Słowa kluczowe
wers
metrum
rytm
metryzacja
rytmizacja
impuls rytmiczny
system wersyfikacyjny
Jak cytować
Abstrakt
Z punktu widzenia metodologii nauki wszystkie określenia mogą być podzielone na dwa typy: deskryptywnym (albo teoretycznym) określeniem nazywa się definicję wyznaczającą przedmiot poprzez wyliczenie wymaganych właściwości lub funkcji, zaś konstruktywnym (lub praktycznym) określeniem – eksplicytny opis budowy odpowiedniego przedmiotu. Rosyjscy wersolodzy sformułowali kilka teoretycznych określeń wiersza (w jego przeciwstawieniu do prozy), które jednakże nie konwertują się w konstruktywne określenie (wykaz formalnych cech odróżniających wiersz od prozy). Takie określenie nauce na razie nie jest dostępne. Tym niemniej możemy proponować deskryptywne i konstruktywne określenia systemów wersyfikacyjnych, metrum wierszowych i ich konkretnych odmian (rozmiarów), rytmu wiersza i rytmicznych typów konkretnych rozmiarów. W artykule rozpatruje się rozmaite próby określenia wiersza i wzajemnej zależności metrum i rytmu podejmowane w rosyjskiej tradycji badań nad wierszem. Na podstawie rozważań historyczno-naukowych proponuje się konstruktywne określenie samego pojęcia „metrum”, opisywanego jako system zezwoleń i zakazów na dystrybucję przedziałów międzywyrazowych i akcentów słownych w wersie, jak również konstruktywne określenia rozmaitych systemów wersyfikacyjnych wykorzystywanych w wierszu rosyjskim (sylabotonika, logaedy, dolniki i taktowiki, wiersz „czysto toniczny”).
Bibliografia
Bailey, J. „The Accentual Verse of Majakovskij’s «Razgovor s fininspiektorom o poèzii»”. W: Slavic Poetics: Essays in Honor of Kiril Taranovsky, red. R. Jakobson, C. H. Van Schooneveld, D. S. Worth, 25–31. Paris: Mouton, 1973.
Bejli, Dż. [Bailey, J]. Izbrannyje stat’ji po russkomu litieraturnomu stichu. Moskwa: Jazyki sławianskoj kultury, 2004.
Biełyj, A. Simwolizm. Kniga statiej. Moskwa: Musaget, 1910.
Bobrow, S. P. „K woprosu o podlinnom stichotwornom razmiere puszkinskich «Piesien zapadnych sławian»”, „Russkaja litieratura”, nr 3 (1964): 119–137.
Brik, O. M. „Ritm i sintaksis (matieriały k izuczeniju stichotwornoj rieczi)”. Wstupitielnaja zamietka, podgotowka tieksta i primieczanija M. W. Akimowa. W Sławianskij stich IX, red. A.W. Prochorow, T.W. Skułaczewa, 501–550, Moskwa: Rukopisnyje pamiatniki driewniej Rusi, 2012.
Buchsztab, B. Ja. „Ob osnowach i tipach russkogo sticha”, International Journal of Slavic Linguistics and Poetics, t. XVI (1973): 96–118.
Chołszewnikow, W. Je. Mysl, woorużennaja rifmami. Poeticzeskaja antołogija po istoriji russkogo sticha. Leningrad: Izdatielstwo Leningradskogo Uniwiersitieta, 1987.
Červenka M. „Rhythmical Impulse. Notes and Commentaries”, Wiener Slawistischer Almanach, t. 14 (1984): 23–53.
Dobritsyn, A. „Rhythmic entropy as a measure of rhythmic diversity (The example of the Russian iambic tetrameter)”, Studia Metrica et Poetica, t. 3, nr 1 (2016): 33–52.
Gasparow, M. L. „Stich”. W Kratkaja litieraturnaja enciklopiedija, t. 7, kol. 197–198. Moskwa: Sowietskaja enciklopiedija, 1972.
