Słowa kluczowe
clash of civilizations
migrations
Huns
Jak cytować
Abstrakt
The result of the military, political and economic activity of the Huns in Europe was the depopulation of vast areas, massive ethnic changes, and the destruction of many previous political organisms. The question arises as to why they were so successful. They had knowledge and skills that were alien to the European civilization of that time but perfectly known among the nomadic population of Central Asia and China. Therefore, their activity can be seen as a confrontation of different cultural models. In this sense, it was a clash of civilizations – almost in a sense proposed by S. Huntington.
Bibliografia
Adams, N. (2000). The Development of Early Garnet Inlaid Ornaments. W: C. Bálint (red.), Kontakte Zwischen Iran, Byzanz Und Der Steppe Im 6.-7. Jahrhundert (s. 14-70). Budapest: Publicationes Instituti Archaeologici Academiae Scientiarum Hungaricae.
Albris, S. L. (2020). Animal art and personal names in Iron Age Scandinavia: Different media - corresponding cultural codes? Onoma, 55, 77-97. DOI: https://doi.org/10.34158/ONOMA.55/2020/5
Ammianus Marcellinus (2002). Dzieje rzymskie, księgi XXVI-XXXI, t. 2 (przełożył, wstępem i przypisami opatrzył Ignacy Lewandowski). Warszawa: Prószyński i S-ka.
Artamonov, M. I. (1962). Istoriya Khazar. Leningrad: Izdatelstvo Gosudarstvennogo Ermitazha.
Atwood, C. P. (2012). Huns and Xiōngnu: New Thoughts on an Old Problem. W: B. J. Boeck, R. E. Martin, D. Rowland (red.),
Dubitando: Studies in History and Culture in Honor of Donald Ostrowski Bloomington (s. 27-52). Bloomington: Slavica Publishers.
Bazelmans, J. (1999). By weapons made worthy. Lords, retainers and their relationship in Beowulf. Amsterdam: Amsterdam University Press. DOI: https://doi.org/10.5117/9789053563250
Bednarek, B. (2001). Epos europejski. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Bednarek, B. (2011). „Śmiercią naznaczone i sławą” notatki o niemieckim arcyeposie. W: E. Białek, G. Kowal (red.), Arcydzieła literatury niemieckojęzycznej. Szkice komentarze interpretacje, t. 2 (s. 257-271). Wrocław: Atut.
Behr, Ch. (2012). The working of gold and its symbolic significance. W: A. Pesch, R. Blankenfeldt (red.), Goldsmith Mysteries. Archaeological, pictorial and documentary evidence from the 1at millennium AD in northern Europe (s. 51-58). Nuemünster: Verlag Wachholtz.
Benedict, R. (2011). Wzory kultury. Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza S.A.
Bitner-Wróblewska, A., Kontny, B. (2006). Controversy about three-leaf arrowheads from Lithuania. Archaeologia Lituana, 7, 104-122.
Bitner-Wróblewska, A., Pesch, A., Przybyła, M. J. (2020). Styles. W: A. Bursche, J. Hines, A. Zaposka (red.), The Migration Period between the Oder and the Vistula. East Central and Eastern Europe in the Middle Ages, 450-1450 (s. 225-298). Boston - Leiden: Brill. DOI: https://doi.org/10.1163/9789004422421_008
Bouzek, J. (2005). Klimatické změny ve středoevropském praveku. Archeologické rozhledy, 57, 493-528.
Bóna, I. (1991). Das Hunnenreich. Stuttgart: Theiss.
Büntgen, U. i in. (2011). 2500 Years of European Climate Variability and Human Susceptibility. Science, 331, 578-582. DOI: https://doi.org/10.1126/science.1197175
Bursche, A. (1984). Moneta i kruszec w kulturze wielbarskiej w okresie późnorzymskim. Przegląd Archeologiczny, 31, 47-90.
Bursche, A. (2013). The Battle of Abritus, the Imperial Treasury and Aurei in Barbaricum. The Numismatic Chronicle, 173, 151-169.
Capelle, T. (2012). An insight into the goldsmith’s workshop. W: A. Pesch, R. Blankenfeldt (red.), Goldsmith Mysteries. Archaeological, pictorial and documentary evidence from the 1st millennium AD in northern Europe (s. 17-27). Nuemünster: Verlag Wachholtz.
Ciołek, R. (2003). Znaleziska solidów na Pomorzu. Wiadomości Numizmatyczne, 47(2), 163-180.
