Słowa kluczowe
Podlaskie voivodship
Jatwieź Duża
settlement archaeology
Urnfield culture
Late Bronze Age
Early Iron Age
Jak cytować
Abstrakt
The phenomenon of functioning of fortified settlements of late Bronze Age and early Iron Age in northern Podlasie (North-Eastern Poland) is a relatively new research problem, on which the knowledge is a result of research conducted in the last several years. The aim of the paper is to present the preliminary results of the interdisciplinary research of the Jatwieź Duża site (district of Suchowola, Sokółka County, Podlaskie voivodeship). The research area is located in the Podlaskie voivodeship in the Brzozówka valley (left tributary of Biebrza River), in the Biebrza Basin. The described site is characterized by an oval form of anthropogenic origin, which indicates a permanent or temporary settlement in the prehistory. This object is one of many similar forms currently being discovered in Podlasie region.
This form is build by two distinct trench rings separated by earth embankment and a central flat elevation with a diameter of about 60 m. A geophysical survey (geomagnetic and GPR) was carried out. They registered a series of anomalies, forming two rings which relate to the relief of the site. Archaeological excavation was made in the north-west direction. It was 25 m long and 2 m wide, crossing the embankment and both trenches.. In the course of archaeological excavations, ten objects were discovered with fragments of ceramics and a few flint tools.
Preliminary results of archaeological research indicate that this structure was use by the communities of Urnfield culture in the Bronze Age.
Bibliografia
Banaszuk, H. (2004). Geomorfologia Kotliny Biebrzańskiej. W: H. Banaszuk (red.), Kotlina Biebrzańska i Biebrzański Park Narodowy. Aktualny stan, walory, zagrożenia i potrzeby czynnej ochrony środowiska. Monografia przyrodnicza (s. 44-98). Białystok: Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko.
Banaszek, Ł. (2014). Airborne laser scanning within Polish archaeology. Is the method's potential being fully exploited. Folia Praehistorica Posnaniensia, 19, 207-257. https://doi.org/10.14746/fpp.2014.19.10 DOI: https://doi.org/10.14746/fpp.2014.19.10
Ber, A., Faliński, J., Kwiatkowska-Falińska, A. J., Kobyliński, Z. (2005). Haćki. Zespół przyrodniczo-archeologiczny na Równinie Bielskiej. Białowieża - Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
Bond, G., Showers, W., Cheseby, M., Lotti, R., Almasi, P., de Menocal, P., Priore, P., Cullen, H., Hajdas, I., Bonani, G. (1997). A pervasive millennial-scale cycle in the North Atlantic Holocene and glacial climates. Science, 294, 2130-2136. https://doi.org/10.1126/science.1065680 DOI: https://doi.org/10.1126/science.278.5341.1257
Crow, P., Benham, S., Devereux, B. J, Amable, G. S. (2008). Woodland vegetation and its implications for archaeological survey using LiDAR. Forestry, 80, 241-243. https://doi.org/10.1093/forestry/cpm018 DOI: https://doi.org/10.1093/forestry/cpm018
Dąbrowski, J. (1997). Epoka brązu w północno-wschodniej Polsce. Białystok: Białostockie Towarzystwo Naukowe.
Devereux, B., Amable, G., Crow, P., Cliff, A. (2005). The potential of airborne LiDAR for detection of archaeological features under woodland canopies. Antiquity, 79, 648-660. https://doi.org/10.1017/S0003598X00114589 DOI: https://doi.org/10.1017/S0003598X00114589
Fedi, M., Cella, F., Florio, G., Manna, M. L., Paoletti, V. (2017). Geomagnetometry for Archaeology. W: N. Masini, F. Soldovieri (red.), Sensing the Past. Geotechnologies and the Environment. T. 16 (s. 203-230). Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-319-50518-3_10 DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-319-50518-3_10
Folk, R. L., Ward, W. C. (1957). Brazos River bar: a study in the significance of grain size parameters. Journal of Sedimentary Petrology, 27, 3-27. https://doi.org/10.1306/74D70646-2B21-11D7-8648000102C1865D DOI: https://doi.org/10.1306/74D70646-2B21-11D7-8648000102C1865D
Górski, J. (2007). Chronologia kultury trzcinieckiej na lessach niecki nidziańskiej. Kraków: Muzeum Archeologiczne w Krakowie.
Grabowski, T., Muzof, P. (2016). Sprawozdanie z wyników archeologicznych badań sondażowych na stanowisku Janczewo numer 2, gmina Łomża, województwo podlaskie (Maszynopis w archiwum Podlaskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Delegatura w Łomży).
