Słowa kluczowe
archaeological heritage
commercialisation
democratisation of the past
archaeological reconstructions
archaeological festivals
historical re-enactment
Jak cytować
Abstrakt
This paper aims to present how the past is viewed in contemporary cultural and social narratives, and defines contemporary attitude to the past among Poles. My deliberations are placed in the context of the present-day society/culture and their constituting processes, namely the phenomenon of forgetting the past, democratization of the past, its privatization/individualization, commodification of the past and new ways of experiencing it. The paper will specifically concentrate on the archaeological past - that is the past created by archaeologists, and on archaeological heritage. It address three crucial issues, namely: (1) how changes in the historical context of post-1989 Poland influenced the emergence the renaissance of the past and different narratives about it; (2) what are the most important and widespread forms of presenting and/or experiencing the archaeological past in the present?, and (3) what are the main motivations that lie behind contemporary Poles interest in the past, archaeological heritage and activities undertaken around it? Finally, it is argued that the changes in the people’s attitudes towards the past have led also to a transformation in the hierarchy of aims and methods in education and dissemination of the knowledge about the past within institutions concerned with the past on a professional level.
Bibliografia
Baraniecka-Olszewska, K., 2018, Reko-rekonesans : praktyka autentyczności : antropologiczne studium odtwórstwa historycznego drugiej wojny światowej w Polsce. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki.
Baraniecka-Olszewska, K., 2019, The State Historical Policy and the Default Religious Heritage in Poland: On Introducing Pagan Heritage to the Public Sphere in Kraków. Etnografia Polska, 63(1–2), 155–168.
Bieszk, J., 2015, Słowiańscy królowie Lechii. Polska starożytna. Warszawa: Bellona.
Bieszk, J., 2017a, Chrześcijańscy królowie Lechii. Polska starożytna. Warszawa: Bellona.
Bieszk, J., 2017b, Królowie Lechii i Lechici w dziejach. Warszawa: Bellona.
Bieszk, J., 2019, Starożytne królestwo Lehii. Kolejne dowody. Warszawa: Bellona.
Bogacki, M., 2007, Czy historia może być atrakcyjna? Czyli o przeszłości i jej „żywych” przejawach w początku XXI wieku. In K. Łopatecki, W. Walczak (eds), Zeszyty Dziedzictwa Kulturowego (p. 203–221). Białystok: Ośrodek Badań Europy Środkowo-Wschodniej.
Bogacki, M., 2008 , Wybrane problemy odtwórstwa wczesnośredniowiecznego w Polsce. In M. Bogacki, M. Franz, Z. Pilarczyk (eds), Kultura ludów Morza Bałtyckiego, t. 2. Nowożytność i współczesność (p. 219–269). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Burszta, W. J., 2013, Przyleganie do przeszłości. In W. J. Burszta, Kotwice pewności. Wojny kulturowe z popnacjonalizmem w tle (p. 245–279). Warszawa: Iskry.
Chabiera, A., Dąbrowski A., Fortuna-Marek A. et al., 2017, Polacy wobec dziedzictwa. Raport z badań społecznych. Warszawa, Kraków: Narodowy Instytut Dziedzictwa, Uniwersytet Jagielloński. Online: https://www.nid.pl/pl/Wydawnictwa/inne%20wydawnictwa/Polacy%20wobec%20dziedzictwa.%20Raport%20z%20bada%C5%84%20spo%C5%82ecznych.PDF [dostęp: 20.06.2021]
Chowaniec, R., 2017, Archaeology for Everyone. Presenting Archaeological Heritage to the Public in Poland. Warszawa: Instytut Archeologii UW.
Fowler, P. J. , 1992, The Past in Contemporary Society: Then, Now. London, New York: Routledge.
Grott, J., 2009, Consuming History. Historians and Heritage in Contemporary Popular Culture. London, New York: Routledge.
Hewison, R., 1987, The Heritage Industry. Britain in the Climate of Decline. London: Methuen.
Hobsbawn, E., Ranger, T. (eds), 1983, The Invention of Tradition. Cambridge: Cambridge University Press.
Jagodziński, J., 2015, Archaeological Research and the Development of Tourism in Poland – the Past, the Present, the Future. Muzeum Budownictwa Ludowego Park Etnograficzny w Olsztynku. Zeszyty Naukowe, 6(6), 61–70.
