Słowa kluczowe
white ceramics
Hallstatt period
modern period
magical thinking
magic
ritual
Jak cytować
Abstrakt
The article contrasts two chronologically distinct groups of artifacts: painted ceramics from the Hallstatt period and the so-called white ceramics, produced until the end of modernity. They are related by means of the technique of covering a bright surface with colorful patterns and the stylistic similarity of certain geometric motifs. However, the ideas behind creating these pictorial representations were completely different. In the article, painted vessels from the Hallstatt period and modernity will be the starting point for detailed studies on magical and rational thinking about the world. It was in the Renaissance that, according to the concept of the sociologist and philosopher Max Weber (1864‒1920), a “disenchantment of the world”, took place ‒ e.g. the departure from the magical understanding of reality. Early Iron Age and Modernity ceramics will illustrate this process.
Bibliografia
Abłamowicz, R., Józefowska, A. (2020). Wyroby z surowców pochodzenia zwierzęcego z cmentarzyska z epoki żelaza w Domasławiu, gm. Kobierzyce. W: B. Gediga, A. Józefowska (red.), Cmentarzysko wczesnej epoki żelaza w Domasławiu 10/11/12, powiat wrocławski. T. 5. Opracowania specjalistycz- ne (s. 228–233). Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Alfawicka, S. (1970). Ceramika malowana okresu halsztackiego w Polsce. Wrocław – Warszawa – Kra- ków: Ossolineum.
Antoniewicz, W. (1948/1949). O religii dawnych Słowian. Światowit, 20, 327–343.
Antoniewicz, W. (1957). Religia dawnych Słowian. W: E. Dąbrowski (red.), Religie świata (s. 319–402). Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Baron, J. (2005). Rola ceramiki grobowej w działaniach rytualnych na przykładzie stanowiska w Miłosła- wicach na Dolnym Śląsku. Študijné zvesti Archeologického ústavu SAV, 38, 7–11.
Baron, J. (2009). Studies on prehistoric religion in Polish archaeology. Sprawozdania Archeologiczne, 61, 419–436.
Bednarczuk, A. (2006). Problem „naśladowania” w sztuce starożytnej Grecji. W: M. Kwapiński (red.), Estetyka w archeologii. Kopie i naśladownictwa (s. 107–112). Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku.
Belting, H. (2007). Antropologia obrazu. Szkice do nauki o obrazie (M. Bryl, tłum.). Kraków: Universitas.
Belting, H. (2010). Obraz i kult. Historia obrazu przed epoką sztuki (T. Zatorski, tłum.). Gdańsk: Słowo/ obraz terytoria.
Bis, M. (2014). Późnośredniowieczne i wczesnonowożytne naczynia białe z Solca nad Wisłą. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Bis, M. (2019). White pottery in early modern Poland: local production or regional fashion? W: G. Blažková, K. Matějková (eds.), Europa Postmediaevalis. Post-medieval pottery between (ist) bor- ders (s. 141–151). Gloucester: Archeopress. https://doi.org/10.2307/j.ctvndv5gp.14 DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctvndv5gp.14
Borowik, I. (2020). Religia jako legitymizacja rzeczywistości. Koncepcja religii Maxa Webera z dalszej perspektywy. W: M. Warchala (red.), Max Weber. Nowoczesność, religia, odczarowanie (Max Weber. Modernity, religion, disenchantment) (s. 57–78). Kraków: NOMOS.
Buchowski, M. (1986). Magia. Jej funkcje i struktura. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM. Buchowski, M. (1991). Komunikacyjny system znakowy a magia. Studia Metodologiczne, 25, 209-217. Buchowski, M. (1993). Magia i rytuał. Warszawa: Instytut Kultury.
Buchowski, M. (2005). Odmienność magii i religii. W drodze, 383(7), 57–67.
Bugaj, E. (2001). Ikonografia pradziejowa jako źródło „mówiące”. W: B. Gediga, A. Mierzwiński, W. Piotrowski (red.), Sztuka epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Europie Środkowej (s. 73–83). Wrocław- Biskupin: PAN Oddział we Wrocławiu, Muzeum Archeologiczne w Biskupinie.
Cabalska, M. (1972). Ze studiów nad systemami religijnymi związanymi z obrządkiem ciałopalnym. Wiadomości Archeologiczne, 37, 3–18.
Cassirer, E. (1998). Esej o człowieku. Wstęp do filozofii kultury (A. Staniewska, tłum.). Warszawa: Czytelnik.
Clotters, J., Lewis-Williams, D. (2009). Prehistoryczni szamani. Trans i magia w zdobionych grotach (A. Gronowska, tłum.). Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Coblenz, W. (1968). Ein reich ausgestattetes Grab mit Klapperpuppe aus der Zeit der Billendorfer Kultur vom Schafberg Niederkaina, Kr. Bautzen. Ausgrabungen und Funde, 13, 71–83.
Dobosz, A. (1991). Refleksja teoriopoznawcza a tradycja myślenia magicznego. Studia Metodologiczne, 26, 47–57.
Durkheim, E. (2010). Elementarne formy życia religijnego. System totemiczny w Australii (A. Zdrożyń- ska, tłum.). Warszawa: PWN.
Eliade, M. (1993). Traktat historii religii (J. Wierusz Kowalski, tłum.). Warszawa: Opus.
Eliade, M. (2009). Obrazy i symbole. Szkice o symbolice magiczno-religijnej (M. i A. Rodakowie, tłum.). Warszawa: Aletheia.
Frazer, J. G. (2002). Złota gałąź. Studia z magii i religii (H. Krzeczkowski, tłum.). Warszawa: KR. Freidenberg, O. (2007). Obraz i pojęcie (B. Żyłko, tłum.). Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Freedberg, D. (2005). Potęga wizerunków. Studia z historii i teorii oddziaływania (E. Klekot, tłum.). Kra- ków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Ganowicz-Bączyk, A. (2006). Mityczno-magiczne źródła antropocentryzmu. Seminare. Poszukiwania naukowe, 23, 109–120.
Gediga, B. (1970). Motywy figuralne w sztuce ludności kultury łużyckiej. Wrocław ‒ Warszawa ‒ Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN.
Gediga, B. (1976). Śladami religii Prasłowian. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk: Zakład Naro- dowy im. Ossolińskich.
Gediga, B. (1979). Zagadnienia religii. W: J. Dąbrowski, Z. Rajewski (red.), Prahistoria ziem polskich. T. 4. Od środkowej epoki brązu do środkowego okresu lateńskiego (s. 320–341). Wrocław – Warsza- wa – Kraków – Gdańsk: Instytut Historii Kultury Materialnej PAN, Zakład Narodowy im. Ossoliń- skich.
Gediga, B. (1980). Zagadnienia badań religii ludności kultury łużyckiej. W: B. Gediga, L. Leciejewicz, W. Wojciechowski (red.), Rola oddziaływań kręgu halsztackiego w rozwoju społeczeństw epoki żela- za w Polsce zachodniej na tle środkowoeuropejskim (s. 183–189). Wrocław: Polska Akademia Nauk Oddział we Wrocławiu. Komisja Nauk Humanistycznych. Sekcja Archeologiczna.
Gediga, B. (1989). Remarks on studies of the religion of Lusatian Culture communities. W: M. L. Stig Sørensen, R. Thomas (red.), The Bronze Age ‒ Iron Age Transition in Europe. Aspects of Continuity and Change in European societies, c. 1200‒500 B.C. (s. 430–439). Oxford: British Archaeological Reports, International Series, 483.
Gediga, B. (2000). Wokół badań kultury symbolicznej kręgu pół popielnicowych w epoce brązu i wcze- snej epoce żelaza. Wprowadzenie. W: B. Gediga, D. Piotrowska (red.), Kultura symboliczna kręgu pól popielnicowych epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Europie Środkowej (s. 9–15). Warszawa – Wrocław ‒ Biskupin: PAN Oddział we Wrocławiu, Muzeum Archeologiczne w Biskupinie.
Gediga, B. (2017). Wstęp. W: B. Gediga, D. Łaciak, B. Łydżba-Kopczyńska, M. Markiewicz, Świat kolo- rów garncarzy z rejonu Domasławia sprzed około 2800 lat (s. 7–13). Wrocław: Fundacja Przyjaciół IAE PAN, Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Gediga, B., Józefowska, A. (2018a). Cmentarzysko z wczesnej epoki żelaza w Domasławiu 10/11/12, pow. wrocławski. T. 1. Katalog. Wrocław: Fundacja Przyjaciół IAE PAN, Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Gediga, B., Józefowska, A. (2018b). Cmentarzysko z wczesnej epoki żelaza w Domasławiu 10/11/12, pow. wrocławski. T. 2. Tablice, cz. 1. Wrocław: Fundacja Przyjaciół IAE PAN, Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Gediga, B., Józefowska, A. (2019). Przemiany w obrządku grzebalnym w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza w świetle analizy źródeł z cmentarzyska w Domasławiu, pow. wrocławski i nekropolii bliskie- go regionu. Problemy zmian społeczno-kulturowych. Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Gediga, B., Łaciak, D., Łydżba-Kopczyńska, B., Markiewicz, M. (2017). Świat kolorów garncarzy z rejo- nu Domasławia sprzed około 2800 lat. Wrocław: Fundacja Przyjaciół IAE PAN, Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Gombrich, E. H. (1997). O sztuce (M. Dolińska, I. Kossowska, D. Stefańska-Szawczuk, A. Kuczyńska, tłum.). Warszawa: Arkady.
Hauser, A. (1974). Społeczna historia sztuki i literatury. T. 1. (J. Ruszczycówna, tłum.). Warszawa: Pań- stwowy Instytut Wydawniczy.
Jung, C. G. (1981). Archetypy i symbole (J. Prokopiuk, tłum.). Warszawa: Czytelnik.
Kaczmarek, K. M. (2016). Religijne odczarowanie świata a powstanie nauki. Humanistyka i Przyrodo- znawstwo, 22, 57–74. https://doi.org/10.31648/hip.369 DOI: https://doi.org/10.31648/hip.369
Kadrow, S. (2006). Studia nad rytuałem w archeologii. W: M. Filipiak, M. Rajewski (red.), Rytuał. Prze- szłość i teraźniejszość (s. 133–141). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. Kałużna-Czaplińska, J., Józefowska, A., Rosiak, A. (2020). Oznaczenie związków organicznych w prób- kach naczyń pochodzących z grobów halsztackich z Domasławia 10/11/12, gm. Kobierzyce. W: B. Gediga, A. Józefowska (red.), Cmentarzysko wczesnej epoki żelaza w Domasławiu 10/11/12, po- wiat wrocławski. T. 5. Opracowania specjalistyczne (s. 253–261). Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Kmita, J. (1982). O kulturze symbolicznej. Warszawa: COMUK.
Kmita, J. (1984). Magiczne źródło kultury. Odra, 24, 24–30. https://doi.org/10.1002/j.2326-1951.1984.tb02750.x DOI: https://doi.org/10.1002/j.2326-1951.1984.tb02750.x
Kmita, J. (1989). Dziedzictwo magii w nauce. W: H. Kozakiewicz, E. Mokrzycki, M. J. Siemek (red.), Racjonalność, nauka, społeczeństwo. Warszawa: PWN.
Kobylińska, E. (1991). Narodziny sztuki jako efekt „odczarowania” świata. Studia Metodologiczne, 26, 25–46.
Kociuba, M. (2010). Antropologia poznania obrazowego. Rola obrazu i dyskursu w poznawczym ujmowa- niu świata. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Konik, R. (2013). Między przedmiotem a przedstawieniem. Filozoficzna analiza sposobów obrazowania w oparciu o malarstwo, fotografię i obrazy syntetyczne. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Atut.
Kowalski, A. P. (2001). Myślenie przedfilozoficzne. Studia z filozofii kultury i historii idei. Poznań: Hu- maniora.
Kowalski, A. P. (2013). Mit a piękno. Z badań nad pochodzeniem sztuki. Bydgoszcz: Epigram.
Kusiak, J. (2010). Kto zamieszka w żelaznej klatce? Max Weber, Walter Benjamin i mitologie odcza- rowanej nowoczesności. W: P. Śpiewak (red.), Dawne idee, nowe problemy (s. 67–88). Warszawa: Wydawnictw Uniwersytetu Warszawskiego.
Kwapiński, M. (1988). Mity na urnach. Z Otchłani Wieków, 53(2‒4), 114–131.
Kwapiński, M. (2020). Świadomość mityczna wobec śmierci Kanopy pomorskie. Gdańsk: Muzeum Ar- cheologiczne w Gdańsku.
Kwapiński, M., Paner, H. (red.) (1993). Wierzenia przedchrześcijańskie na ziemiach polskich. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku.
Lewis-Williams, J. D., Dowson, T. A. (1988). The signs of all time. Entoptic phenomena in upper palaeo- lithic art. Current Anthropology, 29(2), 201–245. https://doi.org/10.1086/203629 DOI: https://doi.org/10.1086/203629
Lévi-Strauss, C. (1969). Myśl nieoswojona (A. Zajączkowski, tłum.). Warszawa: PWN. Lévi-Strauss, C. (1971). Antropologia strukturalna (K. Pomian, tłum.). Warszawa: PIW.
Lévy-Bruhl, L. (1992). Czynności umysłowe w społeczeństwach pierwotnych (B. Szwarcman-Czarnota, tłum.). Warszawa: PWN.
Lurker, M. (2011). Przesłanie symboli w mitach, kulturach i religiach (R. Wojnakowski, tłum.). Warsza- wa: Aletheia.
Łaciak, D. (2017a). Nadodrzańska ceramika malowana. Społeczno-kulturowe konteksty wytwórczości we wczesnej epoce żelaza. Wrocław: Yellow Point Publications.
Łaciak, D. (2017b). Morfologia ceramiki malowanej. W: B. Gediga, D. Łaciak, B. Łydżba-Kopczyńska, M. Markiewicz, Świat kolorów garncarzy z rejonu Domasławia sprzed około 2800 lat (s. 15–51). Wrocław: Fundacja Przyjaciół IAE PAN, Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Łaciak, D., Łydżba-Kopczyńska, B. (2017). Technologia ceramiki malowanej. W: B. Gediga, D. Łaciak, B. Łydżba-Kopczyńska, M. Markiewicz, Świat kolorów garncarzy z rejonu Domasławia sprzed oko- ło 2800 lat (s. 53–69). Wrocław: Fundacja Przyjaciół IAE PAN, Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Łuka, L. (1959). Importy italskie i wschodnioalpejskie oraz ich naśladownictwa na obszarze kultury „łu- życkiej” okresu halsztackiego w Polsce. Slavia Aniqua, 6, 1–99.
Łuka, L. (1973). Wierzenia pogańskie na Pomorzu Wschodnim w starożytności i we wczesnym średniowie- czu. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku.
Makiewicz, T. (1987). Teoretyczne problemy badań religioznawczych w archeologii. Przegląd Archeolo- giczny, 34, 233–253.
Malinowski, B. (1981). Agronauci Zachodniego Pacyfiku: relacje o przyczynach i przygodach krajowców z Nowej Gwinei (B. Olszewska-Dyoniziak, S. Szynkiewicz, tłum.). Warszawa: PWN.
Malinowski, B. (1990). Mit, magia i religia (B. Leś, D. Praszałowicz, tłum.). Warszawa: PWN.
Mamzer, H. (2004). Archeologia i dyskurs. Rozważania metaarcheologiczne. Poznań: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Mamzer, H. (2010). O antropomorfizacji dziejów. W: E. Bugaj, A. P. Kowalski (red.), Estetyka w arche- ologii. Antropomorfizacje w pradziejach i starożytności (s. 115–135). Poznań: Wydawnictwo Po- znańskie.
Mamzer, H. (2013). Myślenie obrazowe a nowożytny zwrot ikoniczno-piktorialny. W: J. Kolenda, A. Mierzwiński, S. Moździoch, L. Żygadło (red.), Z badań nad kulturą społeczeństw pradziejowych i wczesnośredniowiecznych. Księga Jubileuszowa dedykowana Profesorowi Bogusławowi Gedidze w osiemdziesiątą rocznicę urodzin przez przyjaciół, kolegów i uczniów (s. 115–121). Wrocław: Insty- tut Archeologii i Etnologii PAN.
Mamzer, H. (2018a). U źródeł heterogenizacji. W: B. Gediga, A. Grossman, W. Piotrowski (red.), Inspira- cje i funkcje sztuki pradziejowej i wczesnośredniowiecznej (s. 23–37). Biskupin – Wrocław: Muzeum Archeologiczne w Biskupinie, PAN Oddział we Wrocławiu, Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Mamzer, H. (2018b). Złudne nadzieje na powrót do archaicznego doświadczenia „estetycznego”. W: D. Minta-Tworzowska (red.), Estetyka w archeologii. Obrazowanie w pradziejach i starożytności (s. 41–53). Gdańsk: Komitet Nauk Pra- i Protohistorycznych PAN, Muzeum Archeologiczne w Gdańsku.
Mamzer, H. (2021a). Pesymizm i poczucie niezakorzenienia w przeżyciu religijnym. W: B. Gediga, M. Przymorska-Sztuczka (red.), Religia i wierzenia społeczeństw pradziejowych i wczesnego śre- dniowiecza w świetle źródeł archeologicznych i sztuki. Biskupin, 30‒31.08.2021. Streszczenia refe- ratów (s. 15–18). Biskupin: Muzeum Archeologiczne w Biskupinie.
Mamzer, H. (2021b). Jak człowiek konstruował świat i siebie samego. Archeologia w procesie humaniza- cji świata. Poznań: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Markiewicz, M. (2017). Zdobnictwo ceramiki malowanej. W: B. Gediga, D. Łaciak, B. Łydżba-Kop- czyńska, M. Markiewicz, Świat kolorów garncarzy z rejonu Domasławia sprzed około 2800 lat (s. 71–140). Wrocław: Fundacja Przyjaciół IAE PAN, Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Markiewicz, M. (2020). Przedstawienia obrazowe jako wizualne formy przekazu w studiach archeolo- gicznych. Przykład halsztackiej ceramiki malowanej z Domasławia. Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Markiewicz, M. (w druku). Iluzja rozumienia. Rozważania o obrazach i własnościach poznania obrazo- wego na przykładzie halsztackiej ceramiki malowanej z Domasławia. W: B. Gediga, M. Przymorska-Sztuczka (red.), Religia i wierzenia społeczeństw pradziejowych i wczesnego średniowiecza w świe- tle źródeł archeologicznych i sztuki. Biskupin – Wrocław: Muzeum Archeologiczne w Biskupinie, PAN Oddział we Wrocławiu, Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Mierzwiński, A. (2003). Znaki utrwalone w glinie. Społeczno-obrzędowe aspekty działań wytwórczych końca epoki brązu i wczesnej epoki żelaza. Model nadodrzański. Wrocław: Instytut Archeologii i Et- nologii PAN.