Gasparow, M. L. „Soizmierimost’”. W: Kratkaja litieraturnaja enciklopiedija, t. 7, 43–44. Moskwa: Sowietskaja encyklopiedija, 1972.
Gasparow, M. L. Sovremennyj russkij stich : metrika i ritmika. Moskwa: Nauka, 1974.
Gasparow, M. L. Russkij stich naczala XX wieka w kommientarijach, Izdanije wtoroje (dop.). Moskwa: Fortuna Limited, 2001.
Gasparow, M. L. „A. N. Kołmogorow w russkom stichowiedeniji”. W Izbrannyje trudy, t. IV, 503–513. Moskwa: Jazyki sławianskoj kultury, 2012.
Iluszyn, A. A. Russkoe stichoslożenije, Moskwa: Wysszaja szkoła, 1988.
Jagłom, I. M. Matiematiczeskije struktury i matiematiczeskoje modielirowanije, Moskwa: Sowietskoje radio, 1980.
Jakobson, R. O. „Briusowskaja stichologija i nauka o stichie”. W Akadiemiczeskij centr Narkomprosa. Naucznyje izwiestija, t. 2: Fiłosofija. Litieratura. Iskusstwo, 222–240. Moskwa: GIZ, 1922.
Jakobson, R. O. O czeszskom stichie prieimuszczestwienno w sopostawleniji s russkim. Berlin: Opojaz — MLK, 1923. (Sborniki po tieoriji poeticzeskogo jazyka; V).
Jakobson, R. O. „K popisu Máchova verše”. W: Torso a tajemství Máchova díla: Sborník pojednání Pražského lingvistického kroužku, red. J. Mukařovský, 207–278. Praha: Fr. Borový, 1938.
Jakobson, R. O. „Toward a Description of Mácha’s Verse”. W Selected Writings, t. V: On Verse, Its Masters and Explorers, przetłumaczone przez , P. i W. Steiner, 433–485. The Hague – Paris – New York: Mouton, 1979.
Erlich, V. Russian Formalism. History — Doctrine, wyd. 2., popr. The Hague: Mouton, 1965.
Halle, M. „Žirmunskij’s Theory of Verse. A Review Article”. The Slavic and East European Journal, t. 12, nr 2 (1968): 213–218.
Kienigsbierg, M. M. „Iz stichołogiczeskich etjudow. 1. Analiz poniatija «stich»”, wstup. stat’ja i primiecz. M. I. Szapir, Philologica, t. 1, nr 1/2 (1994): 149–185.
Klenin, E. „M. L. Gasparov and the Definition of Verse”, The Slavic and East European Journal, t. 52, nr 2 (2008): 208–222.
Kołmogorow, A. N. „K izuczeniju ritmiki Majakowskogo”, Woprosy jazykoznanija, nr 4 (1963): 64–71.
Lapin, S. E., Pilszczikow I. A. „O trudach Mirosława Czerwenki po tieoriji i istoriji sticha (K wychodu pierwogo russkogo izdanija jego rabot)”, Izwiestija Rossijskoj Akadiemiji nauk. Sierija litieratury i jazyka, t. 72, nr 3 (2013): 53–65.
Łotman, Ju. M. Lekcyi po strukturalnoj poetikie, wyp. 1 (Wwiedienije, tieorija sticha). Tartu: Tartuskij gos. uniwiersitiet, 1964 („Trudy po znakowym sistiemam”, t. 1).
Łotman, Ju. M. Struktura chudożestwiennogo tieksta. Moskwa: Iskusstwo, 1970.
Łotman, Ju. M. Analiz poeticzeskogo tieksta. Struktura sticha. Leningrad: Proswieszczenije, 1972.
Łotman, M. „Russkij stich. Osnownyje razmiery, wchodiaszczije w jewropiejskij mietriczeskij fond”. W: Słowiańska metryka porównawcza. VI. Europejskie wzorce metryczne w literaturach słowiańskich, red. L. Pszczołowska, D. Urbańska, 259–339. Warszawa: Instytut Badań Literackich, 1995.
