„Takie jak w rzeczywistości”. Obraz fotograficzny - obiektywne odwzorowanie czy subiektywna kreacja? Fotografia w badaniach archeologicznych
PDF

Słowa kluczowe

photography
image
archaeological documentation
medium

Jak cytować

Markiewicz, M. (2023). „Takie jak w rzeczywistości”. Obraz fotograficzny - obiektywne odwzorowanie czy subiektywna kreacja? Fotografia w badaniach archeologicznych. Folia Praehistorica Posnaniensia, 28, 207–230. https://doi.org/10.14746/fpp.2023.28.09

Abstrakt

The article reviews the current state of knowledge on photography and the use of photographs in archaeological research. The discovery of photography was a breakthrough in the history of archaeology. The mechanical method of image registration, considered to be devoid of subjective human intervention,  was supposed to guarantee the neutrality and objectivity of the visual representation. Belief in realism of photography has led to it becoming the primary form of documentation in archaeology, for both the research process and the relics themselves. This article will attempt to answer the question of whether we can trust the reality captured by the photographer? The reading of a photograph is done through culturally shaped codes. The ability to decipher those codes depends on the knowledge and experience of the recipient. The photographic image relies on the photographer’s subjective view of the subject, as well as the medium used, which influences the nature of the representation.

https://doi.org/10.14746/fpp.2023.28.09
PDF

Bibliografia

Arago, F. (1839). Rapport de M. Arago sur le daguerréotype, lu a la séance de la Chambre des députés le 3 juillet 1839 et a l’Académie des sciences, séance du 19 aoūt. Paris: Bachelier.

Barthens, R. (2008). Światło obrazu. Uwagi o fotografii. Warszawa: Aletheia.

Baudrillard, J. (2001). Porządek symulakrów. W: A. Gwóźdź (red.), Widzieć, myśleć, być. Technologie mediów (s. 63-78). Kraków: Universitas.

Bedford, J. (2017). Photogrammetric applications for cultural heritage. Guidance for good practice. Historic England: https://historicengland.org.uk/images-books/publications/photogrammetric-applications-for-cultural-heritage/heag066-photogrammetric-applications-cultural-heritage/ [dostęp: 20.01.2023].

Bewley, R. H. (1997). From military to civilian: a brief history of the early development of aerial photography for archaeology. W: J. Oexle (red.), Aus der Luft - Bilder unserer Geschichte: Luftbildarchäologie in Zentraleuropa (s. 10-21). Dresden: Landesamt für Archäologie.

Bewley, R. H. (2000). Aerial photography for archaeology. W: L. Ellis (red.), Archaeological method and theory: an encyclopedia (s. 3-10). New York - London: Routledge.

Bohrer, F. N. (2011). Photography and archaeology. London: Reaktion Books.

Bukowska-Gedigowa, J., Gediga B. (1986). Wczesnośredniowieczny gród na Ostrówku w Opolu. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN.

Ciołkosz, A. Miszalski, J., Olędzki, J. R. (1978). Interpretacja zdjęć lotniczych. Warszawa: PWN.

Conze, A., Hauser, A., Niemann, G. (1875). Archäologische Untersuchungen auf Samothrake (Band I). Vienna: Gerold.

Dorrell, P. G. (1994). Photography in archaeology and conservation. London: Cambridge University Press. DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511621932

Fisher, L. J. (2009a). Photography for archaeologists. Part II: artefact recording. BAJR Practical Guide Series. Guide 26: http://www.bajr.org/BAJRGuides/26.%20Artefact%20Photography%20in%20Archaeology/26ArtefactPhotographyforArchaeologsts.pdf [dostęp: 20.01.2023].

Fisher L. J. (2009b). Photography for archaeologists. Part I: site specific record. BAJR Practical Guide Series. Guide 25: http://www.bajr.org/BAJRGuides/25.%20Site%20Specific%20Photography/25PhotographyforArchaeologists.pdf [dostęp: 20.01.2023].