Diakon, P. (1995). Historia rzymska; Historia Longobardów (przełożył, wstępem i komentarzem opatrzył Ignacy Lewandowski). Warszawa: PAX.
Dodds, E. R. (1965). Pagan and Christian in an Age of Anxiety. New York: Cambridge University Press. DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511583582
Dunareanu-Vulpe, E. (1967). Tezaurul de la Pietroasa. Bucuresti: Meridiane.
Dzhaforov, Y. R. (1985). Gunny i Azerbaydzhan. Baku: Elm.
Earle, T. (1987). Chiefdoms in Archaeological and Ethnohistorical Perspective. Annual Review of Anthropology, 16, 279-308. DOI: https://doi.org/10.1146/annurev.an.16.100187.001431
Eliade, M. (1994). Szamanizm i archaiczne techniki ekstazy. Warszawa: Aletheia.
Eliade, M. (2002). Od Zalmoksisa do Czyngis-chana. Warszawa: PWN.
Estreicher, K. (1986). Historia sztuki w zarysie. Warszawa - Kraków: PWN.
Fern, C. (2012). Early Anglo-Saxon Horse Culture and Funerary Ritual (c. AD 450-650): Active Mythology in a European Context. W: A. Pluskowski (red.), The Ritual Killing and Burial of Animals (s. 164-183). Oxford and Oakville: Oxbow. DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctv13pk7nt.16
Fletcher, J. (1986). The Mongols: ecological and social perspectives. Harvard Journal of Asiatic Studies, 46(1), 11-50. DOI: https://doi.org/10.2307/2719074
Gawlikowski, K., Loewe, M. (1993). Sun tzu ping fa 孫子兵法. W: M. Loewe (red.), Early Chinese Texts: A Bibliographical Guide (s. 446-455). Berkeley: University of California.
Gazda, D. (2005). Pola Katalaunijskie. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona.
Gąssowski, J. (1994). Prahistoria sztuki. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Szczepan Szymański.
Gening, W. F., Goldina, R. D. (1973). Kurgannye mogilniki kharinskogo tipa v verkhnem Prikame. Voprosy arkheologii Urala, 12, 58-118.
Godłowski, K. (1979). Z badań nad zagadnieniem rozprzestrzeniania się Słowian w V-VII w. n.e. Kraków: Akademia Górniczo-Hutnicza im. S. Staszica.
Godłowski, K. (1981a). Kultura przeworska. W: J. Wielowiejski (red.), Prahistoria ziem polskich, t. 5: Późny okres lateński i okres rzymski (s. 57-135). Wrocław: Ossolineum.
Godłowski, K. (1981b). Okres wędrówek ludów na Pomorzu. Pomorania Antiqua, 10, s. 65-129.
Godłowski, K. (1985). Przemiany kulturowe i osadnicze w południowej i środkowej Polsce w okresie przedrzymskim i w okresie rzymskim. Wrocław: Ossolineum.
Godłowski, K. (1989). Ziemie polskie w okresie wędrówek ludów. Pierwotne siedziby Słowian. Barbaricum, 1, 12-56.
Gralak, T. (2008). Przyczynek do poznania związków kulturowych cmentarzyska w Żernikach Wielkich, stan. 4, w powiecie wrocławskim. W: A. Błażejewski (red.), Labor et Patientia Studia Archaeologica Stanislao Pazda Dedicata (s. 361-374). Wrocław: Instytut Archeologii.
Gralak, T. (2010). Impacts of steppe peoples on the Polish territories: model analysis on the example of so-called influences of the Huns. W: B. Gediga, W. Piotrowski (red.), Rola głównych centrów kulturowych w kształtowaniu oblicza kulturowego Europy Środkowej we wczesnych okresach epoki żelaza (s. 41-72). Biskupin - Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
Gralak, T. (2012). Influence from the Danubian Zone of the Barbaricum on the Territory of Poland in Late Antiquity. Archaeological Studies. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Gralak, T. (2017a). Architecture, style and structure in the Early Iron Age in Central Europe. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski.
Gralak, T. (2017b). Znaleziska z miejscowości Górzec, w pow. strzelińskim w kontekście przemian kulturowych okresu wędrówek ludów. Slavia Antiqua, 58, 67-89. DOI: https://doi.org/10.14746/sa.2017.58.6
Gralak, T. (2022). Kto wyrzuca pieniądze przez okno - czyli potlacz w archeologii. Przegląd Archeologiczny, 70, 57-74. DOI: https://doi.org/10.23858/PA70.2022.2589
Grossman, D. (1996). On killing: the psychological cost of learning to kill in war and society. Boston: Little, Brown.
