Słowa kluczowe
Western Slavs
early medieval
human sacrifices
sacrificial places
graves
Jak cytować
Abstrakt
The subject matter of the article concerns on ritual sacrificial practices related to human sacrifices among the Western Slavs, including the Polish lands and the Polabia region. The chronological range covers the early Middle Ages, from the 7th to the 12th centuries. Considerations on this subject include the review of anthropological and philosophical disciplines research including R. Girard studies in this aspect, an analysis of written sources, and above all the analysis of the occurrence of victims and sacrificial sites from an archaeological perspective. The aim of the study was to identify archaeological remains related to sacrificial rituals by presenting the occurrence of victims and sacrificial sites at selected archaeological sites. The study aims to discuss the issues with interpretations of various aspects of the human sacrifices from the early medival Western Slavdom territory sites. The work is interdisciplinary, as it takes into account and integrates the results of archaeological research, knowledge in the field of history, philosophy and cultural anthropology. The article presents the effectiveness of interdisciplinary methods in expanding analytical and interpretative possibilities of archeology regarding the rituals of sacrifice and sacrificial sites.
Bibliografia
Źródła pisane
Adam z Bremy, 1917, Gesta Hammaburgensis Ecclesiae Pontificum, oprac. B. Schmeidler, Hannover-Leipzig: Hannsche Buchhandlung.
Ebo, 1872, Ebbonis vita Ottonis episcopi babenbergensis. W: Monumenta Poloniae Historica. Pomniki dziejowe Polski, t. 2, oprac. A. Bielowski (s. 32–70). Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Gall Anonim, 2003, Kronika polska, oprac. M. Plezia. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich
Helmold, 1974, Helmolda Kronika Słowian, oprac. J. Strzelczyk, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Ibn Fadlan, 1985, Kitāb (Księga). W: Źródła arabskie do dziejów Słowiańszczyzny, t. 3. oprac. T. Lewicki, Wrocław.
Ibn Rosteh, 1977, Kitāb al-A'lāq an-Nafīsa (Księga drogocennych klejnotów). W: Źródła arabskie do dziejów Słowiańszczyzny, t. 2., cz. 2., oprac. T. Lewicki. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN.
Długosz, J., 2009, Jana Długosza Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego. Księga Pierwsza. Księga Druga. Do 1038, oprac. J. Dąbrowski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN
Kanapariusz, J., 2009, Świętego Wojciecha żywot pierwszy., oprac. J. Karwasińska. Gdańsk: Wydawnictwo Słowo/Obraz. terytoria.
Nestor, 1999, Powieść minionych lat., oprac. F. Sielicki. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich
Prokopiusz, 1947, Prokopiusz. W: Najstarsze świadectwa o Słowianach, oprac. M. Plezia. Poznań: Księgarnia Akademicka.
Thietmar, 2012, Kronika Thietmara, oprac. M. Jedlnicki. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas.
LITERATURA
Babij, P., 2010, Sposoby zabijania chrześcijan przez pogańskich Słowian zachodnich w świetle wydarzeń 1066 roku. W: M. Bogacki, M. Franz, Z. Pilarczyk (red.), Religia ludów Morza Bałtyckiego. Stosunki polsko-duńskie w dziejach. Mare Integrans. Studia nad dziejami wybrzeży Morza Bałtyckiego (s. 318–341). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Biermann, F., Kieseler, A., Nowakowski, D., 2011, Od ogniska do zniszczenia pożarem. Grodzisko w Klenicy, gm. Bojadła. W: A. Jaszewska, A. Michalak (red.), Ogień. VI Polsko-Niemieckie Spotkania Archeologiczne (s. 329–348). Zielona Góra: Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich Oddział Lubuski.
Chudziak, W., 2003, Wczesnośredniowieczna przestrzeń sakralna in Culmine na Pomorzu Nadwiślańskim. Mons Sancti Laurentii, t. 1. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Durkheim, E., 2010, Elementarne formy życia religijnego. Warszawa: PWN.
Eliade, M., 1994, Historia wierzeń i idei religijnych, t. 2: Od Gautamy Buddy do początków chrześcijaństwa. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax.
Eliade, M., 2002, Od Zalmoksisa do Czyngis-chana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Filipowiak W., 1993, Słowiańskie wierzenia pogańskie u ujścia Odry. W: M. Kwapiński, H. Paner (red.) Wierzenia przedchrześcijańskie na ziemiach polskich (s. 19–46). Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku.
Gardeła, L, Kajkowski, K., 2014, Groby podwójne w Polsce wczesnośredniowiecznej. Próba rewaluacji. Acta Archaeologica Lodziensia, 60, 103–120.
Gieysztor, A., 2006, Mitologia Słowian. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Girard, R., 1993, Sacrum i przemoc. Część pierwsza. Poznań: Brama – Książnica Włóczęgów i Uczonych.
Girard, R., 1994, Sacrum i przemoc. Część druga. Poznań: Brama – Książnica Włóczęgów i Uczonych.
Girard, R., 1987, Kozioł ofiarny. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.
Herrmann, J., 1998, Some remarks on Western Slavonic cult sites, their tradition and roots. The archaeological evidence. W: H. Kóčka-Krenz (red.) Kraje słowiańskie w wiekach średnich. Profanum i sacrum (s. 467–472). Poznań: Wydawnictwo PTPN.