Jameson, J. H. Jr., 2008, Interpretation of Archaeology for the Public. In: D. M. Pearsall (ed.), Encyclopedia of Archaeology (p. 1529–1543). New York: Academic Press.
Kantor, R., 2010, Zabawa przeszłością – zabawa w przeszłość. Historia uludyczniona. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Sociologica, 3, 134–149.
Kośnik, K., 2018, Internetowe narracje historyczne a słowiańska tożsamość Polaków. Prolegomena teoretyczna. Sensus Historiae, 30, 57–68.
Kośnik, K., 2019, Virtual Historical ‘Reality’. Identity Consequences of the Great Lechia Narratives. International Relations Review, 2(2), 199–209.
Kośnik, K., Filipiuk, J., 2016, Słowiańskie teorie spiskowe jako pozanaukowe narracje historyczne. Czas Kultury, 2, 82–97.
Kozioł, A., Trelka, M., Florjanowicz, P., 2013, Społeczno-gospodarcze oddziaływanie dziedzictwa kulturowego. Raport z badań społecznych. Warszawa: Narodowy Instytut Dziedzictwa. Online: http://www.nid.pl/pl/Informacje_ogolne/Aktualnosci/news.php?ID=2150 [dostęp: 20.06.2021]
Krajewski, M., 2003, Kultury kultury popularnej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Kukołowicz, T., Maciejczak, Z., Wiśniewski, R., 2018, Wymiary uczestnictwa Polaków we współczesnej kulturze historycznej. Kultura Współczesna, 100, 65–79.
Kwiatkowski, P. T., 2008, Pamięć zbiorowa społeczeństwa polskiego w okresie transformacji. Warszawa: Wydawnictwo Scholar.
Kwiatkowski, P. T., 2009, Czy lata III Rzeczypospolitej były „czasem pamięci". In A. Szpociński (ed.), Pamięć zbiorowa jako czynnik integracji i źródło konfliktów (p. 125–166). Warszawa: Wydawnictwo Scholar.
Kwiatkowski, P. T., 2012, Kategoria przeszłości w potocznej pamięci zbiorowej. In E. Hałas (ed.), Kultura jako pamięć. Posttradycjonalne znaczenie przeszłości (p. 73–106). Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
Kwiatkowski, P. T., 2014, Jaką historią interesują się Polacy? Pytanie o kształt pamięci zbiorowej i jej przemiany po 1989 roku. In: R. Kostro, K. Wóycicki, M. Wysocki (eds), Historia Polski od-nowa: nowe narracje historii i muzealne reprezentacje przeszłości (p. 119–158). Warszawa: Muzeum Historii Polski.
Lowenthal, D., 1985, The Past is a Foreign Country. Cambridge: Cambridge University Press.
Lowenthal, D., 1996, The Heritage Crusade and the Spoils of History. Cambridge: Cambridge University Press.
Lübbe, H., 1991, Muzealizacja. O powiązaniu naszej teraźniejszości z przeszłością. In: M. Gołaszewska (ed.), Estetyka w świecie. Wybór tekstów, t. 3 (p. 7–29). Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
Macdonald, S., 2013, Memorylands. Heritage and Identity in Europe Today. London: Routledge.
Maciejczak, Z., 2017, Doświadczanie przeszłości w kulturze współczesnej. Omówienie wyników najnowszych badań. Kultura Współczesna, 2(95), 274–279.
Maffesoli, M., 1996, The Times of the Tribes: The Decline of Individualism in Mass Society. London: Sage Publications.
Mamzer, H. , 2004, Archeologia i dyskurs. Rozważania metaarcheologiczne. Poznań: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Mesjasz, K., 2013, ‘Tworzenie tradycji’ w rodzimowierczych związkach wyznaniowych. Studia Religiologica, 46(2), 135–142.
Murzyn, M., A., 2007, Cultural Heritage in Time of Change: Opportunities and Challenges. In: M. A. Murzyn, J. Purchla (eds.), Cultural Heritage in the 21st Century. Opportunities and Challenges (p. 139–154). Cracow: International Cultural Centre.