Grossman, D., Christensen, L. W. (2008). On combat: the psychology and physiology of deadly conflict in war and in peace. Millstadt: Warrior Science Pub.
Gumilev, L. N. (1994). Khunny v Kitaye. Tri Veka vojny Kitaya so stepnymi narodami III-VI. vv. Sankt-Peterburg: Abris.
Guriewicz, A. (1976). Kategorie kultury średniowiecznej. Warszawa: PIW.
Halsall, G. (2007). Barbarian Migrations and the Roman West, 376-568. Cambridge: Cambridge University Press. DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511802393
Harmatta, J. (1951). The golden bow of the Huns. Acta Archaeologica Academiae Scientiarum Hungaricae, 1, 107-149.
Haseloff, G. (1973). Zum Ursprung der germanischen Tierornarnentik - die spätrömische Wurzel. Frühmittelalterliche Studien, 7, 406-442. DOI: https://doi.org/10.1515/fmst-1973-0120
Haseloff, G. (1974). Salin’s Style I. Medieval Archaeology, 18, 1-15. DOI: https://doi.org/10.1080/00766097.1974.11735362
Haseloff, G. (1981) Germanische Tierornamentik der Völkerwanderungszeit, t. 1-3. Berlin - New York: De Gruyter. DOI: https://doi.org/10.1515/9783110884111
Hayden, B. (2014). The Power of Feasts. Cambridge: Cambridge University Press. DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9781107337688
Heather, P. (1986). The Crossing of the Danube and the Gothic conversion. Greek Roman and Byzantine Studies, 27, 289-318.
Heather, P. (2009). Why Did the Barbarian Cross the Rhine? Journal of Late Antiquity, 2, 3-29. DOI: https://doi.org/10.1353/jla.0.0036
Heather, P. (2012a). Upadek Cesarstwa Rzymskiego. Poznań: Rebis.
Heather, P. (2012b). Imperia i barbarzyńcy. Migracje i narodziny Europy. Poznań: Rebis.
Hedeager, L. (2010). Split Bodies in the Late Iron Age/Viking Age of Scandinavia. W: K. Rebay-Salisbury, M. L. Stig Sørensen, J. Hughes (red.), Body parts and bodies whole (s. 111-118). Oxford: Oxbow.
Hedeager, L. (2011). Iron Age myth and materiality. An Archaeology of Scandinavia ad 400-1000. London and New York: Routledge. DOI: https://doi.org/10.4324/9780203829714
Hoppál, M. (2009). Szamani eurazjatyccy. Warszawa: Iskry.
Hughes, I. (2010). Stilicho. The Vandal Who Saved Rome. Yorkshire - Philadelphia: Pen & Sword Military/ Pen & Sword Books Ltd.
Hughes, I. (2012). Aetius Attila’s Nemesis. Yorkshire - Philadelphia: Pen & Sword Military/ Pen & Sword Books Ltd.
Hughes, I. (2019). Attila the Hun. Arch-enemy of Rome. Yorkshire - Philadelphia: Pen & Sword Military/ Pen & Sword Books Ltd.
Huntington, S. (2007). Zderzenie cywilizacji. Warszawa: Wydawnictwo Muza.
Iluk, J. (1998). Bałtycki epizod wczesnobizantyjskich dziejów. Znaleziska solidów na Pomorzu nadwiślańskim z V i VI wieku. W: Gdańsk średniowieczny w świetle najnowszych badań archeologicznych i historycznych. Materiały z konferencji zorganizowanej z okazji tysiąclecia Gdańska (997-1997) (s. 51-63). Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, Instytut Historii Uniwersytetu Gdańskiego.
Jordanes (1984). O pochodzeniu i czynach Gotów. W: E. Zwolski, Kasjodor i Jordanes. Historia gocka, czyli scytyjska Europa. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Kasperski, R. (2013). Teodoryk Wielki i Kasjodor. Studia nad tworzeniem „tradycji dynastycznej Amalów”. Kraków: Universitas.
Kasprzak, D. (2010). Konwersja na chrześcijaństwo plemion germańskich od IV do IX w. Roczniki historii kościoła, 2(57), 19-56.
Kim, H. J. (2015). The Huns. London: Routledge. DOI: https://doi.org/10.4324/9781315661704
Klaudiusz Klaudianus (2003). O II Konsulacie Fl. Stylichona i O wojnie z Gotami (tłum. Bożena Olejniczak). Warszawa: Ling-Pi.
Kokowski, A. (2007). Goci od Skandzy do Campi Gothorum (od Skandynawii do Półwyspu Iberyjskiego). Warszawa: Trio.
Kradin, N. N. (2001). Imperiya Khunnu. Moskva: Logos.
Krawczuk, A. (1978). Upadek Rzymu. Księga wojen. Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk: Ossolineum.
Kuranc, J. (1964). Akcja dyplomatyczna Bizancjum i jego sąsiadów w latach 433-468 na podstawie fragmentów historyka Priskosa. Roczniki Humanistyczne, 12(3), 55-75.
Lehr, U. (2003). Oblicza starości. Etnografia Polska, 47, 71-102.
Lehr, U. (2015). The Cambridge Companion to the Age of Attila. Cambridge.
Maenchen-Helfen, O. J. (1973). The World of the Huns. Studies in their history and culture. Berkeley -Los Angeles - London: University of California Press. DOI: https://doi.org/10.1525/9780520310773
Magomedov, B. (2001). Tchernyakhovskaya kultura problema etnosa. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Malmer, M. (1992). Weight systems in the Scandinavian Bronze Age. Antiquity, 66, 377-388. DOI: https://doi.org/10.1017/S0003598X00081485
Mauss, M. (2001). Szkic o darze. Forma i podstawa wymiany w społeczeństwach archaicznych. W: M. Mauss, Socjologia i antropologia (s. 165-306). Warszawa: Wydawnictwo KR.
Mączyńska, M. (1999). Schyłkowa faza kultury przeworskiej. W: A. Kokowski (red.), Kultura przeworska, t. 4 (s. 25-54). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
McCormick, M. i in. (2012). Climate change during and after the Roman Empire: Reconstructing the past from scientific and historical evidence. Journal of Interdisciplinary History, 43, 169-220. DOI: https://doi.org/10.1162/JINH_a_00379
Meier, M. (2019). Geschichte der Völkerwanderung. Europa, Asien und Afrika vom 3. Bis zum 8. Jahrhundert n. Chr. München: C. H. Beck Verlag. DOI: https://doi.org/10.17104/9783406739606
Mieletinski, E. (2009). Pochodzenie eposu bohaterskiego. Wczesne formy i archaiczne zabytki. Kraków: Nomos.
Molloy, B., Grossman, D. (2007). Why can’t Johnny kill?: the psychology and physiology of interpersonal combat. W: B. Molloy (red.), The Cutting Edge: Studies in Ancient and Medieval Combat (s. 188-202). Stroud: Tempus.
Morris, I. (2015). Dlaczego zachód rządzi - na razie. Co schematy historyczne mówią o przyszłości. Poznań: Zysk i S-ka.
Moszyński, K. (1925). Badania nad pochodzeniem i pierwotną kulturą Słowian (PAU Wydział Filologiczny, Rozprawy, 62, nr 2). Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Moszyński, K. (1953). Ludy pasterskie. Kraków: PWN.
Mráv, Z., Dági, M. (2014). Under the spell of silver - the Seuso treasure. Hungarian archaeology, E-journal 2014 summer, http://www.hungarianarchaeology.hu/?page_id=279#post-5069 [pobrano: 16.01.2023].
Muzolf, B. (1994). Późnorzymska osada kultury przeworskiej w miejscowości Podzamcze, gmina Ogrodzieniec, woj. Katowice. W: J. Gurba, A. Kokowski (red.), Kultura przeworska (s. 281-292). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Nowicka, E. (2006). Świat człowieka - świat kultury. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Oleszczak, Ł. (2011). Migracja plemienia Jüeczy na tle dziejów Azji Centralnej i Środkowej okresu huńsko- sarmackiego. W: K. Dzięgielewski, Ł. Oleszczak (red.), Po drugiej stronie... Raporty przyjaciół- archeologów dla Wojtka Cholewy „Jonesa” (s. 157-170). Pękowice: Profil.