Łotman, M. „O sistiemach stichoslożenija (prieimuszczestwienno na matieriale estonskogo i russkogo sticha)”, Trudy po znakowym sistiemam, t. 26 (1998): 201–255.
Łotman, M. „Stanowlenije anticznych razmierow w russkom stichie. Aspiekty kognitiwnoj mietriki”. W: Russian Text (19th Century) and Antiquity / Russkij tiekst (19 wiek) i anticznost’, red. K. Kroó, P. Torop, 24−53. Budapest: L’Harmattan, 2008.
Łotman, M. „Metre. The Unknown”. W Frontiers in Comparative Metrics. In memoriam Michail Gasparov. Conference abstracts, November 21–23, 2008, Tallinn and Tartu, Estonia, red. M. Lotman, M.-K. Lotman, 32–34. Tallinn: Tallinn University Press, 2008.
MLK 1919 — Archiw Instituta russkogo jazyka imieni W. W. Winogradowa RAN (Moskwa). F. 20. Jed. chr. 2.II: Protokoły zasiedanij Moskowskogo lingwisticzeskogo krużka za 1919 god.
Pilshchikov, I. [Pilszczikow I. A.]. „Zasiedanije Moskowskogo lingwisticzeskogo krużka 1 ijunia 1919 goda i zarożdienije stichowiedczeskich koncepcij O. Brika, B. Tomaszewskogo i R. Jakobsona”, Revue des études slaves, t. LXXXVIII, no. 1/2 (2017): 45–69.
Pilszczikow, I. A., Starostin A. S. „Problemy awtomatizaciji bazowych procedur ritmiko-sintaksiczeskogo analiza siłłabo-toniczeskich tiekstow”. W Nacjonalnyj korpus russkogo jazyka 2006–2008. Nowyje riezultaty i pierspiektiwy, red. W. A. Płungian, 298–315. Sankt-Pietierburg: Niestor-Istorija, 2009.
Pilszczikow, I. A., Starostin A. S. „Problema awtomaticzeskogo raspoznawanija mietra: siłłabotonika, dolnik, taktowik”. W Otieczestwiennoje stichowiedenije. 100-lietnije itogi i pierspiektiwy razwitija. Matierialy Mieżdunarodnoj naucznoj konfierienciji 25–27 nojabria 2010 g. Sankt-Pietierburg, red. S. I. Bogdanow, E. W. Chworost’janowa, 397–406. Sankt-Pietierburg: Fiłołogiczeskij fakultiet SPbGU, 2010.
Pilszczikow, I. A., Starostin A. S. „Automated Analysis of Poetic Texts and the Problem of Verse Meter”. W: Current Trends in Metrical Analysis, red. C. Küper, 133–140. Bern; Berlin; [etc.]: Peter Lang, 2011. (Littera: Studies in Language and Literature; vol. 2).
Pilszczikow, I. A., Starostin A. S. „Reconnaissance automatique des mètres des vers russes. Une approche statistique sur corpus”, tłum. É. Delente, Langages, nr 199 (2015): 89–105.
Pilszczikow, I. A., Ustinow, A. B. „Moskowskij Lingwisticzeskij Krużok i stanowlenije russkogo stichowiedienija (1919‒1920)”. W Unacknowledged Legislators. Studies in Russian Literary History and Poetics in Honor of Michael Wachtel, red. L. Fleishman, D. M. Bethea, I. Vinitsky, 389–414. Berlin [etc.]: Peter Lang, 2020. (Stanford Slavic Studies, vol. 50).
Rudniew, W. P. „Istorija russkoj mietriki XIX — naczała XX ww. w swietie problemy «litieratura i kulturołogija»”. W Uczebnyj matieriał po tieoriji litieratury. Litieraturnyj process i razwitije russkoj kultury XVIII–XX ww., red. T. M. Kotniuch, 91–93. Tallinn: Tallinskij gos. piedagogiczeskij institut im. Eduarda Vilde, 1982.
Rudniew, W. P. „Stich i kultura”. W: Tynianowskij sbornik. Wtoryje Tynianowskije cztienija, red. M. O. Czudakowa, 227–239. Riga: Zinātne, 1986.