Nieroba, E., Czerner, A., Szczepański, M., S., 2009, Między nostalgią a nadzieją. Dziedzictwo kulturowe jako dyskursywny obszar rzeczywistości społecznej. In E. Nieroba, A. Czerner, M. S. Szczepański (eds), Między nostalgią a nadzieją. Dziedzictwo kulturowe w ujęciu interdyscyplinarnym (p. 17–36). Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Nora, P., 2009, Między pamięcią a historią: Les Lieux de Mémoire. Tytuł Roboczy: Archiwum, 2, 4–12.
Nora, P., 2010, Czas pamięci. Respublica Nowa, 10(200), 142–151.
Olechnicki, K., Szlendak, T. , 2020, Historical Re-enactment in Poland: Between Faithfulness to History and the Imperative of Spectacularity. Polish Sociological Review, 1(209), 3–21.
Oniszczuk, A., 2014, The Convention in Action – Poland Almost 20 Years After the Ratification of the Valletta Convention. In V. M. van den Haas, P. A. C. Schut (eds), The Valletta Convention: Twenty Years After. Benefits, Problems, Challenges. EAC Occasional Paper No. 9 (p. 63–68). Brussel: Europae Archaeologia Consilium.
Pawleta, M., 2011, The Past Industry: Selected Aspects of the Commercialisation of the Past and Products of Archaeological Knowledge in Contemporary Poland. Sprawozdania Archeologiczne, 63, 5–54.
Pawleta, M., 2012, The Archaeological Fête in Ludic Space. In R. Chowaniec, W. Więckowski (eds), Archaeological Heritage: Methods of Education and Popularization (p. 133–140). Oxford: Archaeopress.
Pawleta, M., 2016, Przeszłość we współczesności. Studium metodologiczne archeologicznie kreowanej przeszłości w przestrzeni społecznej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Pawleta, M., 2017a, Past in the Present: Mount Ślęża According to Pierre Nora’s “Sites of Memory” (Lieux de Mémoire) Concept. Folia Praehistorica Posnaniensia, 22, 155–177.
Pawleta, M., 2017b, Theatrum Archaeologicum: Staging the Past via Archaeological Fêtes and Historical Reenactment. Sprawozdania Archeologiczne, 69, 33–53.
Pawleta, M., 2018a, Historical Re-enactment as a New Form of Contemporary People’s Relation to the Past. Sprawozdania Archeologiczne, 70, 147–167.
Pawleta, M., 2018b, The Ludification of the Archaeological Past – Opportunities and Threats. Analecta Archaeologica Ressoviensia, 13, 49–68.
Pawleta, M., 2019, Archaeotourism Spaces in Present-day Poland: Thoughts on Reconstruction and Reenactments. In D. C. Comer, A.-M. Willems (eds), Feasible Management of Archaeological Heritage Sites Open to Tourism (p. 115–127). Cham: Springer.
Radtchenko, D., 2006, Simulating the Past: Reenactment and the Quest for Truth in Russia. Rethinking History, 10(1), 127–148.
Raport, 2016, Raport z badania zrealizowanego na potrzeby wieloletniego programu rządowego „Niepodległa”. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.
Samuel, R., 1994, Theatres of Memory, Volume 1: Past and Present in Contemporary Culture. London: Verso.
Simpson, S., 2013, Polish Rodzimowierstwo: Strategies for (Re)constructing a Movement. In K. Aitamurto, S. Simpson (eds), Modern Pagan and Native Faith Movements in Central and Eastern Europe (p. 112–127). Durham, Bristol: Acumen Publishing Ltd.
Simpson, S., Filip, M., 2013, Selected Words for Modern Pagan and Native Faith Movements in Central and Eastern Europe. In K. Aitamurto, S. Simpson (eds), Modern Pagan and Native Faith Movements in Central and Eastern Europe (p. 27–43). Durham, Bristol: Acumen Publishing Ltd.
Szacka, B., 2009, Zmiany stosunku do przeszłości po przeobrażeniach ustrojowych 1989 roku w Polsce. Przegląd Filozoficzno-Literacki, 4(25), 415–427.
