Słowa kluczowe
new technology
economy
slavery
Jak cytować
Abstrakt
During the Hallstatt period in Central Europe, profound cultural, economic, and social changes occurred. This is due to the emergence of new technologies ‒ primarily iron metallurgy. Another element is the vicinity of the dominant economic system, i.e., the broadly understood Mediterranean civi-lization, especially the Etruscan cities in Italy. These asymmetrical relationships forced social changes in the areas north of the Alps. An important factor was probably the slave trade, which forced violence and armed struggle. This resulted in a progressive militarization, which is visible through the construction of defensive settlements and the strengthening of farms. The consequence was extreme social stratification and the domination of aristocratic elites. Thus, the stability of such a system depended on the relationship with the dominant partner. In a situation of disruption of relationships, a crisis must have arisen, resulting in the collapse of this culture model.
Bibliografia
Alfawicka, S. (1970). Ceramika malowana okresu halsztackiego w Polsce. Wrocław - Warszawa - Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Arnold, B. (1988). Slavery in late prehistoric Europe: Recovering the evidence for social structure in Iron Age Society. W: D. Blair, Gibson, M. N. Geselowitz (red.), Tribe and polity in late prehistoric Europe: demography, production, and exchange in the evolution of complex social systems (s. 179-192). New York - London: Plenum Press. https://doi.org/10.1007/978-1-4899-0777-6_8 DOI: https://doi.org/10.1007/978-1-4899-0777-6_8
Arnold, B. (1999a). The material culture of social structure: rank and status in early Iron Age Europe. W: B. Arnold, D. Blair Gibson (red.), Celtic chiefdom, Celtic state. The evolution of complex social systems in prehistoric Europe (s. 43-52). Cambridge: University Press.
Arnold, B. (1999b). 'Drinking the Feast': Alcohol and the Legitimation of Power In Celtic Europe. Cambridge Archaeological Jurnal, 9(1), 77-93. https://doi.org/10.1017/S0959774300015213 DOI: https://doi.org/10.1017/S0959774300015213
Arystoteles (2001). Polityka (Dzieła wszystkie. T. 6) (przełożył, słowem wstępnym i komentarzem opatrzył Ludwik Piotrowicz, wstępem poprzedził Mikołaj Szymański). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Åkerström, Å. (1943). Åkerström, Der Geometrischestil in Italien. Lund - Leipzig: C. W. K. Gleerup; Harrassowitz.
Balzer, I. (2018). Burial Mounds and Settlements. Their Relations in the Late Hallstatt and Early La Tène-Period (6th-4th century BC). W: T. Knopf, W. Steinhaus, S. Fukunaga (red.), Burial Mounds in Europe and Japan Comparative and Contextual Perspectives (s. 118-136). Oxford: Archaeopress Publishing Ltd. https://doi.org/10.2307/j.ctv1228gf7.16 DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctv1228gf7.16
Banck, J. (1996). Spinnen, Weben, Färben. Feine Tuche für den Fürsten. W: J. Biel (red.), Experiment Hochdorf. Keltische Handwerkunst wiederbelebt (s. 40-63). Stuttgart: Keltenmuseum.
Banck-Burgess, J. (1999). Hochdorf IV. Die Textilfunde aus dem späthallstattzeitlichen Fürstengrab von Eberdingen-Hochdorf (Kreis Ludwigsburg) und weitere Grabtextilien aus hallstatt- und latènezeitlichen Kulturgruppen. Stuttgart: Landesamt für Denkmalpflege im Regierungspräsidium Stuttgart.
Banck-Burgess, J. (2012). Mittel der Macht. Textilien bei den Kelten: Instruments of power. Celtic Textiles. Stuttgart: wbg Theiss.
Bianchin Citton, E. (2014). Topografia e sviluppo di un centro pereromano della fascia pedemontana veneta. Il caso di Montebelluna. W: G. Baldelli, F. Lo Schiavo (red.), Amore per l'antico. Dal Tirreno all'Adriatico, della Preistoria al Medioevo e oltre. Studi di Antichita in ricordo di Giuliano de Marinis. T. 2 (s. 999-1006). Roma: Scienze e Lettere.
Blajer, W. (2001). Skarby przedmiotów metalowych z epoki brązu I wczesnej epoki żelaza na ziemiach polskich. Kraków: Księgarnia Akademicka.
Barber, E. W. (1995). Women's Work: The First 20,000 Years; Women, Cloth, and Society in Early Times. New York: W. W. Norton Company.
Blakely, S. (2006). Myth, Ritual, and Metallurgy in Ancient Greece and Recent Africa. Cambridge: University Press.
Boom van den, H. (1995). Zjawisko antropomorfizacji w okresie halsztackim. W: Kultura pomorska i kultura grobów kloszowych. Razem czy osobno (s. 43-54). Warszawa: Państwowe Muzeum Archeologiczne.
Boom van den, H. (2001). Z badań nad ceramiką zdobioną z wczesnej epoki żelaza w Niemczech południowo-zachodnich. W: B. Gediga, A. Mierzwiński, W. Piotrowski (red.), Sztuka epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Europie Środkowej (s. 337-352). Wrocław: Polska Akademia Nauk; Biskupin: Muzeum Archeologiczne.
Bouzek, J. (1985). The Aegean, Anatolia and Europe: cultural interrelations in the second millennium B. C. Studies in Mediterranean Archaeology, 29, 269.
Bouzek, J. (1997). Greece, Anatolia and Europe: cultural interrelations during the Early Iron Age. Studies in Mediterranean Archaeology, 122.
Bouzek, J. (2008). Koine of Early Iron Age Geometric styles. W: B. Gediga, W. Piotrowski (red.), Sztuka pradziejowa i wczesnośredniowieczna jako źródło historyczne (s. 125-138). Biskupin - Wrocław: Muzeum Archeologiczne w Biskupinie.
Bouzek, J. (2011). Prehistory of Europe as seen from its centre. Czech lands from Paleolithic to the end of La Téne period in European context. Studia Hercynia, 15(1).
Brosseder, U. (2004). Studien zur Ornamentik hallstatzeitlischer Keramik zwischen Rhônetal und Karpatenbecken. Bonn: Habelt.
Brun, P. (1999). From chiefdom to state organization in Celtic Europe. W: B. Arnold, D. Blair Gibson (red.), Celtic chiefdom, Celtic state. The evolution of complex social systems in prehistoric Europe (s. 13-25). Cambridge: Cambridge University Press.
Brun, P., Chaume, B. (2013). Une éphémeère tentative d'urbanisation en Europe centre-occidentale durant les Vie et Ve siècles av. J. C.? Bulletin de la Société Préhistorique Française, 110, 319-349. https://doi.org/10.3406/bspf.2013.14263 DOI: https://doi.org/10.3406/bspf.2013.14263
Bugaj, E. (2010). Wczesnogreckie przedstawienia figuralne i ich oddziaływanie w kręgu kultury halsztackiej. W: B. Gediga, W. Piotrowski (red.), Rola głównych centrów kulturowych w kształtowaniu oblicza kulturowego Europy Środkowej we wczesnych okresach epoki żelaza (s. 99-125). Biskupin - Wrocław: Instytut Etnologii i Archeologii Polskiej Akademii Nauk.
Bugaj, E., Kopiasz, J. (2006). Próba interpretacji zabudowy osady z wczesnej epoki żelaza na stanowisku Milejowice 19, pow. wrocławski. W: B. Gediga, W. Piotrowski (red.), Architektura i budownictwo epoki brązu i wczesnych okresów epoki żelaza w Europie Środkowej Problemy rekonstrukcji (s. 175-207). Biskupin - Wrocław: Instytut Etnologii i Archeologii Polskiej Akademii Nauk.
Bukowski, Z. (1992). Tzw. szlak bursztynowy z wczesnej epoki żelaza na obszarach na południe od Sudetów i Karpat w świetle importów pochodzenia południowego. W: S. Czopek (red.), Ziemie polskie we wczesnej epoce żelaza i ich powiązania z innymi terenami (s. 39-54). Rzeszów: Muzeum Okręgowe w Rzeszowie.
Chochorowski, J. (1999). Żelazny oręż barbarzyńców - wczesna epoka żelaza poza zasięgiem cywilizacji klasycznych. W: J. K. Kozłowski (red.), Encyklopedia historyczna świata (s. 304-395). Kraków: Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres.
Chytráček, M., Golec, M., Chvojka, O., Metlička, M., Michálek, J., Novotná, M., Frolíková, D. (2017). Jantar starší doby železné a průběh jantarové stezky vestřední Evropě - Amber of the Early Iron Age and thecourse of the Amber Road in Central Europe. Památky archeologické, 108, 121-256.
Derrix, C. (2001). Frühe eisenfunde im Odergebiet. Studien zur Hallstattziet in Mitteleuropa. Bonn: Habelt.
Diamond, J. (2012). Strzelby zarazki maszyny. Losy ludzkich społeczeństw. Warszawa: Prószyński i S-ka.
Dzięgielewski, K. (2007). Grzebienie i zawieszki grzebieniowate z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza i ich związek ze strojem. W: J. Chochorowski (red.), Studia nad epoką brązu i wczesną epoką żelaza. Księga poświęcona Profesorowi Markowi Gedlowi na pięćdziesięciolecie pracy w Uniwersytecie Jagiellońskim (s. 153-217). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Egg, M. (1996). Das hallstattzeitische Furstengrab von Strettweg bei Judenburg in der Obersteiermark. Mainz: Hebelt.
Egg, M., Kramer, D. (red.) (2013). Die hallstattzeitlichen Fürstengräber von Kleinklein in der Steirmark: der Kröllkogel. Mainz: Römisch Germanisches Zentralmuseum.
Egg, M., Kramer, D. (2016). Die hallstattzeitlichen Fürstengräber von Kleinklein in der Steiermark: Die beiden Hartnermichelkogel und der Pommerkogel. Mainz: Verlag des Römisch-Germanisches Zentralmuseum.
Eibner, A. (1981). Darstellungsinhalte in der Kunst der Hallstattkultur. Gedanken zum "überhöhten Leben" im Situlenbereich und Osthallstattkreis. W: C. Eibner (red.), Die Hallstattkultur. Bericht über das Symposium in Steyr 1980 aus Anlaß der Internationalen Ausstellung des Landes Oberösterreich (s. 261-296). Linz: Landesverlag.
Eibner, A. (1986). Musikleben in der Hallstattzeit. Betrachtungen zur "Mousiké" anhand der bildlichen Darstellungen. W: M. Albrecht, W. Schubert (red.), Musik in Antike und Neuzeit. Quellen und Studien zur Musikgeschichte von der Antike bis in die Gegenwart (s. 271-318). Frankfurt am Main: Peter Lang GmbH.
Eibner, A. (2001). Die Eberjagd als Ausdruck eines Heroentums? Zum Wandel des Bildinhalts in der Situlenkunst am Begin der Laténeziet. W: B. Gediga, A. Mierzwiński, W. Piotrowski (red.), Sztuka epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Europie środkowej (s. 231-279). Wrocław: Oddział Polskiej Akademii Nauk; Biskupin: Muzeum Archeologiczne.
Eibner, A. (2008). Der Faustkampf - ein Aufnahmenritus in den Kriegerstand? Gedanken zu einem integrierenden Bestandteil des "Situlenfestes". W: B. Gediga, W. Piotrowski (red.), Sztuka pradziejowa i wczesnośredniowieczna jako źródło historyczne (s. 151-198). Biskupin - Wrocław: Muzeum Archeologiczne w Biskupinie.
Eibner, A. (2012). Gibt es einen Wechseln in der Situlenkunst von Einzel - zu Gruppendarstelungenim zeitlischen Wandel? W: B. Gediga, A. Grossman, W. Piotrowski (red.), Rytm przemian kulturowych w pradziejach i średniowieczu (s. 355-387). Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Ośrodek Badań nad Kulturą Późnego Antyku i Wczesnego Średniowiecza.
Eibner, A. (2016). Kulturelle Einflussnahme aus Etrurien auf die benachbarten Kulturräume der europäichen Eisenzeit. W: B. Gediga, A. Grossman, W. Piotrowski (red.), Europa w okresie od VIII wieku przed narodzeniem Chrystusa do I wieku naszej ery (s. 147-195). Biskupin - Wrocław: Muzeum Archeologiczne w Biskupinie.
Eibner, A. (2018). Zur Bildsprache der Situlenkunst - entschlusselt abhand der Situla Montebelluna (Italien): Motiv und Symbol in der eisenzeitlichen Kunst. W: B. Gediga, A. Grossman, W. Piotrowski (red.), Inspiracje i funkcje sztuki, pradziejowej i wczesnośredniowiecznej (s. 375-397). Biskupin - Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
Frankenstein, S., Rowlands, M. J. (1978). The internal structure and regional context of Early Iron Age society in southwest Germany. Institute of Archaeology Bulletin, 15, 73-112.
Eyo, E. (1979). Nigeria and the Evolution of Money. Lagos: Central Bank of Nigeria in association with the Federal Dept. of Antiquities.
Fernández-Götz, M., Krausse, D. (2013). Rethinking Early Iron Age urbanisation in central Europe: The Heuneburg site and its archaeological environment. Antiquity, 87, 473-487. https://doi.org/10.1017/S0003598X00049073 DOI: https://doi.org/10.1017/S0003598X00049073
Gansiniec, Z. (1956). Żelazny pieniądz Spartan i geneza obolosu. Archeologia, 9, 367-413.
Gąssowski, J. (1994). Prahistoria sztuki. Warszawa: Trio.
Gediga, B. (2006). O muzykowaniu w epoce brązu i we wczesnej epoce żelaza w Europie. Kopiowanie rzeczywistości w sztuce. W: M. Kwapiński (red.), Estetyka w archeologii. Kopie i naśladownictwa (s. 85-106). Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku.
Gediga, B. (2009). Refleksje o problematyce badań nad dziejami społeczeństw tarnobrzeskiej kultury łużyckiej. W: S. Czopek, K. Trybała-Zawiślak (red.), Tarnobrzeska kultura łużycka - źródła i interpretacje (s. 119-137). Rzeszów: Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego.
Gediga, B. (2010). Śląsk - regionalna prowincja kultury halsztackiej. W: B. Gediga, W. Piotrowski (red.), Rola głównych centrów kulturowych w kształtowaniu oblicza kulturowego Europy środkowej we wczesnych okresach epoki żelaza (s. 187-218). Biskupin - Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
Gediga, B. (2011). Neue Forschungen zu den früheisenzeitlichen Kulturen in Südwestpolen. Acta Archaeologica Carpathica, 46, 83-116.
Gediga, B. (2013). The Culture of the Early Iron Age in the south-western regions of Poland in the light of new research in counterpoint. W: S. Bergerbrant, S. Sabatini (red.), Essays in Archaeology and Heritage Studies, Honour of Professor Kristian Kristiansen (s. 283-393). Oxford: Archaeopress.
Gediga, B., Łaciak, D., Łydżba-Kopczyńska, B., Markiewicz, M. (2017). Świat kolorów garncarzy z rejonu Domasławia sprzed około 2800 lat. Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Fundacja Przyjaciół Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
Gediga, B., Józefowska, A., Łaciak, D., Dolata-Daszkiewicz, I. (2020). Cmentarzysko wczesnej epoki żelaza w Domasławiu 10/11/12, pow. wrocławski. Wrocław: Fundacja Przyjaciół Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
Gedl, M. (1988). Die Toilettengeräte in Polen. München: Beck.
Gedl, M. (1991). Die Hallstatteinflüsse auf den polnischen Gebieten in der Früheisenzeit. Kraków: Profil-Archeo.
Geertz, C. (1980). Negara: the theatre state in nineteenth century Bali. Princeton, NJ: Princeton University Press. https://doi.org/10.1515/9781400843381 DOI: https://doi.org/10.1515/9781400843381
Gerdsen, H. (1986). Studien zu den Schwertgräbern der alteren Hallstattzeit. Mainz am Rhein: von Zabern.
Golec, M. (2003/2004). Rožně, řecko-etruské vlivy ve střední Evropě. Sborník PracíFilosofické Fakulty Brněnské Univerzity, 8(9), 101-110.
Goody, J. (2012). Człowiek, pismo, śmierć. Rozmowy z Pierrem-Emmanuelem Dauzat. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego. https://doi.org/10.31338/uw.9788323520047 DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323520047
Graeber, D. (2018). Dług. Pierwsze pięć tysięcy lat. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Gralak, T. (2017). Architekture, style and structure in the Early Iron Age in Central Europe. Wrocław: Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego.
Gralak, T. (2021). Biada zwyciężonym - gospodarka i relacje społeczne w kulturze lateńskiej. Folia Praehistorica Posnaniensia, 26, 59-87. https://doi.org/10.14746/fpp.2021.26.03 DOI: https://doi.org/10.14746/fpp.2021.26.03
Grömer, K. (2015). Muster - Farbe - Design Eisenzeitliche Textilkunst aus Mitteleuropa. Antike Welt, 1(15), 13-17.
Grömer, K. (2016). The Art of Prehistoric Textile Making. The development of craft traditions and clothing in Central Europe. Vienna: Natural History Museum Vienna. https://doi.org/10.26530/OAPEN_604250 DOI: https://doi.org/10.26530/OAPEN_604250
Grömer, K., Kern, A., Reschreiter, H., Rösel-Mautendorfer, H. (2013). Textiles from Hallstatt. Weaving Culture in Bronze and Iron Age Salt Mines. Textilien aus Hallstatt. Gewebte Kultur aus dem Bronzeund Eisenzeitlichen Salzbergwerk. Budapest: Archaelinqua Alapítvány.
Hansen, L. (2008). Die Goldfunde und Trachtbeigaben des spat hallstattzeitlichen Fürstengrabes von Eberdingen-Hochdorf (Kr. Ludwigsburg). Dissertation zur Erlangung des Doktorgrades der Mathematisch-Naturwissenschaftlichen Fakultät der Christian-Albrechts-Universität zu Kiel.
Harding, A. (2013). Salt in prehistoric Europe. Leiden: Sidestone Press.
Hauser, F., Schönfelder, M. (2014). Über die Alpen nach Nordosten - etruskische und alpine Funde in Böhmen und Polen aus dem 6. und 5. Jahrhundert v. Chr. W: G. Alberti, C. Féliu, G. Pierrevelcin (red.), Transalpinare. Mélanges offerts à Anne-Marie Adam (s. 435-445). Bordeaux: Ausonius.
Härke, H. (1979). Settlement types and Patterns in the west Halstatt province. Oxford: BAR.
Härke, H. (1982). Early Iron Age hill settlement in west central Europe: patterns and developments. Oxford Journal of Archaeology, 1, 187-212. https://doi.org/10.1111/j.1468-0092.1982.tb00307.x DOI: https://doi.org/10.1111/j.1468-0092.1982.tb00307.x
Herbert, E. W. (1984). Red Gold of Africa: Copper in Precolonial History and Culture. Wisconsin: Uniwersytet Wisconsin Press.
Herbert, E. W. (1993). Iron, Gender, and Power, Rituals of Transformation in African Societies. Bloomington and Indianapolis. Indiana University Press.
Homer (1990). Iliada, przełożył Franciszek Ksawery Dmochowski, z oryginałem skolacjonował, opracował, komentarzem opatrzył i aneks zestawił Zygmunt Kubiak. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Jacobi, G. (1974). Werkzeug und Gerät aus dem Oppidum von Manching. W: W. Krämer (red.), Die Ausgrabungen in Manching. T. 5. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
Kolendo, J. (1998). Napływ bursztynu z północy na tereny Imperium Rzymskiego w I-VI w. n.e. W: J. Kolendo (red.), Świat antyczny i barbarzyńcy, Teksty, zabytki, refleksja nad przeszłością (s. 131-140). Warszawa: Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego.
Kopiasz, J. (2008). Ceramika "prestiżowa" jako wyraz struktury społecznej mieszkańców osady z okresu halsztackiego w Milejowicach, pow. Wrocław. W: B. Gediga, W. Piotrowski (red), Sztuka pradziejowa i wczesnośredniowieczna jako źródło historyczne (s. 211-228). Biskupin - Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
Kossack, G. (1970). Gräberfelder der Hallstattzeit an Main und fränkischer Saale. Kallmunz: Michael Lassleben.
Kossack, G. (1993). Hallstatt- und Lateneornament. W: H. Dannheimer, R. Gebhard (red.), Das Keltische Jahrtausend (s. 138-152). Mainz: Philipp von Zabern.
