Słowa kluczowe
archaeologial reconstrution and re-enactment
dramatisation of the past
sensuous experiencing of the past
commercialization
Jak cytować
Abstrakt
In the article an attempt has been made to conceptualise the presence and range of the functioning of the products of archaeological knowledge, indirectly also archaeology, in social space in modern Poland, in the context of broader transformations of modern man’s attitude towards the past. The ambition of the author has been to formulate certain regularities, observable in the processes of making prehistoric past present in modern times and to formulate specific developmental trends in this respect. The article describes the basic strategies of manifesting archaeological past, and shaping their trends, namely sensational attitude towards archaeological discoveries, reconstructionism, dramatisation of the past and its festivalisation. It also discusses the characteristic elements of the aforementioned trends, which create the specifics of the modern man’s approach towards the past, including the prehistoric past.
Bibliografia
Abłamowicz D. 2010 Kilka uwag o kondycji muzeów w Polsce. W: J. Wrzesiński, A.M. Wyrwa (red.), Przeszłość dla przyszłości. Problemy edukacji muzealnej. Materiały Konferencji z okazji Jubileuszu 40-lecia Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy, Lednica 11–13 września 2009 r. (s. 15–31). Lednica: Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy.
Baudrillard J. 2005 Symulakry i symulacja. Warszawa: Wydawnictwo Sic!
Benjamin W. 1996 Dzieło sztuki w dobie reprodukcji technicznej. W: W. Benjamin, Anioł historii (s. 201–239). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Beźnic S. 2011 Skarby Ślęży w katastroficznym scenariuszu końca świata w 2012 roku. W: W. Kunicki, J. Smereka (red.), Ślężańskie światy (s. 169–190). Wrocław: Oficyna wydawnicza ATUT.
Blockey M. 1998 Społeczny kontekst rekonstrukcji archeologicznych. W: Z. Kobyliński (red.), Ochrona dziedzictwa archeologicznego w Europie (s. 72–91). Warszawa: SNAP.
Bogacki M. 2008 Wybrane problemy odtwórstwa wczesnośredniowiecznego w Polsce. W: M. Bogacki, M. Franz, Z. Pilarczyk (red.), Kultura ludów Morza Bałtyckiego, t. II: Nowożytność i współczesność (s. 219–269). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Bogacki M. 2010 „Wżywanie” się w przeszłość – odtwórstwo historyczne a nauka. W: K. Obremski, J. Wenta (red.), Recepcja kultury średniowiecznej w humanistyce (s. 153–196). Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Brzeziński W. 1998 Przeszłość i przyszłość rekonstrukcji stanowisk archeologicznych. W: Z. Kobyliński (red.), Ochrona dziedzictwa archeologicznego w Europie (s. 64–71). Warszawa: SNAP.
Brzostowicz M. 2009 Imprezy historyczne – edukacja czy rozrywka? Kilka refleksji z doświadczeń Festiwali Kultury Słowiańskiej i Cysterskiej w Lądzie nad Wartą. Fontes Archaeologici Posnanienses, 45, s. 293–300.
Bursche A., Chowaniec R. 2009 Festyn archeologiczny w Biskupinie: komercyjny odpust czy promocja dziedzictwa archeologicznego. W: B. Kaim (red.), Blisko i daleko. Księga Jubileuszowa Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego (s. 69–77). Warszawa: Instytut Archeologii UW.
Chowaniec R. 2010 Dziedzictwo archeologiczne w Polsce. Formy edukacji i popularyzacji. Warszawa: Instytut Archeologii UW.
Chowaniec R., Więckowski W. (red.) 2012 Archaeological heritage: methods of education and popularization (BAR International Series 2443). Oxford: Archaeopress.
Coles J. 1977 Archeologia doświadczalna. Warszawa: PWN.
Deskur K. 2009 Idea public archaeology – edukacja archeologiczna i popularyzacja archeologii. Fontes Archaeologici Posnanienses, 45, s. 283–292.
Dominiak Ł. 2004 Zabawa w przeszłość. Festyn archeologiczny jako forma karnawału. W: J. Grad, H. Mamzer (red.), Karnawalizacja. Tendencje ludyczne w kulturze współczesnej (s. 81–86). Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Edensor T. 2004 Tożsamość narodowa, kultura popularna i życie codzienne. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Fagan B. (red.) 2006 Archaeological fantasies: how pseudoarchaeology misrepresents the past and misleads the public. London–New York: Routledge.