Olędzki, M. (1997). Próba odtworzenia oblicza etnicznego kultury przeworskiej w okresie rzymskim na podstawie źródeł pisanych i przesłanek archeologicznych. W: J. Gurba, A. Kokowski (red.), Kultura przeworska, t. 3 (s. 81-93). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Palavestra, A., Krstić, V. (2006). The magic of amber. Belgrade National Museum.
Parczewski, M. (1988) Początki kultury wczesnosłowiańskiej w Polsce. Krytyka i datowanie źródeł archeologicznych. Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk: Ossolineum.
Parczewski, M. (2002). Praojczyzna Słowian w ujęciu źródłoznawczym. W: A. Kokowski (red.), Cień Światowita, czyli pięć głosów w sprawie etnogenezy Słowian (s. 23-68). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Pawlak, M. (2007). Aecjusz i barbarzyńcy. Kraków: Historia Iagellonica.
Pesch, A. (2012). The goldsmith, his apprentice and the gods. A fairy tale. W: A. Pesch, R. Blankenfeldt (red.), Goldsmith Mysteries. Archaeological, pictorial and documentary evidence from the 1st millennium AD in northern Europe (s. 37-48). Nuemünster: Verlag Wachholtz.
Petersen, H. (1876). Om Nordboernes Gudedyrkelse og Gudetro i Hedenold. København: C. A. Reitzels Forlag.
Polanyi, K. (1968). The Economy as Instituted Process. W: G. Dalton (red.), Primitive, Archaic and Modern Economies: Essays of Carl Polanyi (s. 139-174). New York: Anchor Books.
Polosmak, N. V., Shumakova, E. W. (1991). Otcherki sematiki kulayskogo iskusstva. Novosibirsk.
Priskos (1978). Fragment 8. W: A. Krawczuk, Upadek Rzymu. Księga wojen. Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk: Ossolineum.
Przybyła, M. (2018). Pressblechverzierte spätkaiserzeitliche Trachtbestandteile in Südskandinavien (Nordiske Fortidsminder, t. 28, Serie B). København.
Rosen, K. (2016). Attila: der Schrecken der Welt. München: C. H. Beck Verlag. DOI: https://doi.org/10.17104/9783406690310
Roth, H. (1979). Kunst der Völkerwanderungszeit. Frankfurt am Main: Propyläen.
Rouche, M. (2009). Attila. La violence nomade. Paris: Libraire Arthème Fayard.
Salin, B. (1936). Die altgermanische Thierornamentik. Stockholm: Wahlström & Widstrand.
Schmauder, M. (2002). The “Gold Hoards” of the Early Migration Period in South-Eastern Europe and the Late Roman Empire. W: R. Corradini, M. Diesenberger, H. Reimitz (red.), The Construction of Communities in the Early Middle Ages: Texts, Resources (s. 81-94). Leiden: Brill. DOI: https://doi.org/10.1163/9789047404064_008
Shchukin, M. B. (2005). Gotskiy put. St. Petersburg: St. Petersburg State University.
Słupecki, L. (1994). Wojownicy i wilkołaki. Warszawa: PWN.
Słupecki, L. P. (1987). Wilkołactwo. Warszawa: Iskry.
Steinacher, R. (2017). Rom und die Barbaren. Völker im Alpen - und Donauraum (300-600). Stuttgart: Kohlhammer. DOI: https://doi.org/10.17433/978-3-17-025169-4
Stickler, T. (2002). Aëtius. Gestaltungsspielräume eines Heermeisters im ausgehenden Weströmischen Reich. München: C. H. Beck Verlag.
Stiller, R. (1974). Krymhilda, Opowieść rycerska o Nibelungach. Według średniowiecznego eposu napisał Robert Stiller. Warszawa: Nasza Księgarnia.
Stiller, R. (2010). Beowulf. Epos bohaterski (przełożył ze staroangielskiego wierszem aliteracyjnym i uzupełnił kilkoma suplementami Robert Stiller). Kraków: vis-à-vis/Etiuda.
Struluson, S. (2006). Ynglinga Saga. W: Słupecki L. P., Mitologia skandynawska w epoce Wikingów (s. 99-100). Kraków: Nomos.
Strzelczyk, J. (1984). Goci rzeczywistość i legenda. Warszawa: PIW.
Strzelczyk, J. (1992). Wandalowie i ich afrykańskie państwo. Warszawa: PIW.
Strzelczyk, J. (2003). Census populi. Demografia starożytnego Rzymu. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Suder, W. (2003). Census populi. Demografia starożytnego Rzymu. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Szynkiewicz, S. (2007). Specyfika społeczeństw pasterskich Azji Środkowej. Balcanica Posnaniensia. Acta et studia, 14, 7-24.