Kossack, G. (1998). Ostentatious Graves remarks about their nature and interpretative value. W: B. Hänsel, A. Harding (red.), Towards translating the Past (s. 13-38). Rahden/ Westf.: Verlag Marie Leidorf.
Kristiansen, K. (1998). Europe before history. Cambridge: Cambridge University Press.
Landels, J. G. (2003). Landels, Muzyka starożytnej Grecji i Rzymu. Kraków: Homini.
Lang, A., Salac, V. (red.) (2002). Fernkontakte in der Eisenzeit. Konferenz Liblice 2000. Praha: Archäologisches Institut der Akademie der Wissenschaften der Tschechischen Republik.
Lévêque, P. (1973). Świat grecki. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Lucke, W., Frey, O.-H. (1962). Die Situla in Providence (Rhode Island). Ein Beitrag zur Situlenkunst des Osthallstattkreises. Berlin: Print book.
Łaciak, D. (2009). Społeczno-kulturowe konteksty wytwórczości ceramiki malowanej u ludności wczesnej epoki żelaza w strefie nadodrzańskiej. Wrocław (praca doktorska dostępna w bibliotece Instututu Archeologii UWr.).
McLean McDonald, D. (1992). The origins of metrology. Collected papers. Cambridge: Mc Donald Institute for Archaeological Research.
Mangel, T. (2012). Bipyramidální ingot z Lužce nad Cidlinou, okr. Hradec Králové. Archeologie ve Středních Čechách, 16, 249-256.
Merhardt von, G. (1969). Hallstatt und Italien. Bonn: Habelt in Komm.
Möller-Wiering, S. (2012). Germany: Bronze and Pre-Roman Iron Ages. W: M. Gleba, U. Mannering (red.), Textiles and Textile Produkcion in Europe from Prehistory to AD 400 (s. 122-138). Oxford - Oakville: Oxbow Books. https://doi.org/10.2307/j.ctvh1djwg.10 DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctvh1djwg.10
Nebelsick, L. (2020). Celtic kykeon? New ceramological evidence for the appropriation of Mediterranean sympotic and libation practices in the 6th century BCE Heuneburg. W: Z. Kobyliński (red.), Archaeologica hereditas. Monographs of the institute of archaeology of the cardinal stefan Wyszyński University in Warsaw (s. 37-56). Warszawa: Instytut Archeologii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.
Nebelsick, L., Schaller, C. (2022). Erotik in der Situlenkunst. Bayerische archaologie, 1, 28-33.
Pare, C. F. E. (1991). Swords, wagon-graves, and the beginning of the Early Iron Age in Central Europe. Marburg: Philipps-Universität. Marburger Kleine Schriften 37.
Pare, C. F. E. (1992). Wagons and Wagon-Graves of the Early Iron Age in Central Europe. Oxford: Oxford University Committee for Arecheology.
Peroni, R. (1975). Vaselame fittile. W: E. Peroni (red.), Studi sulla cronologia delle civiltà di Este e Golasecca (s. 81-97). Firenze: Sansoni.
Pleiner, R. (1969). Iron working in Ancient Greece. Praha: Národní technické muzeum Pleiner, R. (2000). Iron in Archaeology The European Bloomery Smelters. Praha: Archeolgický ústav AV CR.
Polanyi, K. (2010). Wielka transformacja. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe.
Rahmstorf, L., Pare, C. (2007). Zu Gewichtssteinen der Späthallstatt- und Latènezeit. Jahrbuch des Römisch-Germanischen Zentralmuseums Mainz, 54, 265-295.
Reichenberger, A. (1994). "Herrenhöfe" der Urnenfelder- und Hallstattzeit. W: Archäologische Untersuchungen zum Übergang von der Bronze- zur Eisenzeit zwischen Nordsee und Kaukasus (s. 187-215). Regensburg: Universitätsverlag Regensburg.
Reichenberger, A. (2000). Bildhafte Darstellungen der Hallstattzeit. Beiträge zur Vorgeschichte Nordostbayerns. Nürnberg: VKA-Kaboni.