Flusser, V. (2015). Ku filozofii fotografii (J. Maniecki, tłum.). Warszawa: Aletheia.

Gąssowski, J. (1970). Z dziejów polskiej archeologii. Warszawa: Wiedza Powszechna.

Gombrich, E. H. (1990). Obraz wizualny. W: M. Głowiński (red.), Symbole i symbolika (s. 312-338). Warszawa: Czytelnik.

Hockney, D. (2006). Wiedza tajemna. Sekrety technik malarskich dawnych mistrzów (J. Holzman, tłum.). Kraków: Universitas Societas.

Hockney, D., Gayford, M. (2022). Historia obrazu. Od ściany jaskini do ekranu komputera (E. Hornowska, tłum.). Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.

Julkowska, V., Rączkowski, W. (2002). Zdjęcia lotnicze w edukacji historycznej. Edukacja Medialna, 2(24), 39-44.

Julkowska, V., Rączkowski, W. (2005). Zobaczmy przeszłość! Zdjęcia lotnicze w dydaktyce historii. W: J. Nowakowski, A. Prinke, W. Rączkowski (red.), Biskupin… i co dalej? Zdjęcia lotnicze w polskiej archeologii (s. 353-369). Poznań: Instytut Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Ośrodek Ochrony Dziedzictwa Archeologicznego, Muzeum Archeologiczne w Biskupinie, Poznańskie Towarzystwo Prehistoryczne.

Kaczanowski, P., Kozłowski, J. K. (1998). Najdawniejsze dzieje ziem polskich (do VII w.). Wielka Historia Polski, t. 1. Kraków: Oficyna Wydawnicza Fogra.

Kobyliński, Z. (2005). Archeologia lotnicza w Polsce. Osiem dekad wzlotów i upadków. Warszawa: Państwowe Muzeum Archeologiczne, Instytut Archeologii i Etnologii PAN.

Konik, R. (2013). Między przedmiotem a przedstawieniem. Filozoficzna analiza sposobów obrazowania w oparciu o malarstwo, fotografię i obrazy syntetyczne. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Atut.

Kopiasz, J., Drzewicz, A., Grochulska, A., Piotrowska, K. (2017). Archiwalna dokumentacja fotograficzna i jej znaczenie w badaniach struktur zabudowy grodu z wczesnej epoki żelaza na stanowisku 4 w Biskupinie. W: J. Kopiasz, H. P. Dąbrowski, A. Grossman, W. Piotrowski (red.), V Sprawozdania Biskupińskie (s. 17-46). Biskupin: Muzeum Archeologiczne w Biskupinie.

Koszewski, K. (2014). Cyfrowy obraz jako nośnik informacji o dziedzictwie architektonicznym - szanse i zagrożenia. W: A. Seidel-Grzesińska, K. Stanicka-Brzezińska (red.), Obraz i metoda. Cyfrowe spotkania z zabytkami, t. 4 (s. 97-112). Wrocław: ARGI.

Koszewski, K. (2015). Publikacja cyfrowa jako metoda edukacji i ochrony dziedzictwa. W: J. Słyk, S. Wrona (red.), Informacyjne środowisko rekonstrukcji. Przedlokacyjna struktura osadnicza w Pułtusku w XIII-XIV wieku (s. 95-106). Warszawa: Politechnika Warszawska.

Ławecka, D. (2003). Wstęp do archeologii. Warszawa - Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Manuelian, P., Reisner, G. A. (1992). George Andrew Reisner on Archaeological Photography. Journal of the American Research Center in Egypt, 29, 1-34. DOI: https://doi.org/10.2307/40000481

Mirzoeff, N. (2012). Czym jest kultura wizualna? W: M. Bogunia-Borowska, P. Sztompka (red.), Fotospołeczeństwo. Antologia tekstów z socjologii wizualnej (s. 158-192). Kraków: Znak.