Feder K.L. 2002 Frauds, myths and mysteries: science and pseudoscience in archaeology. Mountain View–London–Toronto: Mayfield.
Gancarski J. 2012 Skansen archeologiczny Karpacka Troja w Trzcinicy. Przewodnik. Krosno: Muzeum Podkarpackie w Krośnie.
Golka M. 2009 Pamięć społeczna i jej implanty. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Gołyszny M. 2011 Estetyzacja przeszłości – wpływ historiografii na postrzeganie współczesnej sztuki. W: W. Wrzosek (red.), Oblicza przeszłości (s. 219–230). Bydgoszcz: Epigram.
Grad J., Mamzer H. (red.) 2004 Karnawalizacja. Tendencje ludyczne w kulturze współczesnej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Gwóźdź A. 2004 Technologie widzenia, czyli media w poszukiwaniu autora: Wim Wenders. Kraków: Universitas.
Gumbrecht H.U. 2002 Gdy przestaliśmy uczyć się od historii. W: E. Domańska (red.), Pamięć, etyka, historia. Angloamerykańska teoria historiografii lat dziewięćdziesiątych (s. 187–206). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Hodder I. 1995 Czytanie przeszłości. Współczesne podejścia do interpretacji w archeologii. Poznań: Obserwator.
Holtorf C. 2009 On the possibility of time travel. Lund Archaeological Review, 15, s. 31–41.
Jarosz K. 2011 Komercjalizacja nauki i mechanizmy podnoszenia atrakcyjności artykułów popularnonaukowych. Zeszyty Prasoznawcze, 54(3–4), s. 71–81.
Jarosz K. 2012 Who’s to blame for the tabloidization of archaeology or how to sell science cheap in the Polish press. W: R. Chowaniec, W. Więckowski (red.), Archaeological heritage: methods of education and popularization (BAR International Series 2443, s. 97–100). Oxford: Archaeopress.
Jasiewicz K., Olędzki Ł. 2005 Od nostalgii do fascynacji – doświadczanie przeszłości. W: J. Grad, H. Mamzer (red.), Kultura przyjemności. Rozważania kulturoznawcze (s. 183–208). Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Johnson M. 2013 Teoria archeologii. Wprowadzenie. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Jones S. 2009 Experiencing authenticity at heritage sites: some implications for heritage management and conservation. Conservation and Management of Heritage Sites, 11(2), s. 133–147.
Kantor R. 2010 Zabawa przeszłością – zabawa w przeszłość. Historia uludyczniona. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Sociologica, 3, s. 134–149.
Kobyliński Z. 2001 Teoretyczne podstawy konserwacji dziedzictwa archeologicznego. Warszawa: Fundacja Res Publica Multiethnica, IAiE PAN.
Kokowski A. 2011 Archeologia naprawdę żywa. W: M. Ausz, G. Miliszkiewicz, H. Stachyra, D. Szewczuk (red.), Muzea skansenowskie we współczesnej edukacji historycznej (s. 13–24). Lublin: Polskie Towarzystwo Historyczne.
Kwiatkowski P.T. 2008 Pamięć zbiorowa społeczeństwa polskiego w okresie transformacji. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Kwiatkowski P.T. 2009 Czy lata III Rzeczypospolitej były „czasem pamięci”. W: A. Szpociński (red.), Pamięć zbiorowa jako czynnik integracji i źródło konfliktów (s. 125–166). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Kwiek J. 2007 Dziecko w przestrzeni teatralizowanej reklamy komercyjnej. M. Karasińska, G. Leszczyński (red.), Dziecko i teatr w przestrzeni kultury, t. 1: Teatr w świecie (s. 72–84). Poznań: Centrum Sztuki Dziecka w Poznaniu.
Lowenthal D. 1985 The past is a foreign country. Cambridge: Cambridge University Press.
Lowenthal D. 2002 The past as a theme park. W: T. Yung, R. Rile (red.), Theme park landscapes: antecedents and variations (s. 11–23).Washington D.C.: Dumbarton Oaks Research Library and Collection.
Mamzer H. 1998 Archeologia jako uobecnianie przeszłości. W: W. Wrzosek (red.), Świat historii (s. 299–307). Poznań: Instytut Historii UAM.