Rudniew, W. P. Słowar’ kultury XX wieka, Moskwa: Agraf, 1997.
Rudniew, P. A. „Mietriczeskij riepiertuar A. Błoka”. W: Błokowskij sbornik, II. Trudy Wtoroj naucznoj konfierienciji, poswiaszczennoj izuczeniju żizni i tworczestwa A. A. Błoka, red. Z. G. Minc, 218–267. Tartu: Tartuskij gos. uniwiersitiet, 1972.
Rudy, S. „Jakobson’s Inquiry into Verse and the Emergence of Structural Poetics”. W Sound, Sign and Meaning: Quinquagenary of the Prague Linguistic Circle, red. L. Matejka, 477–520. Ann Arbor: Michigan Slavic Publications, 1976. (Michigan Slavic Contributions; nr 6).
Skułaczewa, T. W. „Mietody opriedielenija mietra w nieklassiczeskom stichie”, Izwiestija Rossijskoj Akadiemiji nauk. Sierija litieratury i jazyka, t. 71, nr 2 (2012): 45–54.
Szapir, M. I. „Metrum et rhythmus sub specie semioticae”, Daugawa, nr 10 (1990): 63–87.
Szapir, M. I. „«Versus» vs «prosa»: prostranstwo-wriemia poeticzeskogo tieksta”, Philologica, t. 2, nr 3/4 (1995): 7–47.
Szapir, M. I. „O priedielach dliny sticha w wierlibrie (D. A. Prigow i drugije)”, Philologica, t. 6, nr 14/16 (1999/2000): 117–137.
Szapir, M. I. Universum versus: jazyk — stich — smysł w russkoj poezii XVIII–XX wiekow, kn. 1. Moskwa: Jazyki russkoj kultury 2000. (Philologica russica et speculativa, t. I).
Szapir, M. I. Universum versus: jazyk — stich — smysł w russkoj poezii XVIII–XX wiekow, kn. 2. Moskwa: Jazyki slavjanskoj kultury, 2015. (Philologica russica et speculativa, t. VII).
Szengieli, G. A. Tiechnika sticha. Prakticzeskoje stichowiedienije. Moskwa: Sowietskij pisatiel, 1940.
Tomaszewskij, B. W. Russkoje stichoslożenije. Mietrika. Pietrograd: Academia, 1923. (Woprosy poetiki, II).
Tomaszewskij, B. W. O stichie. Stat’ji. Leningrad: Priboj, 1929.
Tynianow, Ju. N. Problema stichotwornogo jazyka, Leningrad: Academia, 1924. (Woprosy poetiki, V).
Tynianow, Ju. „O kompoziciji Jewgienija Oniegina [1921–1922]”. W Tynianow Ju. N., Poetika. Istorija litieratury. Kino, red. Je. A. Toddes, A. P. Czudakow, M. O. Czudakowa, 52–77. Moskwa: Nauka, 1977.
Żinkin, N. I., 1961, „Znaki i sistiema jazyka”. W: Zeichen und System der Sprache. Veröffentlichung des 1. Internationalen Symposions “Zeichen und System der Sprache” vom 28.9. bis 2.10.1959 in Erfurt, t. I, 159–174. Berlin: Akademie-Verlag, 1961. (Schriften zur Phonetik, Sprachwissenschaft und Kommunikationsforschung; Nr. 3).
Żirmunskij, W. M. Kompozicija liriczeskich stichotworienij, Pieterburg: Opojaz, 1921 (Sborniki po tieorii poeticzeskogo jazyka; IV, 4).
Żirmunskij, W. M. Wwiedienije w mietriku. Tieorija sticha. Leningrad: Academia 1925 (Woprosy poetiki, VI).
Żirmunskij, W. M. „Stichoslożenije Majakowskogo”, Russkaja litieratura, nr 4 (1964): 3–26.
Licencja
Za prawa cytowania fragmentów innych publikacji (tekstów, tabel, rycin oraz ilustracji) odpowiedzialni są autorzy artykułu.