Mirzoeff, N. (2016). Jak zobaczyć świat (Ł. Zaremba, tłum). Kraków - Warszawa: Karakter, Muzeum Sztuki Nowoczesnej.

Misiuk, Z, Wrzosek, J., Oniszczuk, A., Sekuła, M., Sabaciński, M., Czajkowski, K. (2019). Wytyczne do prowadzenia badań archeologicznych, cz. 2: Badania inwazyjne. Warszawa: Narodowy Instytut Dziedzictwa.

Młodkowski, J. (2015). Psychologiczne aspekty obrazowej reprezentacji obiektu. W: K. Chmielecki, B. Lisowska (red.), Teoria obrazu w naukach humanistycznych (s. 53-75). Łódź: Wydawnictwo AHE.

Obuchowski, W. (2001). Falsyfikaty z Manikowa. W: J. Miziołek, M. Morka (red.), Falsyfikaty dzieł sztuki w zbiorach polskich. Materiały międzynarodowej konferencji naukowej zorganizowanej 21-22 maja 1999 roku przez Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, Oddział Warszawski Stowarzyszenia Historyków Sztuki i Zamek Królewski w Warszawie (s. 34-37). Warszawa: Agencja Wydawniczo-Poligraficzna Agraf.

Olechnicki, K. (2003). Antropologia obrazu. Fotografia jako metoda, przedmiot i medium nauk społecznych. Warszawa: Oficyna Naukowa.

Ostoja-Zagórski, J. (1969). Możliwości wykorzystania fotointerpretacji w badaniach archeologicznych. Fotointerpretacja w Geografii, 7, 93-98.

Pawleta, M., Zapłata, R. (2011). Obrazowanie przeszłości w świetle nowych mediów - technologii cyfrowych. W: R. Zapłata (red.), Digitalizacja dziedzictwa archeologicznego. Wybrane zagadnienia (s. 335-358), Lublin: Wiedza i Edukacja.

Piette, A. (1993). Epistemology and practical applications of anthropological photography. Visual Anthropology, 6, 157-170. DOI: https://doi.org/10.1080/08949468.1993.9966613

Piotrowska, D. (2020). Historia badań archeologicznych w Biskupinie 1934-1974. W: Archeologia w Biskupinie 1934-1974. Fotografie archiwalne (s. 17-79). Biskupin: Muzeum Archeologiczne w Biskupinie.

Potocka, M. A. (2010). Fotografia. Ewolucja medium sztuki. Warszawa: Aletheia.

Rajewski, Z. (1959). Helikoptery w badaniach archeologicznych. Wiadomości Archeologiczne, 26 (3-4), 281-287.

Rączkowski, W. (2001). Science and/or art: aerial photographs in archaeological discourse. Archaeologia Polona, 39, 127-146.

Rączkowski, W. (2002). Archeologia lotnicza - metoda wobec teorii. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.

Rączkowski, W. (2004). Przeszłość uchwycona? Kilka refleksji nad fotografią i badaniem przeszłości. W: A. Pałubicka, A. Dobosz (red.), Umysł i kultura (s. 147-158). Bydgoszcz: Epigram.

Rączkowski, W. (2005). Zobaczmy przeszłość! Zdjęcia lotnicze w dydaktyce historii. W: J. Nowakowski, A. Prinke, W. Rączkowski (red.), Biskupin… i co dalej? Zdjęcia lotnicze w polskiej archeologii (s. 353-369). Poznań: Instytut Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Ośrodek Ochrony Dziedzictwa Archeologicznego, Muzeum Archeologiczne w Biskupinie, Poznańskie Towarzystwo Prehistoryczne.