Św. Ambroży, (1977). Wykład Ewangelii według św. Łukasza (tłum. Władysław Szołdrski, opracował i wstępem opatrzył Andrzej Bogucki) (Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy, 16). Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej.
Tejral, J. (1986). Fremde Einflüsse und kulturelle Veränderungen nördlisch der mittleren Donau zu Beginn der Völkerwanderungszeit. Archaeologia Baltica, 7, 175-238.
Tejral, J. (1987). Zur Chronologie und Deutung der südöstlichen Kulturelemente in der frühen Völkervanderungszeit Mitteleuropas. W: Die Völkerwanderungszeit in Karpatenbecken, Anzeiger der germanischen Nationalmuseums Nürnberg (s. 11-46). Nürnberg.
Tejral, J. (1988). Zur Chronologie der frühen Völkerwanderungszeit in mittlerem Donauraum. Archaeologia Austriaca, 72, 223-304.
Thompson, E. A. (2006). The Huns. Malden: Blackwell.
Tobolski, K. (2005). Przemiany osadnicze na terenie niżu polskiego podczas okresu wędrówek ludów w świetle analizy palinologicznej. W: P. Kaczanowski, M. Parczewski (red.), Archeologia o początkach Słowian (s. 281-292). Kraków: Księgarnia Akademicka.
Tyszkiewicz, L. A. (1994). Sposoby walki nomadów (Hunowie, Awarowie, Madziarowie). W: W. Korta (red.), Bitwa legnicka. Historia i tradycja (s. 90-96). Wrocław - Warszawa: Volumen.
Tyszkiewicz, L. A. (2004). Hunowie w Europie. Ich wpływ na Cesarstwo Wschodnie i Zachodnie oraz na ludy barbarzyńskie. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Tyszkiewicz, L. A. (2007). Barbarzyńcy w Europie. Studia z późnego antyku i wczesnego średniowiecza. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Tyszkiewicz, L. A. (2009). Słowianie i Awarowie. Wrocław: Ossolineum.
Urbańczyk, P. (2000). Władza i polityka we wczesnym średniowieczu. Wrocław: Wydawnictwo Funa.
Wanke, U. (1990). Die Gotenkriege des Valens. Studien zu Topographie und Chronologie im unteren Donauraum von 366 bis 378 n. Chr. (Europäische Hochschulschriften III: Geschichte und ihre Hilfswissenschaften, 412). Frankfurt am Main.
Wasilewski, J. S. (1985). Podróże do piekieł. Rzecz o szamańskich misteriach. Warszawa. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Werner, J. (1956). Beiträge zur Archäologie des Attila - Reiches. München: Verlag der Bayerischen Akademie der Wissenschaften.
Wielowiejski, P. (1990). Skarb bursztynu z późnego okresu rzymskiego odkryty w miejscowości Bassonia, woj. lubelskie. Prace Muzeum Ziemi, 41, 101-133.
Wiemer, H.-U. (2018). Theoderich der Grosse. König der Goten. Herrscher der Römer. München: C. H. Beck Verlag. DOI: https://doi.org/10.17104/9783406719097
Wilczyński, M. (2001). Germanie w służbie zachodniorzymskiej w V w. n. e. Studium historyczno-prosopograficzne. Kraków: Wydawnictwo Naukowe AP.
Wilczyński, M. (2003). Bipedes bestiae - obraz Hunów w oczach autorów rzymskich IV i V w. n.e. Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historica II, Folia, 17, 27-43.
Wolfram, H. (2003). Historia Gotów. Gdańsk: Dom Wydawniczy Bellona.
Zabehlicky, H. (1994). Kriegs- oder Klimafolgen in archaologischen Befunden. W: H. Freisinger, J. Tejral (red.), Markomannenkriege. Ursachen und Wirkungen (s. 464-469). Brno.
Zi, S. (2003). Sztuka wojenna. Chiński traktat o skutecznej taktyce i strategii w walce zbrojnej oraz w życiu i w interesach (spolszczył i opracował Robert Stiller). Kraków: vis à vis Etiuda.
Zosimos (1993). Nowa historia (przełożyła z języka greckiego Helena Cichocka, wstęp, bibliografia i komentarz Ewa Wipszycka). Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Tomasz Gralak
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.