Elementary memory and its limits. Element and detail in Zygmunt Haupt’s prose
PDF (Język Polski)
PDF

Keywords

Zygmunt Haupt
Czesław Miłosz
memory
geopoetics
emigration
Central Europe
Eastern borderlands
Galicia

How to Cite

Zehnder, C. (2023). Elementary memory and its limits. Element and detail in Zygmunt Haupt’s prose. Forum of Poetics, (31), 80–97. https://doi.org/10.14746/fp.2023.31.38721

Abstract

Recapitulating major tendencies in Haupt studies, the paper revisits the question of memory models in works by Zygmunt Haupt, and proposes to extend the established, “epiphanic” reading of Haupt’s prose with a geopoetic perspective. Based on numerous examples from Haupt’s works, the paper demonstrates how exuberant details of the lost Galician world tend to grow on the ground of an element seemingly remembered as monolithic and absolute (rain, snow, sand, grass, air, dust, etc.). A certain type of epiphany crystallizes in the emergence of details, focused on surroundings rather than on the subject. Thanks to this externalization of memory through the elements, details gain their specific non-necessary status expressed in the typical Hauptian enumerations. This model is limited by “Polish culturalism” (Andrzej Mencwel), according to which nature constitutes first and foremost “a nonhuman world” – an idea that Haupt seems to share in a moderate, apolitical form. Haupt’s culturalist attitude is further explored by a comparison of some of his American stories with negative descriptions of Californian landscape by Czesław Miłosz and Theodor W. Adorno.

https://doi.org/10.14746/fp.2023.31.38721
PDF (Język Polski)
PDF

References

Adorno, Theodor W. Ästhetische Theorie. Oprac. Gretel Adorno, Rolf Tiedemann. Frankfurt a. M.: Suhrkamp, 2012.

Adorno, Theodor W. Ästhetische Theorie. Minima Moralia. Refleksje z poharatanego życia. Tłum. i przypisy Małgorzata Łukasiewicz, posłowie Marek J. Siemek. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1999.

Adorno, Theodor W. Ästhetische Theorie. Minima Moralia. Reflexionen aus dem beschädigten Leben. Frankfurt am Main: Suhrkamp, 1951.

Bielak, Agnieszka. „Haupt Czapskiego”. W: „Jestem bardzo niefortunnym wyborem”. Studia i szkice o twórczości Zygmunta Haupta, red. Andrzej Niewiadomski, Paweł Panas, 193–201. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2018.

Bird, Robert. Andrei Tarkovsky: Elements of Cinema. London: Reaktion Books, 2008.

Curtius, Ernst Robert. Marcel Proust. Frankfurt am Main: Suhrkamp, 1961.

Czapliński, Przemysław. „Shifting Sands: History of Polish Prose, 1945–2015”. W: Being Poland: A New History of Polish Literature and Culture since 1918, ed. by Tamara Trojanowska, Joanna Niżyńska, and Przemysław Czapliński, with the assistance of Agnieszka Polakowska, 372–406. Toronto: University of Toronto Press, 2018. DOI: https://doi.org/10.3138/9781442622517-024

Czapski, Józef. „O Haupcie”. Kultura 10 (1963): 138–144.

Giedroyc, Jerzy, Stempowski, Jerzy. Listy 1946-1969. Oprac. Andrzej St. Kowalczyk, cz. II. Warszawa: Czytelnik, 1998.

Haupt, Zygmunt. Baskijski diabeł. Opowiadania i reportaże. Oprac. Aleksander Madyda, wstęp Andrzej Stasiuk. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2016.

Haupt, Zygmunt. „Czuwanie i stypa”. Kultura 2-3 (1950): 119–130.. Z Roksolanii. Opowiadania, eseje, reportaże, publicystyka, warianty, fragmenty (1935–1975). Oprac. Aleksander Madyda. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2018.

[Hostowiec, Paweł]. [].Nrlk«Kulry»r.962ygmunup.ulr1-21963):95–196.

Kłosińska-Duszczyk, Monika. „Funkcjonalizacja przestrzeni w prozie Zygmunta Haupta i Czesława Miłosza: KresyAmeryka”. Przegląd Humanistyczny z. 3 (1998): 111–122.

Lubelski, Jakub. „Zygmunta Haupta porzucanie literackości”. W tegoż: Ssanie. Głód sacrum w literaturze polskiej. Warszawa: Teologia Polityczna, 2015.Madyda, Aleksander. Haupt. Monografia. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2012.

