Abstrakt
Coins are not only a means of payment, but also a means of cultural communication. Both their obverses and reverses contain epigraphic and iconographic elements that together create an image. Among the iconographic elements, there are motifs understood as a repeating decorative element, but also as an expression of a certain type of idea. Archaeological motifs reflect their form of archaeological monuments or their elements, while their subject matter commemorates not only the monument itself, but also various related aspects researched by archaeologists. The aim of the considerations was to examine the numismatic form of commemorating archaeological heritage. The presented prehistoric and early medieval motifs appearing on European coins in the years 1992–2022 were first analyzed in terms of the form of their depiction on coins, then the archaeological themes with which these motifs are connected were taken into account, and on this basis axiological considerations were possible, aimed at answering the question – why a given motif was placed on the coin.
Bibliografia
Angelov, L. (1983). Monuments of culture, The Kazanluk Tomb, The Madara Horseman, The Boyana Church, The Rock-cut churches of Ivanovo. Sofia: Sofia Press.
Bąbel, T. J. (2015). „Krzemionki Opatowskie”: monument prahistorii Europy: kopalnie krzemienia pasiastego. Ostrowiec Świętokrzyski: Krzemionki Muzeum Historyczno-Archeologiczne w Ostrowcu Świętokrzyskim.
Benda, K. (1966, cop. 2001). Mittelalterlicher Schmuck: Slawische Funde aus tschechoslowakischen Sammlungen und der Leningrader Eremitage (G. Solar, tłum.). Praga: ARTIA.
Beševliev, V. (1963). Die protobulragischen inschriften (Berliner Byzantinistische Arbeiten, t. 23). Berlin: Akademie-Verlag.
Bujna, J., Furmánek, V., Wiedermann, E. (2013). Staré Slovensko. 1, Archeológia ako historická veda (Archaeologica Slovaca Monographiae, t. 1). Nitra: Archeologický ústav Slovenskej akadémie vied.
Chropovský, B. (1970). Slovensko na úsvite dejín. Bratysława: Slovenské pedagogické nakladatel‘stvo.
Dekan, J. (1979). Wielkie Morawy: epoka i sztuka. Bratysława: Tatran, Wrocław: Ossolineum.
Donchev, S. (1981). The Madara Horseman. ICOMOS, 23-24, s. 41-46.
Fiedler, U. (2008). Bulgars in the Lower Danube region. A survey of the archaeological evidence and of the state of current research. W: The other Europe in the Middle Ages; Avars, Bulgars, Khazars and Cumans (s. 151-236) (Central and Eastern Europe in the Middle Ages, 450-1450, t. 2). Leiden - Boston: Brill. DOI: https://doi.org/10.1163/ej.9789004163898.i-492.36
Galuška, L. (2017). Biżuteria i złotnictwo Wielkich Moraw. W: Kouřil P. (red.), Wielkie Morawy (s. 67- 80). Gniezno: Muzeum Początków Państwa Polskiego, Szczecin: Wydawnictwo „Triglav”.
Jedynak, A. (2015). Pozyskiwanie i obróbka surowców krzemiennych w młodszej epoce kamienia i wczesnej epoce brązu. W: Ł. Kaczmarek (red.), Dawna wytwórczość na ziemiach polskich: Katalog wystawy w Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie (s. 9-20). Gniezno: Muzeum Początków Państwa Polskiego.
Kiersnowski, R. (1988). Moneta w kulturze wieków średnich. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Kiersnowski, R. (2006). Moneta - świadek historii (Biblioteczka Biuletynu Numizmatycznego, Seria Nowa, t. 1). Warszawa: Polskie Towarzystwo Numizmatyczne Zarząd Główny.
Klanica, Z. (1974). Práce klenotníku na slovanských hradistích (Studie Archeologického Ústavu Československé Akademie Věd v Brně, r. 2, t. 6). Praga: Academia Praha.
Kolniková, E. (1978). Keltské Mince na Slovensku (Dávnoveké Umenie Slovenska = Ars Slovaca Antiqua t. 2). Bratysława: Pallas.
Kouřil, P. (2017). Słowo wstępne. W: Kouřil P. (red.), Wielkie Morawy (s. 7-8). Gniezno: Muzeum Początków Państwa Polskiego, Szczecin: Wydawnictwo „Triglav”.
Kouřil, P. (2019). The Magyars and Their Contribution to the Collapse and Fall of Great Moravia: Allies Neighbours, Enemies. W: J. Machaček, M. Wihoda (red.), The Fall of Great Moravia. Who was Buried in Grave H153 at Pohansko near Břeclav (s. 62-93). Leiden - Bosten: BRILL. DOI: https://doi.org/10.1163/9789004392878_004
Kurnatowska, Z. (1977). Słowiańszczyzna Południowa (Kultura Europy Wczesnośredniowiecznej, t. 3). Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk: Ossolineum.