Mierzwiński, A. (2007). Ślężańska układanka. Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN. Mierzwiński, A. (2012). Biesiady w rytuale pogrzebowym nadodrzańskiej strefy pól popielnicowych. Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Minta-Tworzowska, D. (2000). Symbole i symbolika z perspektywy badań archeologicznych. W: B. Ge- diga, D. Piotrowska (red.), Kultura symboliczna kręgu pól popielnicowych epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Europie Środkowej (s. 45–71). Biskupin – Wrocław: Muzeum Archeologiczne w Bi- skupinie, PAN Oddział we Wrocławiu, Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Minta-Tworzowska, D. (2008). Teoretyczne problemy interpretacji „sztuki” pradziejowej. W: B. Gedi- ga, W. Piotrowski (red.), Sztuka pradziejowa i wczesnośredniowieczna jako źródło historyczne (s. 23–47). Biskupin ‒ Wrocław: Muzeum Archeologiczne w Biskupinie, Komisja Archeologiczna Wro- cławskiego Oddziału PAN, Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Minta-Tworzowska, D. (2021). Wyobrażenia archeologów na temat religii. Wybrane przykłady z polskiej archeologii w nieco szerszym kontekście. W: B. Gediga, M. Przymorska-Sztuczka (red.), Religia i wierzenia społeczeństw pradziejowych i wczesnego średniowiecza w świetle źródeł archeologicz- nych i sztuki. Biskupin, 30‒31.08.2021. Streszczenia referatów (s. 19–24). Biskupin: Muzeum Arche- ologiczne w Biskupinie.
Mitchell, W. J. T. (2013). Czego chcą obrazy? Pragnienia przedstawień, życie i miłość obrazów (Ł. Za- remba, tłum.). Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.
Młodkowski, J. (2015). Psychologiczne aspekty obrazowej reprezentacji obiektu. W: K. Chmielecki, B. Lisowska (red.), Teoria obrazu w naukach humanistycznych (s. 53–75). Łódź: Wydawnictwo Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej.
Nebelsick, L. D. (2016). Drinking against Death. Studies on the materiality and iconography of ritual, sacrifice and transcendence in later prehistoric Europe. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Uni- wersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.
Niewęgłowski, A. (1981). Elementy religii. W: J. Wielowiejski (red.), Prahistoria ziem polskich. T. 5. Późny okres lateński i okres rzymski. (s. 429–448). Wrocław – Warszawa ‒ Kraków ‒ Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Ostoja-Zagórski, J. (1996). Ornament i plastyka figuralna – sztuka pradziejowa czy przetworzona magia? W: J. Chochorowski (red.), Problemy epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Europie Środkowej. Księga jubileuszowa poświęcona Markowi Gedlowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin i czterdzie- stolecie pracy na Uniwersytecie Jagiellońskim (s. 415‒421). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Pałubicka, A. (1984). Przedteoretyczne postaci historyzmu. Warszawa ‒ Poznań: PWN.
Pałubicka, A. (1990). Kulturowy wymiar ludzkiego świata obiektywnego. Poznań: Wydawnictwo Nauko- we Uniwersytetu Adama Mickiewicza.
Pałubicka, A. (1991) Kultura i działanie. W: T. Buksiński (red.), Szkice z filozofii działań (s. 9–20). Po- znań: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii Uniwersytetu Adama Mickiewicza.
Pałubicka, A. (2021). Sprawstwo magiczne i religijne a związek przyczynowy. W: B. Gediga, M. Przy- morska-Sztuczka (red.), Religia i wierzenia społeczeństw pradziejowych i wczesnego średniowie- cza w świetle źródeł archeologicznych i sztuki. Biskupin, 30‒31.08.2021. Streszczenia referatów (s. 9–14). Biskupin: Muzeum Archeologiczne w Biskupinie.
Posern-Zieliński, A., Ostoja-Zagórski, J. (1977). Etnologiczna interpretacja i analogie etnograficzne w po- stępowaniu badawczym archeologii i prahistorii. Uwagi krytyczno-polemiczne. Slavia Antiqua, 24, 51–54.
Radcliff-Brown, A. R. (2006). Wyspiarze z Andamanów. Studia z antropologii społecznej. Biblioteka Kla- syków Antropologii. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki.