Lubelski, Jakub. „Posłowie”. W: Zygmunt Haupt. Baskijski diabeł, oprac. Aleksander Madyda, 671–697. Warszawa: Czytelnik, 2007.

Mencwel, Andrzej, Etos lewicy. Esej o narodzinach polskiego kulturalizmu. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2009.

Miłosz, Czesław. Widzenia nad zatoką San Francisco. Paryż: Instytut Kultury, 1969.

Miłosz, Czesław, Renata Gorczyńska. „En guise de préface”. W: Zygmunt Haupt. Le chardon roulant. Trad. du polonais par Alain Van Crugten et Elisabeth Destrée-Van Wilder, 7–16. Montricher: Noir sur Blanc, 1999.

Nęcka, Agnieszka. „W pogoni za fantazmatem miłości: na marginesie wybranych opowiadań Zygmunta Haupta”. Tematy i Konteksty 1 (2011): 238–247.

Niewiadomski, Andrzej. „Czym jest, czym (jeszcze) mogłaby być «geopoetyka»?”. Teksty Drugie 5 (2018): 88–106. DOI: https://doi.org/10.18318/td.2018.5.5

Niewiadomski, Andrzej. „Jeden jest zawsze ostrzem”. Inna nowoczesność Zygmunta Haupt. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2015.

Niewiadomski, Andrzej. Przeciw entropii, przeciw Arkadii. O pisarstwie Zygmunta Haupta. Kraków: Instytut Literatury, 2021.

Nowak, Maciej. „Uporczywa bezsilność sztuki, czyli Haupt i granice literatury”. Roczniki Humanistyczne z. 1 (2018): 61–85. DOI: https://doi.org/10.18290/rh.2018.66.1-5

Panas, Paweł. Zagubiony wśród obcych. Zygmunt Hauptpisarz, wygnaniec, outsider. Bielsko-BiałaKraków: Wydawnictwo Naukowe ATH, Instytut Literatury, 2019.

Rambowicz, Piotr. „«Potrafię skazać się na nicość». Kreacje przestrzeni w prozie Zygmunta Haupta”. W: ParyżLondynMonachiumNowy Jork. Powrześniowa emigracja niepodległościowa na mapie kultury nie tylko polskiej, red. Violetta Wejs-Milewska, Ewa Rogalewska, 793–812. Białystok: Oddział Instytutu Pamięci NarodowejWydawnictwo Uniwersyteckie Trans Humana, 2009.

Rutkowski, Krzysztof. „W stronę Haupta”. Teksty Drugie 1-2 (1991): 109–125.

Stasiuk, Andrzej. „Odwrócona ciemność”. W: Zygmunt Haupt. Baskijski diabeł, oprac. Aleksander Madyda, 9–15. Warszawa: Czytelnik, 2007.

Szczerbakiewicz, Rafał. „Haupt idzie do kina”. W: „Jestem bardzo niefortunnym wyborem”. Studia i szkice o twórczości Zygmunta Haupta, red. Andrzej Niewiadomski, Paweł Panas, 219–240. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2018.

Utracka, Dorota. Strzaskana mozaika. Studium warsztatu pisarskiego Zygmunta Haupta. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2011.

Utracka, Dorota. „Teksty-nomady? Wariantywność jako strategia gry w prozie Zygmunta Haupta”. W: „Jestem bardzo niefortunnym wyborem”. Studia i szkice o twórczości Zygmunta Haupta, red. Andrzej Niewiadomski, Paweł Panas, 63–80. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2018.

Wiegandt, Ewa. „Wszystko-nic Zygmunta Haupta”. W tejże: Niepokoje literatury. Studia o prozie polskiej XX wieku, 199–214. Poznań: Wydawnictwo WBPiCAK, 2010.

Wierzejska, Jagoda. Retoryczna interpretacja autobiograficzna na przykładzie pisarstwa Andrzeja Bobkowskiego, Zygmunta Haupta i Leo Lipskiego. Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa, 2012.

Zaleski, Marek. Formy pamięci. O przedstawieniu przeszłości w polskiej literaturze współczesnej. Warszawa: IBL, 1996.

Zieliński, Jan [pseud. Zieliński, Jan [pseud. Kowalski]. Leksykon polskiej literatury emigracyjnej. Wydanie II popr. i posz. Lublin: Wydawnictwo FIS, Wydawnictwo Unipress, 1990