Abstrakt
W artykule autor rozważa genologiczną możliwość wyróżnienia kategorii gatunku momentalnego – gatunku autorskiego. Przytoczone zostały teoretyczne próby polskiej genologii rozważające kwestię genologicznej akceptacji autorskich „wynalazków” – utworów, które manifestują nowatorskość i wyjątkowość gatunkową na poziomie pojedynczego dzieła lub grupy utworów tego samego autora, możliwych do zidentyfikowania jako specyficzny gatunek autorski. A zatem chodzi o przypadek „gatunków jednorazowych” – gdy licentia poetica obejmuje genologię, o sytuację przeniesienia literackiego inventio na poziom paradygmatu, widoczną szczególnie w literaturze ostatniego stulecia. Rozważania tego typu najlepiej widoczne były w oglądzie konkretnej twórczości – szczególnie awangardowej i neoawangardowej: m.in. futurystów, Juliana Tuwima, Mirona Białoszewskiego, Witolda Wirpszy czy w żartobliwej poezji Wisławy Szymborskiej i Stanisława Barańczaka. Najnowszą egzemplifikacją gatunku autorskiego w artykule stały się utwory zebrane w tomie poetyckim Marii Peszek pt. bezwstydnik, który stanowi też ciekawy przykład funkcjonowania tego typu specyfikacji gatunkowej w kontekście medialnym i performatywnym.
Bibliografia
Balbus, Stanisław. „Zagłada gatunków”. Teksty Drugie 1999, nr 6 (1999): 25–39.
Balcerzan, Edward. „Nowe formy w pisarstwie i wynikające stąd porozumienia”. W Polska genologia literacka, zredagowane przez Danuta Ostaszewska i Romuald Cudak. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007.
Balcerzan, Edward. „Sytuacja gatunku”. W Przez znaki. Granice autonomii sztuki poetyckiej na materiale polskiej poezji współczesnej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1972.
Balcerzan, Edward. „W stronę genologii multimedialnej”. Teksty Drugie : teoria literatury, krytyka, interpretacja. 1999, nr 6 (1999): 7–24.
Bolecki, Włodzimierz. „O gatunkach to i owo”. Teksty Drugie, nr 6 (1999).
Cudak, Romuald. „Genologia i literatura współczesna. Prolegomena”. W Polska genologia. Gatunek w literaturze współczesnej, zredagowane przez Romuald Cudak, 35–37. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009.
Cudak, Romuald. „Sytuacja gatunków we współczesnej poezji polskiej a perspektywy genologii”. W Genologia i konteksty, zredagowane przez Czesław P Dutka. Zielona Góra: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Tadeusza Kotarbińskiego, 2000.
Dąbrowski, Stanisław. Teoria genologiczna Stefanii Skwarczyńskiej (próba analizy i krytyki). Gdańsk, 1974.
Gazda, Grzegorz. „O gatunkach polskiej poezji futurystycznej”. W Z polskich studiów slawistycznych. Seria 4. Prace na VII Międzynarodowy Kongres Slawistów w Warszawie 1973., zredagowane przez Maria Janion, T. 2 (Nauka o literaturze). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972. http://books.google.com/books?id=qDA_AQAAIAAJ.
Głowiński, Michał. „Białoszewskiego gatunki codzienne”. W Narracje literackie i nieliterackie. Kraków: Universitas, 1997.
Głowiński, Michał. „Gatunek literacki i problemy poetyki historycznej”. W Problemy teorii literatury, zredagowane przez Henryk Markiewicz, T. 2. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987.
Grądziel-Wójcik, Joanna. „«Gry gatunkowe» na przykładzie poezji Witolda Wirpszy”. W Genologia dzisiaj, zredagowane przez Włodzimierz Bolecki i Ireneusz Opacki. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2000.
Grzmil-Tylutki, Halina. Gatunek w świetle francuskiej teorii dyskursu. Kraków: Universitas, 2007.
Ingarden, Roman. „Graniczny wypadek dzieła literackiego”. W Szkice z filozofii literatury, 89–96. Kraków: Znak, 2000.
Kalin, Arkadiusz. „«bezwstydnik»Marii Peszek - literatura jako performans”. W Literatura w mediach. Media w literaturze III. Nowe wizerunki, zredagowane przez Katarzyna Taborska i Wojciech Kuska, 115–34. Gorzów Wielkopolski: Wydawnictwo Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Jakuba z Paradyża, 2014.
Michałowski, Piotr. „Gatunki i konwencje w poezji”. W Sporne i bezsporne problemy współczesnej wiedzy o literaturze, zredagowane przez Włodzimierz Bolecki i Ryszard Nycz. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2002. http://books.google.com/books?id=O_JgAAAAMAAJ.
Michałowski, Piotr. Głosy, formy, światy. Warianty poezji nowoczesnej. Kraków: Universitas, 2008.
Peszek, Maria. bezwstydnik. Warszawa: Kayax Production, 2008.
Pustkowski, Henryk. „Mirohłady, Słopiewnie”. W Słownik rodzajów i gatunków literackich, zredagowane przez Grzegorz Gazda i Słowinia Tynecka-Makowska. Kraków, 2006.
Pustkowski, Henryk. „Próba gatunkowego określenia «mirohładów» - «słopiewni»”. W Z polskich studiów slawistycznych. Seria 4. Prace na VII Międzynarodowy Kongres Slawistów w Warszawie 1973., zredagowane przez Maria Janion, T. 2 (Nauka o literaturze). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972. http://books.google.com/books?id=qDA_AQAAIAAJ.
Skwarczyńska, Stefania. „Niedostrzeżony problem podstawowy genologii”. W Problemy teorii literatury, zredagowane przez Henryk Markiewicz, T. 2. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987.
Sławiński, Janusz. „Miron Białoszewski «Leżenia»”. W Genologia polska: wybór tekstów, zredagowane przez Ewa Miodońska-Brookes, Adam Kulawik, i Marian Tatara, 527–28. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983.
Świrek, Anna. Z gatunkiem czy bez... o twórczości Mirona Białoszewskiego. Zielona Góra: WSP, 1997. http://books.google.com/books?id=k74XAQAAIAAJ.
Todorov, Tzvetan. „O pochodzeniu gatunków”. Przetłumaczone przez Alberta Labuda. Pamiętnik Literacki 3 (1979).
Wantuch, Wiesława. „Miron Białoszewski w poszukiwaniu gatunków lirycznych”. W Polska genologia. Gatunek w literaturze współczesnej, zredagowane przez Romuald Cudak. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009
Licencja
Za prawa cytowania fragmentów innych publikacji (tekstów, tabel, rycin oraz ilustracji) odpowiedzialni są autorzy artykułu.