Szacka, B., 2014, Stosunek do przeszłości i jej przeżywanie w ponowoczesnym świecie popkultury. In E. Domańska, R. Stobiecki, T. Wiślicz (eds), Historia – dziś. Teoretyczne problemy wiedzy o przeszłości (p. 173–185). Kraków: Universitas.
Szczecińska-Musielak, E., 2009, Odgrywanie powrotów do przeszłości w rekonstrukcjach historycznych. In D. Rancew-Sikora, G. Woroniecka, C. Obracht-Prondzyński (eds), Kreacje i nostalgie. Antropologiczne spojrzenie na tradycje w nowoczesnych kontekstach (p. 209–218). Warszawa: Polskie Towarzystwo Socjologiczne.
Szmygin, B., 2007, Feritage in Transformation. Polish Experience. In M. A. Murzyn, J. Purchla (eds), Cultural Heritage in the 21st Century. Opportunities and Challenges (p. 129–138). Cracow: International Cultural Centre.
Szpociński, A., 2004a, Tworzenie przestrzeni historycznej jako odpowiedź na nostalgię. Kultura Współczesna, 1(39), 58–67.
Szpociński, A., 2004b, Współczesne społeczeństwo polskie wobec przeszłości. In A. Szpociński (ed.), Różnorodność procesów zmian. Transformacja niejedno ma imię (p. 151–175). Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN.
Szpociński, A., 2005a (ed.), Wobec przeszłości. Pamięć i przeszłość jako elementy kultury współczesnej. Warszawa: Instytut Adama Mickiewicza
Szpociński, A., 2005b, Pamięć przeszłości jako element kultury współczesnej. In A. Szpociński (ed.), Wobec przeszłości. Pamięć i przeszłość jako elementy kultury współczesnej (p. 5–17). Warszawa: Instytut Adama Mickiewicza.
Szpociński, A., 2005c, Autentyczność przeszłości jako problem kultury współczesnej. In A. Szpociński (ed.), Wobec przeszłości. Pamięć i przeszłość jako elementy kultury współczesnej (p. 292–302). Warszawa: Instytut Adama Mickiewicza.
Szpociński, A., 2007, O współczesnej kulturze historycznej Polaków. In B. Korzeniewski (ed.), Przemiany pamięci społecznej a teoria kultury (p. 25–43). Poznań: Instytut Zachodni.
Szpociński, A., 2009, Wizualizacja pamięci społecznej. In A. Szpociński (ed.), Pamięć zbiorowa jako czynnik integracji i źródło konfliktów (p. 227–237). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Szpociński, A., 2010a, Współczesna kultura historyczna. Kultura Współczesna, 1(63), 9–17.
Szpociński, A., 2010b, Poles Towards the Past. In: H. Best, A. Wenninger (eds), Landmark 1989. Central and Eastern European Societes Twenty Years After the System Change (p. 45–52). Berlin: LIT Verlag.
Szpociński, A., 2012, Widowiska przeszłości. Pamięć jako wydarzenie. In E. Hałas (ed.), Kultura jako pamięć. Posttradycjonalne znaczenie przeszłości (p. 63–75). Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
Szlendak, T., Nowiński, J., Olechnicki, K., Karwacki, A., Burszta, W. J., 2012, Dziedzictwo w akcji. Rekonstrukcja historyczna jako sposób uczestnictwa w kulturze. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.
Tarkowska, E., 2012, Pamięć w kulturze teraźniejszości. In E. Hałas (ed.), Kultura jako pamięć. Posttradycjonalne znaczenie przeszłości (p. 17–42). Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
Urry, J., 2007, Spojrzenie turysty. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Walsh, K., 1992, The Representation of the Past: Museums and Heritage in the Post-modern World. London – New York: Routledge.
Wójcik, A., 2019, Fantazmat wielkiej Lechii. Jak pseudonauka zawładnęła umysłami Polaków. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V.
Wysocki, A., 2018, Stosunek społeczeństwa polskiego do przeszłości a tożsamość narodowa. Analiza badań sondażowych. Annales Universitatis Mariae-Curie-Skłodowska, 63(1), 111–124.
Zaleski, M., 2004, Formy pamięci. Gdańsk: Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria.
Żuchowicz, R., 2018, Wielka Lechia. Źródła i przyczyny popularności teorii naukowej okiem historyka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa.