Słowa kluczowe
bone stiluses
experiment
functional analysis
Early Medieval period
Jak cytować
Abstrakt
Awls have been used for perforating various types of materials from the Paleolithic to the early medieval period, until they were replaced by their metal equivalents. Though the technology of the manufacture has changed, the form remained virtually the same, containing of a handle and a shaft. Stiluses are the component of the stationery set, which also consists of the wax tablets. The latter however, very rarely preserve to our times. Bone awls and stiluses are as well the common type of relics found on the early medieval sites. Recent studies were mainly oriented on their chronological and typological classification and on determining the place of their manufacture and the place of their use. Yet, there were no attempts of conducting a use wear analysis, which leads to the appropriate characteristic of these tools, previously obtained in a very generic way, mostly basing on their morphological features which is quite misleading, due to their overall similarity. That was an impulse to undertake research on that field. Conducted experiments and use-wear analysis resulted in obtaining an accessible way to distinguish bone awls from bone stiluses, which enabled authoress to apply this method on genuine artifacts from early medieval sites.
Bibliografia
Antowska-Gorączniak O. 2005 Przedmioty z kości i poroża z Ostrowa Tumskiego w Poznaniu. W: H. Kóčka-Krenz (red.), Poznań we wczesnym średniowieczu (T. 5, s. 215–232). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Anotwska-Gorączniak O. 2016 Katalog zabytków. W: M. Przybył (red.), Archeologiczne tajemnice palatium i katedry poznańskiego Ostrowa (s. 142–147). Poznań: Muzeum Archeologiczne w Poznaniu.
Brzostowicz M. 2002 Bruszczewski zespół osadniczy we wczesnym średniowieczu. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauki.
Carver M. 2005 Experimental archaeology. W: C. Renfrew i P. Bahn (red.), Archaeology the key concepts (s. 83–86). London – New York: Routledge.
Cnotliwy E. 1956 Z badań nad rzemiosłem zajmującym się obróbką rogu i kości na Pomorzu Zachodnim we wczesnym średniowieczu. Materiały Zachodniopomorskie, 2, s. 195–229.
Cnotliwy E. 1958 Wczesnośredniowieczne przedmioty z rogu i kości z Wolina, ze stan. 4. Materiały Zachodniopomorskie, 4, s. 195–229.
Cnotliwy E. 1973 Rzemiosło rogownicze na Pomorzu wczesnośredniowiecznym. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk: Państwowa Akademia Nauk.
Cnotliwy E. 2013 Przedmioty z poroża i kości z Janowa Pomorskiego (T. 2). Elbląg: Muzeum Archeologiczne.
Coles J. 1973 Archaeology by experiment. Londyn: Routledge.
Coles J. 1997 Experimental archaeology. W: W. Brzeziński i W. Piotrowski (red.), Proceedings to the first international symposium on wood tar and pitch (s. 307–310). Warszawa: Państwowe Muzeum Archeologiczne.
Comis L. 2010 Experimental Archaeology: Methodology and new perspectives in Archaeological Open Air Museums. Journal for (Re)construction and Experiment in Archaeology, 7, s. 9–12.
Diakowski M. 2011 Analiza traseologiczna materiału kostnego ze stanowiska nr 8 w Magnicach, gm. Kobierzyce. Archeologiczne Zeszyty Autostradowe 11, Badania na autostradzie A4, 9, s. 161–170.
Diakowski M. 2014a Przedmioty wykonane z kości i poroża. Badania traseologiczne i analiza funkcji. W: T. Stolarczyk i J. Baron (red.), Osada kultury pól popielnicowych w Grzybianach koło Legnicy (s. 345–392). Legnica – Wrocław: Muzeum Miedzi.
Diakowski M. 2014b Metoda traseologiczna i eksperymentalna w określeniu technologii i funkcji przedmiotów kościanych ze stanowiska nr 1 w Lizawicach, pow. Oławski. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, 56, s. 17–140.
Filipowiak W., Stanisławski B. 2013 Wolin wczesnośredniowieczny (T. 1). Warszawa: Trio.
Frankiewicz M. 2013a Analiza traseologiczna materiałów kostnych. W: M. Przybyła (red.), Koszyce, stanowisko 3. Przemoc i rytuał u schyłku neolitu (s. 201–206). Kraków – Pękowice: Profil- Archeo.
Frankiewicz M. 2013b Aplikacja metody mikroskopowej analizy powierzchni materiałów kostnych i jej możliwości na przykładzie schyłkowo-paleolitycznych i mezolitycznych znalezisk z terenu dzisiejszej północnej Polski [Maszynopis pracy magisterskiej, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu].
Fullagar R. 2006 Residues and Usewear. W: J. Balme i Paterson A. (red.), Archaeology in Practice: A Student Guide to Archaeological Analyses (s. 207–234). Wiley – Blackwell.
Gąssowski J. 1955 Wczesnośredniowieczny rylec do pisania z Biskupina. Wiadomości Archeologiczne, 22/2, s. 195–196.
Jaworski K. 1990 Wyroby z kości i poroża w kulturze wczesnośredniowiecznego Ostrowa Tumskiego we Wrocławiu. Wrocław – Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen.
Kelterborn P. 2005 Principles of experimental research in archaeology (summary of three previous publications by Peter Kelterborn). EuroREA, 2, s. 120–122.
Korobkova G. F. 1999 Narzędzia w pradziejach. Podstawy badania funkcji metodą traseologiczną. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Kóčka-Krenz H. 2001 Archeologiczne świadectwa o początkach szkolnictwa w Poznaniu. Kronika Miasta Poznania, 4, s. 7–13.
Kóčka-Krenz H. 2012 Na wyspie Ostrów, przy której dziś jest Poznań. Poznań: Muzeum Archeologiczne w Poznaniu.
Lasota-Moskalewska A. 1997 Podstawy archeozoologii. Szczątki ssaków. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Naukowe.
Lasota-Moskalewska A., Świeżyński K. 1975 Wykopaliskowe kości zwierzęce. Stan zachowania a wartość źródłowa. KHKM, 23, s. 269–277.
Laughlin J.P., Kelly R.L. 2010 Experimental analysis of the practical limits of lithic refitting. Journal of Archaeological Science, 87, s. 427–433.
Lisowski M., Pyżewicz K., Frankiewicz M. 2015 Analiza funkcjonalno-technologiczna artefaktów wykonanych z kości, poroża i zębów. W: A. Marciniak i I. Sobkowiak-Tabaka (red.), Kopydłowo, Stanowisko 6, Osady neolityczne z pogranicza Kujaw i Wielkopolski (s. 245–264). Poznań – Pękowice: Profil-Archeo.
Legrand A. 2010 The impact of insularity on morphologies and techniques. The acermaic neolithic bone tools form Khirokitia (Cyprus). W: A. Legrand i I. Sidéra (red.), Ancient and Modern Bone Artefacts form America to Russia – Cultural, technological and functional signature (s. 7–15). Oxford: British Archaeological Reports.
Legrand A., Sidéra I. 2006 Tracéologie fonctionnelle des matières osseuses: une méthode. Bulletin de la Société préhistorique française, 103/2, s. 291–304.
Legrand A., Sidéra I. 2007 Methods, Means, and Results when Studying European Bone Industries. W: Ch. Gates St-Piere i R. B. Walker (red.), Bones as tools: current methods and interpretations in worked bone studies (s. 67–79). Oxford: British Archeological Reports.
Maigrot Y. 2005 Ivory, bone and antler tools production systems at Chalain 4 (Jura, France): late Neolithic site, 3rd millennium. W: H. Luik, A. M. Choyke, C. E. Batey, L. Lõugas (red.), From Hooves to Horns, from Mollusc to Mammoth. Manufacture and Use of Bone Artefacts from Prehistoric Times to the Present. Proceedings of the 4th Meeting of the ICAZ Worked Bone Research Group at Tallin, 26th-31st of August 2003 (s. 113–126). Tallin: Tallin Book Printers Ltd.
Matuszewska-Kola W. 2000 Przedmioty z poroża i kości. WMOL, s. 201–207.
Niesiołowska-Wędzka A. 1972 Rylce. Słownik Starożytności Słowiańskich, 4(2), s. 627.
Osipowicz G. 2005 Metody rozmiękczania kości i poroża w epoce kamienia w świetle doświadczeń archeologicznych oraz analiz traseologicznych. Toruń: Marszałek.
Osipowicz G. 2007 Bone and Antler Softening techniques in prehistory of the North Eastern part of the Polish Lowlands in the light of experimental archaeology and micro trace analysis. EuroREA, 4, s. 1–22.
Osypińska M. 2013 Zwierzęta w gospodarce wczesnośredniowiecznego Szczecina (s. 57–152). Poznań: Instytut Archeologii I Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
Semenov S. A. 1964 Prehistoric technology – an experimental study of the oldest tools and artefacts from traces of manufacure and wear. Londyn: Barnes & Noble.
Struckmeyer K. 2011 The bone tools from the dwelling mound Feddersen Wierde, Germany, and their functions. W: J. Baron, B. Kufel-Diakowska (red.), Written in Bones. Studies on technological and social context of past faunal skeletal remains (s. 187–195). Wrocław: Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego.
Stelmasiak M. 2016 Weryfikacja śladów użytkowania kościanych szydeł i stilusów – studium eksperymentalne [Praca licencjacka, Instytut Archeologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu].
Winiarska-Kabacińska M. 1993 Analiza funkcjonalna ostrza kościanego zbrojonego krzemiennymi wkładkami z Tłokowa, woj. olsztyńskie. Archeologia Polski, 38(1), s. 89–93.
Winiarska-Kabacińska M., Makowiecki D. 2004 Analiza technologiczna i funkcjonalna zabytków kościanych z osad ludności pucharów lejkowatych w Pieckach i Bachorcach, woj. kujawsko-pomorskie. W: J. Bednarczyk, A. Kośko (red.), Od długiego domu najstarszych rolników do dworu staropolskiego.
Wyniki badań archeologicznych na trasach gazociągów Mogilno – Włocławek i Mogilno – Wydartowo (s. 553–563). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Vitezović S. 2011 The neolithic bone indutry form Drenovac, Serbia. W: J. Baron i B. Kufel-Diakowska (red.), Written in bones. Studies on technological and social context of past faunal skeletal remains (117–136). Wrocław: Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego.
Vitezović S. 2014 Antler as raw matieral in Starčevo culture. W: S. Vizetović i D. Antonović (red.), Archaeotechnology: studying technology from prehistory to the Middle Ages (151–176). Belgrad: Srpsko arheološko društvo Beograd.
Żak J. 1954 Wczesnośredniowieczne rylce do pisania na tabliczkach woskowych. Dawna Kultura – czasopismo kwartalne Polskiego Towarzystwa Archeologicznego, 1, s. 15–16.
Żak J. 1956 Z dziejów pisma w Polsce. Slavia Antiqua, 5, s. 377–398.
Żak J. 1960 Rylec do pisania na tabliczkach powoskowanych z Pomorza. Materiały Zachodnio-Pomorskie, 6, s. 241–244.
Żurowski K. 1974 Zmiękczanie poroży i kości stosowane przez wytwórców w starożytności i we wczesnym średniowieczu. Acta Universitatis Nicolai Copernici, Archeologia, 60, s. 3–23.