Mamzer H. 2004 Archeologia i dyskurs. Rozważania metaarcheologiczne. Poznań: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Mamzer H. 2008 Estetyzacja archeologii. W: B. Gediga, W. Piotrowski (red.), Sztuka pradziejowa i wczesnohistoryczna jako źródło historyczne (s. 63–83). Biskupin–Wrocław: Muzeum Archeologiczne, PAN o/Wrocław.
Mamzer H. 2011 O archeologicznej autokreacji. W: D. Minta-Tworzowska, A. Marciniak, M. Pawleta (red.), Współczesne oblicza przeszłości (s. 25–38). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Marciniak A. 2009 Poznawanie i przedstawianie przeszłości – dylematy współczesnej archeologii pradziejowej. W: Ł. Grützmacher (red.), Narracja, historia, fikcja. Dawne kultury w historiografii i literaturze (s. 229–237). Warszawa: Wydawnictwo Trio.
Marciniak A. 2012 Przedstawianie i narratywizm w archeologii. W: S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji (s. 162–177). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Marciniak A. 2013 O przeszłości. Dylematy przedstawiania w archeologii. Rocznik Antropologii Historii III, 1(4), s. 17–54.
Marciniak A., Minta-Tworzowska D., Pawleta M. (red.) 2011 Współczesne oblicza przeszłości. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Matela L. 2006 Tajemnice Słowian. Poznaj sekrety słowiańskich przodków. Białystok: Studio Astro¬psychologii.
Merriman N. (red.) 2004 Public archaeology. London–New York: Routledge.
Minta-Tworzowska D. 2009 Do kogo „należy” przeszłość Biskupina? Przegląd Archeologiczny, 57, s. 7–22.
Minta-Tworzowska D. 2012 Źródło / ślad / artefakt / rzecz/ przedmiot. W: S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji (s. 137–161). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Nieroba E., Czerner A., Szczepański M.S. 2009 Między nostalgią a nadzieją. Dziedzictwo kulturowe jako dyskursywny obszar rzeczywistości społecznej. W: E. Nieroba, A. Czerner, M.S. Szczepański (red.), Między nostalgią a nadzieją. Dziedzictwo kulturowe w ujęciu interdyscyplinarnym (s. 17–36). Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Nieroba E., Czerner A., Szczepański M.S. 2010 Flirty tradycji z popkulturą. Dziedzictwo kulturowe w późnej nowoczesności. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Nora P. 2010 Czas pamięci. Respublica Nowa, 10(2010), s. 142–151.
Paardekooper R. 2012 The value of an archaeological open-air museum is in its use. Understanding archaeological open-air museums and their visitors. Leiden: Sidestone Press.
Pawleta M. 2010 Encounters with the past: the significance of archaeological festivals in contemporary Poland. W: A. Arnberg, T. Stjärna (red.), Communicate the past ways to present archaeology to the public (s. 57–76). Västerås: Stiftelsen Kulturmiljövärd Mälardalen.
Pawleta M. 2011a „Przemysł przeszłość”: wybrane aspekty komercjalizacji przeszłości i produktów wiedzy archeologicznej we współczesnej Polsce. Sprawozdania Archeologiczne, 63, s. 9–54.
Pawleta M. 2011b Przeszłość jako źródło przyjemności. Przegląd Archeologiczny, 59, s. 1–28.
Pawleta M. 2011c Odległa przeszłość w życiu współczesnego człowieka. Przypadek góry Ślęży. W: A. Marciniak, D. Minta-Tworzowska, M. Pawleta (red.), Współczesne oblicza przeszłości (s. 231–252). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Pearson M., Shanks M. 2001 Theatre/archaeology. London–New York: Routledge.
Peterssoni B., Narmo L.E. (red.) 2011 Experimental archaeology. Between enlightenment and experience. Lund: Lund Uni¬versity.
Radtchenko D. 2006 Simulating the past: reenactment and the quest for truth in Russia. Rethinking History, 10(1), s. 127–148.
Ritzer G. 2004 Magiczny świat konsumpcji. Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza.
Rowan Y., Baram U. (red.) 2004 Marketing heritage: archaeology and the consumption of the past. Walnut Creek: Left Coast Press.
Schadla-Hall T. 1999 Editorial: public archaeology. European Journal of Archaeology, 2(2), s. 147–158.
Schadla-Hall T. 2006 Public archaeology in the twenty-first century. W: R. Layton, S. Shennan, P. Stone (red.), A future for archaeology. The past in the present (s. 75–82). London: UCL Press.
