemnym oświetlaniu się sztuk» – raz jeszcze”, Polonistyka nr 8 (2002).
Zahorska, Stefania. „Co powieść zawdzięcza filmowi?”. Kurier Literacko-Naukowy nr 29 (1934).
Zeic-Piskorska, Maria. Próba typologii przejawów tzw. filmowości w utworach literackich. „Acta Universitatis Nicolai Copernici”, Filologia Polska XIX, z. 119, Toruń 1981.
Ziomek, Jerzy. Powinowactwa literatury. Studia i szkice. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980.
Żółkiewski, Stefan. Kultura. Socjologia. Semiotyka literacka. Studia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979
Licencja
Za prawa cytowania fragmentów innych publikacji (tekstów, tabel, rycin oraz ilustracji) odpowiedzialni są autorzy artykułu.