Rączkowski, W. (2018). Fetyszyzacja: chwila namysłu nad technologiami i wizualizacjami w archeologii. W: A. Posern-Zieliński, J. Sawicka, J. Kabaciński, M. Kara, K. Zamelska-Monczak (red.), Arche- ologia jako humanistyczna interpretacja przeszłości. Studia dedykowane Profesorowi Henrykowi Mamzerowi (s. 229–245). Poznań: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Rozwadowski, A. (2012). Archeologia szamanizmu jako archeologia religii. W: S. Tabaczyński, A. Mar- ciniak, D. Cyngot, A. Zalewska (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji (s. 331–343). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Różycka, T. (1950). Śląska ceramika malowana z wczesnej epoki żelaza. Z otchłani wieków, 19, 154–156. Rydlewski, M. (2014). Ekfraza homerycka w perspektywie kulturowego wymiaru percepcji wzrokowej. Rocznik Antropologii Historii, rok 4, 1(6), 275–321.
Rydlewski, M. (2016). Żeby widzieć, trzeba wiedzieć. Kulturowy wymiar percepcji wzrokowej. Byd- goszcz: Epigram.
Seger, H. (1926). Bemalte Deckelbüchsen der frühen Eisenzeit. Altschlesien, 1, 232–233.
Szafrański, W. (1964). Religia Słowian. W: Z. Poniatowski (red.), Zarys dziejów religii (s. 477–491). Warszawa: Iskry.
Szafrański, W. (1971). Dawne religie Europy. W: J. Keller (red.), Religie wczoraj i dziś (s. 171–236). Warszawa: Iskry.
Szafrański, W. (1975). Archeologia w sporze o genezę religii. Pomerania Antiqua, 6, 375–428.
Tylor, E. (1896‒1898). Cywilizacja pierwotna. Badania rozwoju mitologji, filozofji, wiary, mowy, sztuki i zwyczajów. T. 1‒2 (Z. A. Kowerska, tłum.). Warszawa: Wydawnictwo „Głosu”.
Warchala, M. (2020). Wstęp. Stulecie Webera. W: M. Warchala (red.), Max Weber. Nowoczesność, re- ligia, odczarowanie. Max Weber. Modernity, religion, disenchantment (s. 15–28). Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS.
Weber, M. (1963). The sociology of religion. Boston: Beacon Press.
Weber, M. (2018). Szkice z socjologii religii (J. Prokopiuk, H. Wandowski, tłum.). Kraków: Vis-á-vis Etiuda.
Wierciński, A. (2010). Magia i religia. Szkice z antropologii religii. Kraków: NOMOS.
Wiesing, L. (2012). Sztuczna obecność. Studia z filozofii obrazu (K. Krzemieniowa, tłum.). Warszawa: Oficyna Naukowa.
Woźny, J. (1996). Symbolika wody w pradziejach Polski. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
Woźny, J. (1998). Tematyka religioznawcza we współczesnej archeologii polskiej. Zarys orientacji teo- riopoznawczych W: Z. Biegański (red.), Promotio Historica (s. 11–30). Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
Woźny, J. (2000). Symbolika przestrzeni miejsc grzebalnych w czasach ciałopalenia zwłok na ziemiach polskich (od środkowej epoki brązu do środkowego okresu lateńskiego). Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
Woźny, J. (2004). Wpływ idei marksistowskich i chrześcijańskich na archeologiczne studia nad wierze- niami religijnymi społeczeństw prahistorycznych. W: B. Gediga, W. Piotrowski (red.), Archeologia, kultura, ideologie (s. 319–329). Biskupin – Wrocław: PAN Oddział we Wrocławiu, Muzeum Arche- ologiczne w Biskupinie.
Woźny, J. (2005). Czerwona ochra i ziarna zbóż. Symbolika odrodzenia zmarłych w obrzędach pogrzebo- wych kultur archaicznych międzymorza bałtycko-pontyjskiego. Bydgoszcz: Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego.
Wypustek, A. (2001). Magia antyczna. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Zimmer M. (1889). Die bemalten Thongefäße Schlesiens aus vorgeschichtlicher Zeit. Breslau: Verlag von Max Woywod.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Małgorzata Markiewicz
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.