Rowlands, M., Frankenstein, S. (1998). The internal structure and regional context of Early Iron Age socjety in South-Western Germany. W: Kristiansen K., Rowlands M. (red.), Social transformations in archaeology. Global and local perspectives (s. 334-374). London: Routledge.
Rysiewska, T. (1996). Struktura rodowa w społecznościach pradziejowych. Wrocław: Leopoldinum Fundacji dla Uniwersytetu Wrocławskiego.
Sahlins, M. (2011). Z przeprosinami dla Tukidydesa Rozumienie historii jako kultury i odwrotnie. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Sandras, N. K. (1968). Prehistoric art in Europe. Harmondsworth, Middlesex; Baltimore, Md.; Victoria, Australia: Penguin Books.
Sądejowa, H. (1959). Zarys metryki greckiej. W: Metryka grecka i łacińska, Praca zbiorowa pod redakcją Marii Dłuskiej i Władysława Strzeleckiego, (s. 7-71). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Shefton, B. (1995). Leaven in the dough: Greek and Etruscan imports north of the Alps - the classical period. W: J. Swaddling, S. Walker, P. Roberts (red.), Italy in Europe: Economic Relations 700 BC-AD 50 (s. 9-44). London: British Museum Press.
Stary, P. (1979). Feuerböcke und Bratspiesse aus eisenzeitlichen Gräbern der Apennin-Halbinsel. Kleine Schriften aus dem Vorgeschichtlichen Seminar Marburg, 5, 40-61.
Tecco Hvala, S. (2012). Magdalenska Gora. Družebna struktura in grobini rituali železnodobne skupnosti / Magdalenska Gora. Social structure and burial rites of the Iron Age community. Lubljana: Inštitut za arheologijo ZRC SAZU. https://doi.org/10.3986/9789612546007 DOI: https://doi.org/10.3986/9789612546007
Teržan, B. (1990). Starejša železna doba na Slovenskem Štajerskem (The Early Iron Age in Slovenian Styria). Ljubljana: Narodni muzej Slovenije.
Teržan, B. (2004). Obolos - mediterrane Vorbilder einer prämonetären "Währung" der Hallstattzeit? W: B. Hänsel (red.), Parerga Praehistorica (s. 161-202). Bonn: Habelt.
Thomson, B. (1908). The Fijians: A Study in the Decay of Custom. London: William Heineman.
Turk, P. (2005). Bilder aus Leben und Mythos, Katalog zur archaologischen Ausstellung: Zur Situlenkunst im slowenischen Raum (7.-4 Jahrhundert v. Chr.). Ljubljana: Kulturno-informacijski center Mestnega Muzeja.
Vakolek, V. (2008). Slezkoplatĕnicka kultura. W: N. Venclova (red.), Archeologie Pravĕkých Čech. T. 6 (s. 84-97). Praha: Archeologický ústav AV ČR.
Vasić, R. (1973). The openwork Belts and the Early Iron Age Chronology in the Northern Balkans. Archaeologia Iugoslavica, 12, 1-14.
Veblen, T. (2008). Teoria klasy próżniaczej. Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza S.A.
Vorbrich, R. (1989). Daba - górale północnego Kamerunu. Afrykańska gospodarka tradycyjna pod presją historii i warunków ekologicznych. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Waldhauser, J. (1987). Keltische Gräberfelder in Bohmen. Bericht der Römisch-Germanischen Kommission, 68, 25-179.
Waldhauser, J. (2001). Encyklopedie Keltů v Čechách. Praha: Libri.
Warren, C. (1993). Disrupted death ceremonies: popular culture and the ethnography of Bali. Oceania, 64, 36-56. https://doi.org/10.1002/j.1834-4461.1993.tb02446.x DOI: https://doi.org/10.1002/j.1834-4461.1993.tb02446.x
Williams, T., Calvert, J. (1859). Fiji and the Fijians. New York: D. Appelton & Co.
Wolf, E. (2009). Europa i ludy bez historii. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Wells, P. S. (1980). Culture Contact and Culture Change: Early Iron Age Central Europe and the Mediterranean World. Cambridge: Cambridge University Press.
Wells, P. S. (1984). Farms, Villages and Cities: Commerce and Urban Origins in Late Prehistoric Europe. Ithaca: Cornell University Press.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Tomasz Gralak
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.