Lajsner, W. (2022). Wybrane motywy archeologiczne: prahistoryczne i protohistoryczne na monetach europejskich z lat 1990-2020. Maszynopis pracy dyplomowej napisanej pod kierunkiem prof. dr hab. D. Minty-Tworzowskiej. Poznań: Wydział Archeologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza.
Leciejewicz, L. (1979). Wstęp do wydania polskiego. W: J. Dekan, Wielkie Morawy epoka i sztuka (s. 7-11). Bratysława: Tatran, Wrocław: Ossolineum.
Michael, T., Schimt, T. L. (2018). 2019 Standard Catalog of World Coins 1901-2000: 46 Edition. Krause Publications.
Mühle, E. (2020). Słowianie rzeczywistość i fikcja wspólnoty VI--XV wiek (J. Janicka tłum.). Warszawa: PWN.
Ondrouch, V. (1958). Keltské mince typu Biatec z Bratislavy. Bratysława: Slovenska Akademia Vied.
Poláček, L. (2017). Mikulčice. W: Kouřil P. (red.), Wielkie Morawy (s. 141-148). Gniezno: Muzeum Początków Państwa Polskiego, Szczecin: Wydawnictwo „Triglav”.
Poulik, J. (1975). Mikulčice: sídlo a pevnost knížat velkomoravských. Praga: Československá Akademie Věd.
Stancheva, M. (1996). Madarskiiat konnik. Shumen.
Vaklinova, M. (1985). Sztuka bułgarska w epoce pierwszego państwa bułgarskiego (VII-XI w.). Balcanica Posnaniensia Acta et studia, 2, s. 59-86.
Velkov, V. i in. (1956). Madarskiiat konnik (prouchvaniia vărkhu nadpisite i relefa). Sofia.
Waklinow, S. (1984). Kultura Starobułgarska (VI-XI w.) (K. Wierzbicka, tłum.). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Wasilewski, T. (1970). Historia Bułgarii. Wrocław - Warszawa - Kraków: Ossolineum.
Weisser, B. (2009). Schatzkammer der antiken Münzkunst; Kurzführer durch die Ausstellung des Münzkabinetts im Pergamonmuseum. Berlin: Staatliche Museen zu Berlin Münzkabinett.
Bulgarska Narodna Banka, Katalog-Moneti-Čast 2, s. 137-138, 150, 157-158, https://www.bnb.bg/bnbweb/groups/public/documents/bnb_publication/pub_np_catalogues_coins_p2_bg.pdf [dostęp: 11.02.2023].
Bulgarska Narodna Banka. Banknoti i moneti, iztegleni ot obraščenie, z neiztekul epok na, 1 lew,
https://www.bnb.bg/NotesAndCoins/NACOutOfCirculation/COIN_1992_01BGL_BG [dostęp: 11.02.2023].
Bulgarska Narodna Banka. Banknoti i moneti, iztegleni ot obraščenie, z neiztekul epok na, 2 lewa, https://www.bnb.bg/NotesAndCoins/NACOutOfCirculation/COIN_1992_02BGL_BG [dostęp: 11.02.2023].
Bulgarska Narodna Banka. Banknoti i moneti, iztegleni ot obraščenie, z neiztekul epok na, 5 lewa,
https://www.bnb.bg/NotesAndCoins/NACOutOfCirculation/COIN_1992_05BGL_BG [dostęp: 11.02.2023].
Bulgarska Narodna Banka. Banknoti i moneti, iztegleni ot obraščenie, z neiztekul epok na, 10 lewa,
https://www.bnb.bg/NotesAndCoins/NACOutOfCirculation/COIN_1992_10BGL_BG [dostęp: 11.02.2023].
Bulgarska Narodna Banka. Banknoti i moneti, iztegleni ot obraščenie, z neiztekul epok na, 10 lewa,
https://www.bnb.bg/NotesAndCoins/NACOutOfCirculation/COIN_1997_10BGL_BG [dostęp: 11.02.2023].
Bulgarska Narodna Banka. Banknoti i moneti, iztegleni ot obraščenie, z neiztekul epok na, 20 lewa,
https://www.bnb.bg/NotesAndCoins/NACOutOfCirculation/COIN_1997_20BGL_BG[dostęp: 11.02.2023].
Bulgarska Barodna Banka. Banknoti i moneti, iztegleni ot obraščenie, z neiztekul epok na, 50 lewa,
https://www.bnb.bg/NotesAndCoins/NACOutOfCirculation/COIN_1997_50BGL_BG [dostęp: 11.02.2023].