Hildebrandt-Radke, I., Stróżyk, M., Czebreszuk, J., Jaeger, M., Pospieszny, Ł., Cwaliński, M., Niebieszczański, J., Rotnicka, J. (2017). Wykorzystanie metody litologicznej do weryfikacji rezultatów nieinwazyjnych badań kurhanów z epoki brązu na pograniczu śląsko-wielkopolskim (Las Krotoszyn, Wielkopolska). Acta Geographica Lodziensia, 107, 73-92.
Kaczanowski, P., Kozłowski, J. K. (1998). Wielka Historia Polski. T. 1: Najdawniejsze dzieje ziem polskich (do VII w.). Kraków: Fogra.
Kaczmarek, M. (2017). The modern research perspective - Lusatian urnfields as a part of the 'Urnfield world'. W: U. Bugaj (red.), The Past Societies. T. 3 (s. 270-293). Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
Kadrow, S. (1991). Iwanowice, stanowisko Babia Góra. Cz. 1: Rozwój przestrzenny osady z wczesnego okresu epoki brązu. Kraków: Polska Akademia Nauk.
Kalicki, T. (2006). Zapis zmian klimatu oraz działalności człowieka i ich rola w holoceńskiej ewolucji dolin środkowoeuropejskich. Warszawa: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk.
Kalicki, T. (2007). Wpływ zmian klimatu i działalności człowieka na aktywizację procesów fluwialnych i eolicznych w dorzeczu Niemna (Białoruś). Prace Instytutu Geografii Akademii Świętokrzyskiej w Kielcach, 16, 187-203.
Kobyliński, Z., Szymański, W. (2005). Pradziejowe i wczesnośredniowieczne osadnictwo w zespole kemów w Haćkach. W: A. Ber, J. Faliński, A. J. Kwiatkowska-Falińska, Z. Kobyliński (red.), Haćki. Zespół przyrodniczo-archeologiczny na Równinie Bielskiej (s. 43-74). Białowieża - Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
Kobyliński, Z. (2017) (red.). Katalog grodzisk Warmii i Mazur. T. 1. Warszawa: Instytut Archeologii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.
Kondracki, J. (2002). Geografia regionalna Polski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Kozłowski, I. (2005). Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski. Warszawa: Państwowy Instytut Geologiczny.
Krąpiec, M., Bolka, M., Brzozowski, J. (2012). Absolute dating of the Bronze Age defensive settlement in Horodnianka (NE Poland). Radiocarbon, 54(3-4), 993-1001. https://doi.org/10.1017/S0033822200047627 DOI: https://doi.org/10.1017/S0033822200047627
Kryński, I. (2006). Cmentarzysko z wczesnej epoki żelaza w Drohiczynie - st. IX, woj. podlaskie. Podlaskie Zeszyty Archeologiczne, 2, 5-65.
Kukharenko, Y. V. (1961). Pamyatniki zheleznogo veka na territorii Poles'ya. Moskwa: Wydawnictwo Akademii Nauk ZSRR.
Kupryjanowicz, M. (2005). Palinologiczne ślady prehistorycznego osadnictwa w północnej części Pusz- czy Knyszyńskiej zapisane w osadach torfowiska Machnacz (Palynological analyses of prehistoric settlement traces of the northern part of the Knyszyn Forest dis cerned in the Machnacz peatbog sediments). W: W. Borkowski, M. Zalewski (red.), Rybniki - "Krzemianka". Z badań nad krzemieniarstwem w Polsce północno-wschodniej. Studia nad gospodarką surowcami krzemiennymi w pradziejach. T. 5 (s. 149-166). Warszawa: Semper.
Lindner, L., Marks, L. (2012). O podziale klimatostratygraficznym kompleksu środkowopolskiego w plejstocenie Polski. Przegląd Geologiczny, 60(1), 36-45.
Loshenkov, I. I. (2011). Gorodishcha milogradskoy kul'tury na territorii Belarusi. Minsk: MFCP.
Łapo, M. (1998). Budownictwo obronne na ziemiach pruskich w pradziejach i we wczesnym średniowieczu. Komunikaty Mazursko-Warmińskie, 2, 199-205.
Okulicz, Ł. (1981). Kształtowanie się osadnictwa Mazur Wschodnich i Suwalszczyzny we wczesnej epoce żelaza. Rocznik Białostocki, 14, 139-149.
Ościłowski, J. (2015a). Patrząc na południe. Badania wczesnośredniowiecznych grodzisk na północno-wschodnim Mazowszu. W: S. Wadyl, M. Karczewski, M. Hoffman (red.), Materiały do archeologii Warmii i Mazur. T. 1 (s. 325-361). Warszawa - Białystok: Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, Instytut Historii i Nauk Politycznych Uniwersytetu w Białymstoku.
Ościłowski, J. (2015b). Badania archeologiczne grodzisk północno-wschodniego Mazowsza w latach 2008-2009. W: Żurek M., Krasna-Kofigińska M. (red.), Grody średniowiecznego Mazowsza (s. 77-87). Zielona Góra: Archaeolologica Hereditas.