Rączkowski, W. (2012). Obrazy przeszłej rzeczywistości? Potencjał zdjęć lotniczych w poznawaniu przeszłości. W: V. Julkowska (red.), Foto-historia. Fotografia w przedstawianiu przeszłości (s. 85-93). Poznań: Instytut Historii, Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Rączkowski, W. (2017). Zdjęcia lotnicze badań wykopaliskowych w Biskupinie - w stronę efektywnej interpretacji. W: J. Kopiasz, H. P. Dąbrowski, A. Grossman, W. Piotrowski (red.), V Sprawozdania Biskupińskie (s. 9-16). Biskupin: Muzeum Archeologiczne w Biskupinie.

Rączkowski, W. (2018). Fetyszyzacja: chwila namysłu nad technologiami i wizualizacjami w archeologii. W: A. Posern-Zieliński, J. Sawicka, J. Kabaciński, M. Kara, K. Zamelska-Monczak (red.), Archeologia jako humanistyczna interpretacja przeszłości. Studia dedykowane Profesorowi Henrykowi Mamzerowi (s. 229-245). Poznań: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.

Rekowska, M., Nowakowski, W. (2019). The power of image or how the art of photography changed early archaeology. W: A. Pieńkowska, D. Szeląg, I. Zych (red.), Stories told around the fountain. Papers offered to Piotr Bieliński on the occasion of his 70th birthday (s. 601-620). Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323541714.pp.599-618

Retuszowanie (2017). Retuszowanie zdjęć przed wynalezieniem Photoshopa, https://www.foto4u.pl/blog/artykul/retuszowanie-zdjec-przed-wynalezieniem-photoshopa [dostęp: 20.01.2023].

Scheps, M. (2007). Sztuka fotografii. W: Fotografia XX wieku. Muzeum Ludwig w Kolonii (s. 4-7). Köln: Taschen.

Shanks, M. (1997). Photography and archaeology. W: B. L. Molyneaux (red.), The cultural life of imagines. Visual representations in Archaeology (s. 73-107). London - New York: Routledge.

Shanks, M, Svabo, C. (2013). Archaeology and photography: a pragmatology. W: A. González-Ruibal (red.), Reclaiming Archaeology: Beyond the Tropes of Modernity (s. 89-102). London - New York: Routledge.

Shannon, C. E., Weaver, W. (1949). The Mathematical Theory of Communication. Urbana - Chicago: University of Illinois Press.

Sieja, B. (2022). Tak wygląda pierwsza zachowana fotografia. Ta historia liczy niemal 2500 lat. Komputer Świat: https://www.komputerswiat.pl/artykuly/redakcyjne/historia-fotografii-zaczela-sie-blisko-2500-lat-temu-wyjasniamy-jak-ludzkosc-dokonala/zfcl32b [dostęp: 06.06.2022].

Sontag, S. (2017). O fotografii (S. Magala, tłum.). Kraków: Karakter.

Stawowczyk, E. (2002). O widzeniu, mediach i poznaniu. Stłuczone lustra rzeczywistości. Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora.

Smith, I. H. (2019). Krótka historia fotografii. Kieszonkowy przewodnik po kierunkach, dziełach, tematach i technikach (J. Malinowski, tłum.). Warszawa: Almapress.

Szumowski, A. (1876). Grot z runicznym napisem z Suszyczna. Wiadomości Archeologiczne, 3, 49-62.

Tomczak, E. (2013). Zarys archeologii do 1944 roku. W: E. Tomaczak (red.), Archeologia Górny Śląsk (s. 243-299). Katowice: Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach.

Vandermeulen, B. (2014). Picturing Sagalassos. The Archive as a Bridge between Past and Present. Image & Narrative, 15(4), 30-39.

Zapłata, R. (2012). Dokumentacja w archeologii. W: S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji (s. 480-499). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Zapłata, R. (2016). Przeszłość, zabytki i technologie cyfrowe - o zagrożeniach słów kilka. W: R. Zapłata (red.), Cyfryzacja w naukach o przeszłości i ochronie zabytków. Analiza potencjału i zagrożeń na wybranych przykładach (s. 149-158). Warszawa: Wydawnictwo UKSW.