Bulgarska Narodna Banka, moneti w obraščenie, 1 stotinka, https://www.bnb.bg/NotesAndCoins/NACCoinsCurrency/COIN_1999_01ST_BG [dostęp: 11.02.2023].
Bulgarska Narodna Banka, moneti w obraščenie, 2 stotinki, https://www.bnb.bg/NotesAndCoins/NACCoinsCurrency/COIN_1999_02ST_BG [dostęp: 11.02.2023].
Bulgarska Narodna Banka, moneti w obraščenie, 5 stotinki, https://www.bnb.bg/NotesAndCoins/NACCoinsCurrency/COIN_1999_05ST_BG [dostęp: 11.02.2023].
Bulgarska Narodna Banka, moneti w obraščenie, 10 stotinki, https://www.bnb.bg/NotesAndCoins/NACCoinsCurrency/COIN_1999_10ST_BG [dostęp: 1.02.2023].
Bulgarska Narodna Banka, moneti w obraščenie, 20 stotinki, https://www.bnb.bg/NotesAndCoins/NACCoinsCurrency/COIN_1999_20ST_BG [dostęp: 11.02.2023].
Bulgarska Narodna Banka, moneti w obraščenie, 50 stotinki, https://www.bnb.bg/NotesAndCoins/NACCoinsCurrency/COIN_1999_50ST_BG [dostęp: 11.02.2023].
Czech National Bank, Czech coins, https://www.cnb.cz/en/banknotes-and-coins/coins/2-czk/ [dostęp:11.02.2023].
Europejska konwencja o ochronie dziedzictwa archeologicznego (poprawiona), sporządzona w La Valetta dnia 16 stycznia 1992 roku Dz. U. 1996 nr 120 poz. 564, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19961200564/O/D19960564.pdf. [dostęp: 11.03.2023].
Narodowy Bank Polski, Banknoty i monety, monety okolicznościowe z 2012 roku, w ramach internetowej strony NBP, broszura: Zabytki kultury materialnej w Polsce: Krzemionki Opatowskie, https://nbp.pl/ wp content/uploads/2022/11/2012_10___krzemionki_opatowskie_pl.pdf [dostęp: 11.03.2023].
Narodowy Bank Polski, Banknoty i monety, monety okolicznościowe z 2022 r., w ramach internetowej strony NBP, broszura: 100. rocznica odkrycia zespołu pradziejowych kopalni krzemienia pasiastego „Krzemionki”, https://nbp.pl/wpcontent/uploads/2022/08/2022_13___krzemionki_pl.pdf [dostęp: 11.03.2023].
Narodowy Bank Polski, Monety okolicznościowe z 2012 i 2022 r., https://nbp.pl/monety-okolicznosciowe/ [dostęp: 11.03.2023].
Národná banka Slovenska, Slovak koruna coins, 5 Sk, https://www.nbs.sk/en/banknotes-and-coins/slovak- currency/slovak coins/5-sk [dostęp: 11.02.2023].
Národná Banka Slovenska, Basic Information, NBS logo, https://www.nbs.sk/en/about-the-bank/basic-information/ nbs-logo [dostęp: 11.02.2023].
Muzeum Historyczno-Archeologiczne w Ostrowcu Świętokrzyskim, Krzemionki, O oddziale, https://muzeumostrowiec. pl/krzemionki/o-oddziale/ [dostęp: 22.02.2023].
Muzeum Historyczno-Archeologiczne w Ostrowcu Świętokrzyskim ”Krzemionki”, Historia, https://muzeumostrowiec. pl/muzeum/historia/ [dostęp: 16.02.2023].
Polski komitet ds. UNESCO, Bułgaria, https://www.unesco.pl/?id=265 oraz Polski komitet ds. UNESCO [dostęp: 15.02.2023].
Polski komitet ds. UNESCO, kryteria wpisu na Listę Światowego Dziedzictwa, https://www.unesco.pl/ kultura/dziedzictwo-kulturowe/swiatowe-dziedzictwo/kryteria/ [dostęp: 15.02.2023].
Polski komitet ds. UNESCO, Polska, https://www.unesco.pl/?id=290 oraz Polski komitet ds. UNESCO [dostęp: 16.02.2023].
Republic of Bulgaria, Ministry of Tourism, Национален историко-археологически резерват „Мадара“, https://www.tourism.government.bg/en/tourist-destinations/2309/2313 [dostęp: 15.02.2023].
Wikipedia: Gombík. https://cs.wikipedia.org/wiki/Gomb%C3%ADk [dostęp: 11.02.2023].
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Włodzimierz Lajsner
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.