Pulpánová-Reszczyńska, A., Pulpan, M., Křivanek, R. (2017). Geophysical Survey and Archaeological Excavations at the Roman Period Cemetery in Nezabylice (Chomutov District, Northwest Bohemia). Analecta Archaeologica Ressoviensia, 12, 109-131. https://doi.org/10.15584/anarres.2017.12.8 DOI: https://doi.org/10.15584/anarres.2017.12.8
Řídký, J., Květina, P., Limburský, P., Končelová, M., Burgert, P., Šumberová, R. (2019). Big Men or Chiefs? Rondel Builders of Neolithic Europe. Oxford - Filadelfia: Oxbow Books. https://doi.org/10.2307/j.ctv13nb7k7 DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctv13nb7k7
Stereńczak, K., Zapłata, R., Wójcik, J., Kraszewski, B., Mielcarek, M., Mitelsztedt, K., Białczak, B., Krok, G., Kuberski, Ł., Markiewicz, A., Modzelewska, A., Parkitna, K., Piasecka, Ż., Pilch, K., Rzeczycki, K, Sadkowski, R., Wietecha, M., Rysiak, P., von Gadow, K., Cieszewski, Ch. J. (2020). ALS- Based Detection of Past Human Activities in the Białowieża Forest New-Evidence of Unknown Remains of Past Agricultural Systems. Remote Sens, 12(16), 2657. https://doi.org/10.3390/rs12162657 DOI: https://doi.org/10.3390/rs12162657
Starkel, L. (1977). Paleogeografía holocenu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Tabaczyński, S. (2012). Socjologia pradziejów. Zarys problematyki. W: S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cygont, A. Zalewska (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji (s. 723-769). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Tymowski, M. (2020). Organizacja społeczeństwa. W: S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cygont, A. Zalewska (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji (s. 770-782). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Vengalis, R. (2016). Old and Middle Iron Age Settlements and Hillforts [In Lithuania]. W. G. Zabiela, Z. Baubonis, E. Marcinkevičiūtė (red.), A Hundred Years of Archaeological Discoveries in Lithuania (s. 160-181). Wilnius: Lietuvos Archeologijos Draugija.
Walanus, A., Goslar, T. (2009). Datowanie radiowęglowe. Kraków: Akademia Górniczo-Hutnicza. Wawrusiewicz, A. (2017). Analiza materiałów krzemiennych z wybranych stanowisk położonych w Puszczy Białowieskiej. Podlaskie Zeszyty Archeologiczne, 13, 65-88.
Wawrusiewicz, A. (2018). Analiza materiałów krzemiennych z wybranych stanowisk "podlaskiego" odcinka gazociągu jamalskiego. W: A. Buko, D. Krasnodębski, W. Szymański (red.), Dawne osadnic- two Podlasia w świetle badań ratowniczych prowadzonych w latach 1996-2000 na trasie gazociągu jamalskiego (s. 355-378). Warszawa: Fundacja Przyjaciół Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
Welc, F., Nitychoruk, J., Solecki, R., Rabiega, K., Wysocki, J. (2018). Results of Integrated Geoarchaeological Prospection of Unique Iron Age Hillfort Located on Radomno Lake Island in North-Eastern Poland. Studia Quaternaria, 35(1), 55-71. https://doi.org/10.2478/squa-2018-0004 DOI: https://doi.org/10.2478/squa-2018-0004
Zalewski, M., Melin, I. (1991). Wykorzystanie krzemienia we wczesnej epoce żelaza w Polsce północno-wschodniej. W: Archeologia Bałtyjska. Materiały z konferencji, Olsztyn, 24-25 kwietnia 1988 roku (s. 37-41). Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego.
Żurek, K., Kalicki, T., Przepióra, P., Frączek, M., Niebieszczański, J., Bahyfigz, C., Chwałek, S., Piasecki, A., Wawrusiewicz, A. (2020). Preliminary results of the geophysical surveys of the network of defence settlements from the Bronze Age between the Biebrza and Narew (NE Poland). Acta Geobalcanica, 6(N 2), 57- 64. https://doi.org/10.18509/AGB.2020.06 DOI: https://doi.org/10.18509/AGB.2020.06
Żurek, K., Kalicki, T. (2021). Budowa doliny brzozówki w świetle wyników badań geofizycznych i geologicznych, Polska NE. Acta Geographica Lodziensia, 111, 59-69.
Żurek, K., Kalicki, T., Fularczyk, K., Przepióra, P., Kusztal, P. (2022). The natural and anthropogenic evolution of the Biebła river valley and the record of environmental changes in its alluvia - preliminary results. Acta Geobalcanica, 8-1, 35-39. https://doi.org/10.18509/AGB218-1035k DOI: https://doi.org/10.18509/AGB218-1035k