Selwyn T. 1996 Introduction. W: T. Selwyn (red.), The tourist image: myths and mythmaking in tourism (s. 1–32). Chichester: Wiley.
Siemiński T. 2004 Kamienne kręgi w Węsiorach – potoczna świadomość prehistorycznego zabytku. Koszalińskie Zeszyty Muzealne, 24, s. 173–181.
Skeates R., McDavid C., Carman J. (red.) 2012 The Oxford handbook of public archaeology. Oxford: Oxford University Press.
Skitek J. 2012 Percepcja krajobrazu kulturowego w reinterpretacjach New Age na przykładzie kamiennych kręgów w Węsiorach. W: K. Kajda, D. Kobiałka (red.), Myśl – percepcja i ekspresja (s. 187–212). Poznań: Koło Naukowe Studentów Archeologii.
Skórzyńska I. 2010 Widowiska przeszłości. Alternatywne polityki pamięci 1989–2009. Poznań: Instytut Historii UAM.
Sommer U. 1999 Slavonic archaeology: Groß Raden, an open air museum in a unified Germany. W: P. Stone, P.G. Planel (red.), The constructed past: experimental archaeology, education, and the public (s. 157–170). London–New York: Routledge.
Szacka B. 2009 Zmiany stosunku do przeszłości po przeobrażeniach ustrojowych 1989 roku w Polsce. Przegląd Filozoficzno-Literacki, 4(25), s. 415–427.
Szpociński A. 2005 Autentyczność przeszłości jako problem kultury współczesnej. W: A. Szpociński (red.), Wobec przeszłości. Pamięć i przeszłość jako elementy kultury współczesnej (s. 292–302). Warszawa: Instytut im. Adama Mickiewicza.
Szpociński A. 2007 O współczesnej kulturze historycznej Polaków. W: B. Korzeniewski (red.), Przemiany pamięci społecznej a teoria kultury (s. 25–43). Poznań: Instytut Zachodni.
Szpociński A. 2010 Współczesna kultura historyczna. Kultura Współczesna, 1(63), s. 9–17.
Szpociński A. 2012 Widowiska przeszłości. Pamięć jako wydarzenie. W: E. Hałas (red.), Kultura jako pamięć. Posttradycjonalne znaczenie przeszłości (s. 63–75). Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS.
Tabaczyński S. 1987 Archeologia średniowieczna: problemy, źródła, metody, cele badawcze. Warszawa: Ossolineum.
Tarkowska E. 2012 Pamięć w kulturze teraźniejszości. W: E. Hałas (red.), Kultura jako pamięć. Posttradycjonalne znaczenie przeszłości (s. 17–42). Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS.
Trzciński M. 2010 Rekonstrukcje archeologiczne a rzeczywistość. W: J. Wrzesiński, A.M. Wyrwa (red.), Przeszłość dla przyszłości. Problemy edukacji muzealnej. Materiały Konferencji z okazji Jubileuszu 40-lecia Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy, Lednica 11–13 września 2009 r. (s. 87–92). Lednica: Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy.
Walenta K. 2006 Kręgi kamienne z okresu rzymskiego na Pomorzu. Legendy i rzeczywistość. W: A. Stępień-Kuczyńska, M. Olędzki (red.), „Cultura et politica”. Studia i rozprawy dedykowane Profesorowi Jerzemu Kmiecińskiemu (s. 85–93). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Wieczorkiewicz A. 2008 Apetyt turysty. O doświadczaniu świata w podróży. Kraków: Universitas.
Woźniak M. 2010 Przeszłość jako przedmiot konstrukcji. O roli wyobraźni w badaniach historycznych. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Zalewska A. 2011 Społeczne wytwarzanie przeszłości. Archeologia materii reaktywowanej. Sensus Historiae. Studia Interdyscyplinarne, 2, s. 63–80.
Zalewska A. 2014 Prospołeczna, partycypacyjna i „wspólnotowa” archeologia bliskiej przeszłości jako sposób na nadawanie sensu trwaniu (ludzi i rzeczy) oraz jako antidotum na niedostatki wiedzy i trywializację przeszłości. Studia Humanistyczne AGH, 13(2), s. 19–39.
Ziębińska-Witek A. 2011 Historia w muzeach. Studium ekspozycji Holokaustu. Lublin: Wydawnictwo UMCS.