Kajkowski, K., 2012, Czy bogowie Pomorzan łaknęli krwi obcych?. Funeralia Lednickie, 14, 55–77.
Znaczenie odciętych głów w obrzędowości pogańskiej wczesnośredniowiecznych Słowian zachodnich. Studia Mythologica Slavica, 27, 135–153.
Kajkowski, K., Kuczkowski, A., 2010, Religia Pomorzan we wczesnym średniowieczu. Pruszcz Gdański: Wydawnictwo Jasne.
Kajkowski, K., Szczepanik, P., 2013, Drobna plastyka figuralna wczesnośredniowiecznych Pomorzan. Materiały Zachodniopomorskie (Nowa Seria, 9(1)), Archeologia, 207–247.
Kara, M., 2009, Najstarsze państwo Piastów – rezultat przełomu czy kontynuacji? Studium archeologiczne. Poznań: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Kuczkowski, A., 2009, Magiczno-religijne elementy sztuki wojennej u Słowian Zachodnich wczesnego średniowiecza. Acta Militaria Mediaevalia, 5, 7–19.
Labuda G., 2002, Fragmenty dziejów Słowiańszczyzny Zachodniej, t. 1–3. Poznań: Wydawnictwo PTPN.
Leach, E., Greimas, A., 1989, Rytuał i narracja. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Lepówna B., 1981, Materialne przejawy wierzeń ludności Gdańska w X–XIII w. Pomorania Antiqua, 10, 169–199.
Lewicki, T., 1967, Pisarze arabscy IX–XIII w. o wierzeniach religijnych wczesnośredniowiecznych Słowian. Łódzkie Studia Etnograficzne, 9, 333–343.
Lewicki, T., 1977, Źródła arabskie do dziejów Słowiańszczyzny. Tom drugi. Część druga. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN.
Lewicki, T., 1985, Źródła arabskie do dziejów Słowiańszczyzny. Tom trzeci. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN
Limisiewicz, A. 2002, Kulturowe aspekty inhumacji na Śląsku w dobie przedpiastowskiej. Popiół i kość. Funeralia Lednickie, 4, 353–360.
Łosiński, W.
Limisiewicz, A., 1968, Badania archeologiczne w Bardach i Świelubiu w 1965 roku. Sprawozdania Archeologiczne, 19, 143–157.
Łowmiański, H., 1979, Religia Słowian i jej upadek (w. VI–XII). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Miś, A. L., 1997, Przedchrześcijańska religia Rugian. Slavia Antiqua, 38, 105–149.
Moszyński, K., 1939, Kultura ludowa Słowian, cz. 2: Kultura duchowa. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Moździoch, S., 2000, Archeologiczne ślady kultu pogańskiego na Śląsku wczesnośredniowiecznym. W: S. Moździoch (red.), Człowiek, sacrum, środowisko. Miejsca kultu we wczesnym średniowieczu. (Spotkania Bytomskie, t. 4) (s. 155–193). Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Nowakowski, D., 2015, Alternatywna próba interpretacji funkcji zespołu osadniczego z Gostynia pod Głogowem w świetle danych archeologicznych i toponomastycznych. W: B. Gediga, A. Grossman, W. Piotrowski (red.), Miejsca pamięci. Pradzieje, średniowiecze i współczesność (s. 499–524). Biskupin: Muzeum Archeologiczne w Biskupinie.
Pawlak, E., Pawlak, P., 2019, Przejawy życia duchowego mieszkańców grodu na stanowisku 2 w Dąbrówce. W: P. Pawlak, M. Szmyt (red.), Dwa grody nad Wirynką. Dąbrówka, stanowiska 1 i 2, woj. wielkopolskie (Bibliotheca Fontes Archaeologici Posnanienses, t. 25) (s. 163–172). Poznań: Muzeum Archeologiczne w Poznaniu.
Rosik, S., 2000, Interpretacja chrześcijańska religii pogańskich Słowian w świetle kronik niemieckich XI-XII wieku (Thietmar, Adam z Bremy, Helmold). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Rosiek, S. (red.), 2002, Wymiary śmierci, Gdańsk: Słowo/ Obraz. Terytoria.
Rożnowski, F., Gładykowska-Rzeczycka, J., 1979, Dwie czaszki z XI wieku odkryte w jamie nr 11 na Srebrnym Wzgórzu w Wolinie. Materiały Zachodniopomorskie, 25, 85–92.
Słupecki L. P., 1994, Problem słowiańskich świątyń. Slavia Antiqua, 35, 47–67.
Staszczak, Z. (red.), 1987, Słownik etnologiczny: terminy ogólne. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Szyjewski, A., 2003, Religia Słowian. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Tummuscheit, A., 2006, Pre-Christian cult at Arkona. A short summary of the archaeological evidence. W: A. Andrén, K. Jennbert, C. Raudvere (red.), Old Norse religion in long-term perspectives. Origins, changes, and interactions (s. 234–237). Ryga: Nordic Academic Press.
Turner V., 2005, Od rytuału do teatru. Powaga zabawy. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen & Złota Gałąź.
Turner V., 2010, Proces rytualny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Urbańczyk, S., 1991, Dawni Słowianie. Wiara i kult. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN.
Van der Leeuw, G., 1997, Fenomenologia religii, Warszawa: Książka i Wiedza.
Wrzesińska A., Wrzesiński J., 2002, Wspólny grób kobiety i mężczyzny. Studia Lednickie, 7, 77–88.