Słowa kluczowe
Gombrowicz
Schopenhauer
Nietzsche
wstręt
satyra
komizm
Jak cytować
Abstrakt
Artykuł jest opartą na hipotezie literackiego wpływu interpretacją wybranych powieści Thomasa Bernharda dokonaną w perspektywie metaliterackich i antropologicznych poglądów Witolda Gombrowicza. Zasadnicza teza tej wykładni zakłada, że w twórczości autora Zaburzenia dochodzi do przewartościowania kategorii „wstrętu”, który to afekt najpierw stanowi podstawową strategię radykalnych krytyk kultury, a następnie podlega przepracowaniu przy użyciu poetyki satyry i komizmu. Najpierw dla Bernharda i jego protagonistów kluczowe znaczenie ma lektura Schopenhauera, później Nietzschego i właśnie Gombrowicza.
Bibliografia
Ahmed, Sara. „Performatywność obrzydzenia”. Tłum. Anna Barcz. Teksty Drugie 1 (2014): 169–191.
Bachmann, Ingeborg. „Thomas Bernhard, próba. Szkic”. Tłum. Marek Kędzierski. Kwartalnik Artystyczny 3 (2009): 67–70.
Barełkowska, Agata. „«Decydujące fragmenty Mrozu napisałem w Warszawie…». Polskie wycieczki Thomasa Bernharda”. Kwartalnik Artystyczny 3 (2009): 91–99.
Barthes, Roland. Przyjemność tekstu. Tłum. Ariadna Lewańska. Warszawa: KR, 1997.
Barthes, Roland. „Od dzieła do tekstu”. Tłum. Michał Paweł Markowski. Teksty Drugie 6 (1998): 187–195.
Barthes, Roland. Mitologie. Tłum. Adam Dziadek. Wstęp Krzysztof Kłosiński. Warszawa: KR, 2000.
Barthes, Roland. Wymazywanie. Rozpad. Tłum. Sława Lisiecka. Warszawa: WAB, 2004.
Barthes, Roland. Dawni mistrzowie. Komedia. Tłum. Marek Kędzierski. Warszawa: Czytelnik, 2005.
Barthes, Roland. „Katolicka egzystencja”. Tłum. Marek Kędzierski. Kwartalnik Artystyczny 2 (2009): 18–23.
Barthes, Roland. Kalkwerk. Tłum. Ernest Dyczek, Marek Feliks Nowak. Posłowie Karol Franczak. Łódź: Officyna, 2010.
Barthes, Roland. Moje nagrody. Tłum. Marek Kędzierski. Warszawa: Czytelnik, 2010.
Barthes, Roland. Spotkanie. Rozmowy z Kristą Fleishmann. Tłum. Sława Lisiecka. Warszawa: PIW, 2010.
Barthes, Roland. Autobiografie. Tłum. Sława Lisiecka. Wołowiec: Czarne, 2011.
Barthes, Roland. Wycinka. Ekscytacja. Tłum. Monika Muskała. Warszawa: Czytelnik, 2011.
Barthes, Roland. Zaburzenie. Tłum. Sława Lisiecka. Warszawa: Czytelnik, 2013.
Barthes, Roland. Korekta. Tłum. Marek Kędzierski. Warszawa: Czytelnik, 2015.
Bielecki, Marian. HistoriaDialogLiteratura. Interakcyjna teoria procesu historycznoliterackiego. Wrocław: Wydawnictwo UWr, 2010.
Bielecki, Marian. Widma nowoczesności. „Ferdydurke” Witolda Gombrowicza. Warszawa: IBL, 2014.
Bielecki, Marian. Gombrowicziady. Reaktywacja. Warszawa: Wydawnictwo IBL, 2020.
Bielecki, Marian. „O udręce młodości, resentymencie i wstręcie, a także o tym, czy Thomas Bernhard czytał Witolda Gombrowicza”. Rana. LiteraturaDoświadczenieTożsamość 4 (2021). DOI: https://doi.org/10.31261/Rana.2021.4.05
Bourdieu, Pierre. Dystynkcja. Społeczna krytyka władzy sądzenia. Tłum. Piotr Biłos. Warszawa: Scholar, 2005.
Derrida, Jacques. „Cogito i historia szaleństwa”. W tegoż: Pismo i różnica. Tłum. Krzysztof Kłosiński, 57–109. Warszawa: KR, 2004.
Dowden, Stephen D. Understanding Thomas Bernhard. Columbia: University of South Carolina Press, 1991.
Dowden, Stephen D. Understanding Thomas Bernhard. „A Testament Betrayed: Bernhard and His Legacy”. W: A Companion to the Works of Thomas Bernhard, red. Matthias Konzett, 51–67. Rochester&Suffolk: Camden House, 2002. DOI: https://doi.org/10.1515/9781571136060-006
Foucault, Michel. „Przedmowa”; „Szaleństwo, nieobecność dzieła”. Tłum. Tadeusz Komendant. W tegoż: Powiedziane, napisane. Szaleństwo i literatura, wybór, oprac. Tadeusz Komendant, posłowie Michał Paweł Markowski, 9; 151–160. Warszawa: Aletheia, 1999.
Foucault, Michel. „Nietzsche, genealogia, historia”. W tegoż: Filozofia, historia, polityka. Wybór pism, tłum., wstęp Damian Leszczyński, Lotar Rasiński, 113–135. Warszawa–Wrocław: PWN, 2002.
Gadamer, Hans-Georg. „Estetyka i hermeneutyka”. W tegoż: Rozum, słowo, dzieje. Szkice wybrane, wybór, oprac., wstęp Krzysztof Michalski, tłum. Małgorzata Łukasiewicz, Krzysztof Michalski, 132–141. Warszawa: PIW, 2000.
Gombrowicz, Witold. Dziennik 1953–1956. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1986.
Gombrowicz, Witold. Kosmos. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1986.
Görner, Rüdiger. „The Broken Window Handle: Thomas Bernhard’s Notion of «Weltbezug»”. W: A Companion to the Works of Thomas Bernhard, red. Matthias Konzett, 89–103. Rochester&Suffolk: Camden House, 2002. DOI: https://doi.org/10.1515/9781571136060-008
Honegger, Gitta. Thomas Bernhard. The Making of an Austrian. New Haven&London: Yale University Press, 2001.
Jasnowski, Paweł. „Świat jako kloaka i udawanie sensu. Paliatywy w świecie prozy Thomasa Bernharda”. Teksty Drugie (2017): 375–398. DOI: https://doi.org/10.18318/td.2017.2.21
Jelinek, Elfriede. „Bez tchu”. Tłum. Agnieszka Jezierska. W tejże: Moja sztuka protestu. Eseje i przemówienia, red. Agnieszka Jezierska, Monika Szczepaniak, 165–166. Warszawa: WAB, 2012.
Kędzierski, Marek. „Dawni mistrzowie: Witold Gombrowicz i Thomas Bernhard”. Kwartalnik Artystyczny 4 (2007): 89–100.
Kędzierski, Marek. Posłowie. W: Thomas Bernhard. Bratanek Wittgensteina. Przyjaźń, tłum., posłowie Marek Kędzierski, 145–172. Warszawa: Czytelnik, 2019.
Kobyłecka-Piwońska, Ewa. Spojrzenia z zewnątrz. Witold Gombrowicz w literaturze argentyńskiej (1970–2017. Kraków: Universitas, 2017. DOI: https://doi.org/10.18778/8088-812-8
Krauss, Rosalind E. „Oryginalność awangardy”. Tłum. Małgorzata Sugiera. W: Postmodernizm. Antologia przekładów, red. Ryszard Nycz, 399–420. Kraków: Baran i Suszczyński, 1996.
Lipszyc, Adam. „Inne gmachy. O kilku budynkach u Bernharda”. W: Korekty Bernharda. Szkice krytyczne, red. Wojciech Charchalis, Arkadiusz Żychliński, 107–120. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2021.
Lupa, Krystian. „Znowu Bernhard”. W: Thomas Bernhard, Dramaty, t. 1, tłum. Jacek Stanisław Buras, Monika Muskała, Danuta Żmij-Zielińska, wybór, posłowie Krystian Lupa, 396–397. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2001.
Markowski, Michał Paweł. Efekt inskrypcji. Jacques Derrida i literatura. Kraków: Homini, 2003.
Miller, William I. The Anatomy of Disgust. Cambridge: Harvard University Press, 1998. DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctv26071fj
Momro, Jakub. „Logiczna składnia obłędu (Wittgenstein, Beckett, Bernhard)”. Teksty Drugie 6 (2013): 186–203.
Nietzsche, Friedrich. Tak mówił Zaratustra. Książka dla wszystkich i dla nikogo. I-IV. Tłum. Grzegorz Sowiński, posłowie Cezary Wodziński. Kraków: Zielona Sowa, 2005.
Nietzsche, Friedrich. Radosna wiedza. [„La gaya scienza”]. Tłum. Małgorzata Łukasiewicz. Gdańsk: Słowo Obraz/Terytoria, 2008.
Nietzsche, Friedrich. Nachgelassene Fragmente. Cyt. za: Winfried Menninghaus. Wstręt. Teoria i historia. tłum. Grzegorz Sowiński. Kraków: Universitas, 2009, 194.
Nietzsche, Friedrich. Notatki z lat 1887–1889. Tłum. Paweł Pieniążek. Łódź: Officyna, 2012.
Nietzsche, Friedrich. Nachlass. Pisma z lat 1884–1885. Tłum. Grzegorz Kowal, posłowie Giorgio Colli. Warszawa: PWN, 2011.
Perloff, Marjorie. „Border Games: The Wittgenstein Fictions of Thomas Bernhard and Ingeborg Bachmann”. W tejże: Wittgenstein’s Ladder. Poetic Language and the Strangeness of the Ordinary, 157–160. Chicago and London: The University of Chicago Press, 1996.
Perloff, Marjorie. Ostrze ironii. Modernizm w cieniu monarchii habsburskiej. Tłum. Maciej Płaza. Posłowie Adam Lipszyc. Wrocław: Ossolineum, 2018.
Polak, Marcin. Trauma bezkresu. Nietzsche, Lacan, Bernhard i inni. Kraków: Universitas, 2016.
Riemer, Willy. Thomas Bernhard’s „Der Untergeher”: Newtonian Realities and Deterministic Chaos. W: A Companion to the Works of Thomas Bernhard, red. Matthias Konzett, 209–222. Rochester&Suffolk: Camden House, 2002. DOI: https://doi.org/10.1515/9781571136060-016
Schopenhauer, Arthur. Świat jako wola i przedstawienie, t. I. Tłum., wstęp, komentarz Jan Garewicz. Warszawa: PWN, 2009.
Sulej, Dominik. „Kosmos” jako gabinet luster. Psychomachia Witolda Gombrowicza. Kraków: Universitas, 2015.
Wittchen-Barełkowska, Agata. Kategoria teatralności w dziele Thomasa Bernharda. Poznań: Nauka i Innowacje, 2014.
Wittgenstein, Ludwig. Tractatus logico-philosophicus. Tłum., wstęp Bogusław Wolniewicz. Warszawa: PWN, 2002. DOI: https://doi.org/10.4324/9780203010341
Wittgenstein, Ludwig. Dociekania filozoficzne. Tłum., wstęp, przypisy Bogusław Wolniewicz. Warszawa: PWN, 2000.
Wittgensteinnowe spojrzenie. Red. Alice Crary, Rupert Read, red. nauk. wyd. pol. Piotr Dehnel. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe DSW, 2009
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Marian Bielecki
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Za prawa cytowania fragmentów innych publikacji (tekstów, tabel, rycin oraz ilustracji) odpowiedzialni są autorzy artykułu.