Abstrakt
W artykule podejmuję refleksję nad przestrzeniami inspiracji, „praiłami” twórczości Zygmunta Haupta. Dostrzegam specyficzną, „zaimkową” orientację przestrzenną w jego tekstach, wykorzystywanie przez pisarza wyrażenia przyimkowego „u nas”, kontrastowych zestawień „tam” – „tu” i szukam odpowiedzi, jaką przestrzeń „ukrywały” owe zaimki. Odrzucam prostą tezę, iż była to Ukraina, ponieważ świat przedstawiony w tekstach Haupta obejmuje tylko jej zachodni skrawek. Pisarz z jednej strony poetyzował przestrzeń „swojego kraju”, z drugiej zaś wpisywał ją, często nieprecyzyjnie, w geograficzny konkret. Najlepszym określeniem owej przestrzeni, które rozrosło się do metafory „miejsc pochodzenia”, wydaje się „powiat latyczowski”, gdzie natchnień mogą szukać twórcy oderwani od swoich „praiłów”. Zmienne granice owego „powiatu” wytycza za każdym razem tylko wyobraźnia konkretnego artysty.
Bibliografia
Haupt, Zygmunt. Baskijski diabeł. Zebrał, oprac. i notą edytorską opatrzył Aleksander Madyda. Wstęp Andrzej Stasiuk. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2017.
Haupt, Zygmunt. Z Roksolanii. opowiadania, eseje, reportaże, publicystyka, warianty, fragmenty (1935–1975). Zebrał, oprac. i notą edytorską opatrzył Aleksander Madyda. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2018.
Bachtin, Michaił. Problemy poetyki Dostojewskiego. Tłum. Natalia Modzelewska. Warszawa: PIW, 1970.
Badeni, Stefan. „Wczoraj i przedwczoraj. Wspomnienia i szkice. Londyn: Katolicki Ośrodek Wydawniczy „Veritas”, 1963.
Bączkowska, Irena. Podróż do Braiłowa. Londyn: Katolicki Ośrodek Wydawniczy „Veritas”, 1959.
Bocheński, Aleksander. „Problem polityczny Ziemi Czerwieńskiej”. W: Nie jesteśmy ukrainofilami. Polska myśl polityczna wobec Ukraińców i Ukrainy. Antologia tekstów, red. Paweł Kowal, Jan Ołdakowski, Monika Zuchniak, 169–210. Wrocław: Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego, 2008.
Chmielowski, Piotr. „Oceny «Pana Tadeusza»”, Ateneum. Pismo Naukowe i Literackie t. II (1885): 317–346. https://rcin.org.pl/ibl/dlibra/publication/164119/edition/138689/content.
Gloger, Zygmunt. Geografia historyczna ziem dawnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 1991 [reprint wydania z roku 1903].
Gorczyńska, Renata. „Mieszkał ubogi szlachcic na Podolu…”. W: Zygmunt Haupt, Szpicaopowiadania, warianty, szkice, 9–19. Paryż: Instytut Literacki, 1989.
Hadaczek, Bolesław. Małe ojczyzny kresowe w literaturze polskiej XX wieku. Szkice. Szczecin: Wydawnictwo „PoNaD” 2003.
Jakowenko, Natalia. Historia Ukrainy do 1795 roku. Tłum. Anna Babiak-Owad, Katarzyna Kotyńska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011.
Mackiewicz, Józef. Bunt rojstów. Londyn: Wydawnictwo Kontra, 2002.
Madyda, Aleksander. Haupt. Monografia. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2012.
Mizerkiewicz, Tomasz. „Proza Zygmunta Hauptaproblem uwagi”. W: Jestem bardzo niefortunnym wyborem. Studia i szkice o twórczości Zygmunta Haupta. Red. Andrzej Niewiadomski, Paweł Panas, 13–22. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2018.
Niewiadomski, Andrzej. Przeciw entropii, przeciw arkadii. O pisarstwie Zygmunta Haupta. Kraków: Wydawnictwo Instytut Literatury, 2021. DOI: https://doi.org/10.55159/9788366359987
Rabin bez głowy i inne opowieści z Chełma. Zebrał i oprac. Menachem Kipnis. Z jidysz przełożyła, przypisami i wstępem opatrzyła Bella Szwarcman-Czarnota. KrakówBudapeszt: Wydawnictwo Austeria, 2013.
Serczyk, Władysław. Historia Ukrainy. Wrocław: Zakład Narodowy im Ossolińskich, 2009.
Taniaczkewycz Danyło. Pyśmo narodowciw ruśkych do redaktora połytycznei czasopysi „Ruś” jako protesty memoryjał (Spysaw Fedor Czornohora) [psewd.]. Wideń: Drukarnia Sommera, 1867.
Vincenz, Stanisław. Dialogi z sowietami. Kraków: Wydawnictwo „Znak”, 1991
Weretiuk Oksana, „Kategoria «pogranicza» i jej galicyjskie kody. W: Pogranicze kulturowe (odrębnośćwymianaprzenikaniedialog). Studia i szkice, red. Oksana Weretiuk, Jan Wolski, Grzegorz Jaśkiewicz. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2009.
Wiegandt, Ewa. Austria Felix, czyli o micie Galicji w polskiej prozie współczesnej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 1988.
Zimorowic, Szymon. Roksolanki. Oprac. Ludwika Ślękowa. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1982
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Tadeusz Sucharski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Za prawa cytowania fragmentów innych publikacji (tekstów, tabel, rycin oraz ilustracji) odpowiedzialni są autorzy artykułu.