Słowa kluczowe
public archaeology
community archaeology
dissemination
social role of archaeology
Poland
Jak cytować
Abstrakt
This paper aims to conceptualize the social role of archaeology and archeological heritage in the present. First, it contextualizes the legal and doctrinal background of activities aimed at dissemination of cultural and archaeological heritage and engagement of public in initiatives around that heritage. Next, it describes main forms of outreach activities undertaken by archaeologists in Poland. Further, it presents community-oriented activities and initiatives that go beyond education of the general public about the past and archaeology and strive for engaging local communities in activities centered around archaeology and archaeological heritage. It concludes with a statement that openness of archaeology to society helps to strengthen its current social position, determines its role in the world and attributes social activities of archaeologists with a deeper meaning.
Bibliografia
Ashworth, G. J. 2007 Sfragmentaryzowane dziedzictwo: sfragmentaryzowany instrument sfragmentyzowanej polityki. W: M. A. Murzyn, J. Purchla (red.), Dziedzictwo kulturowe w XXI wieku. Szanse i wyzwania (s. 29–42). Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury.
Chowaniec, R. 2010 Dziedzictwo archeologiczne w Polsce: formy edukacji i popularyzacji. Warszawa: Instytut Archeologii UW.
Chowaniec, R. Więckowski, W. (red.) 2012 Archaeological heritage: methods of education and popularization. Oxford: Archaeopress.
Deskur, K. 2009 Idea public archaeology – edukacja archeologiczna i popularyzacja archeologii. Fontes Archaeologici Posnanienses, 45, 283–292.
Gürsu, I. (red.) 2019 Public archaeology: theoretical approaches and current practices. London: Oxbow Books.
Hensel, W. 1973a Zakres i zadania archeologii. Slavia Antiqua, 20, 131–135.
Hensel, W. 1973b Archeologia żywa. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe.
Holtorf, C. 2005 From Stonehenge to Las Vegas. Archaeology as popular culture. Walnut Creek, CA: AltaMira Press.
Kajda, K., Kobiałka, D. 2017 Archeologie współczesności jako odpowiedź na kryzys dyscypliny. Ochrona Zabytków, 2(271), 27–45.
Kajda, K., Kobiałka, D. 2018 The past and present of public archaeology in Poland: between educating and engaging local communities. CPAG, 28, 77–91.
Kajda, K., Kostyrko, M. 2016 Contemporary dimension of heritage promotion – towards socially engaged archaeology. Sprawozdania Archeologiczne, 68, 9–23.
Kajda, K., Michalik, T., Kobiałka, D. 2015a Heritage for all. A contribution to the inclusion of people with intellectual disabilities in archaeology: a Polish perspective. Current Swedish Archaeology, 23, 131–156.
Kajda, K., Michalik, T., Kobiałka, D. 2015b Angażując osoby pozostawione na marginesie. Archeologia włączająca (inclusive archaeology) i badanie sposobów postrzegania przeszłości przez osoby z niepełnosprawnością intelektualną. Biografia Archeologii, 1(2), 4–12. Online: http://archeo.edu.pl/biografia2017/wp-content/uploads/2015/05/Biografia_Archeologii_vol1_2.pdf [dostęp: 20.06.2020].
Kobyliński, Z. 2001 Teoretyczne podstawy konserwacji dziedzictwa archeologicznego. Warszawa: Fundacja Res Publica Multiethnica, Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Kobyliński, Z. 2002 Archaeology on the ruins of ivory towers. What sort of theory do we need? W: P. F. Biehl, A. Gramsch, A. Marciniak (red.), Archaeologies of Europe. History, methods and theories (s. 421–424). Münster: Waxmann.
Kobyliński, Z. 2009 Własność dziedzictwa archeologicznego: idee – problemy – kontrowersje. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Kobyliński, Z. 2012 Etyka w archeologii. W: S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji (s. 178–189). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Konopka, M. 1983 Ochrona zabytków archeologicznych w Polsce. Warszawa: Ministerstwo Kultury i Sztuki, Ośrodek Dokumentacji Zabytków.
Kozakiewicz, J. 2012 Marketing jako narzędzie w popularyzacji archeologii. W: J. Gancarski (red.), Skanseny archeologiczne i archeologia eksperymentalna (s. 645–661). Krosno: Muzeum Podkarpackie w Krośnie.
Lech, J. 1995 Social functions of archaeology in XX century. W: M. Kuna, N. Venclová (red.), Whither archaeology? Papers in honour of Evžen Neustupný, (s. 93–96). Praha: Institute of Archaeology, Academy of Sciences of the Czech Republic.
Ławrynowicz, O. 2019 Archaeology of us and the local identity. An interdisciplinary context. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica, 34, 45–57.
Ławrynowicz, O., Żelazko, J. (red.) 2015 Archeologia totalitaryzmu. Ślady represji 1939–1956. Łódź: Instytut Pamięci Narodowej.
Mamzer, H. 2011 O archeologicznej autokreacji. W: A. Marciniak, D. Minta-Tworzowska, M. Pawleta (red.), Współczesne oblicza przeszłości (s. 25–38). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Marciniak, A. 2011 Contemporary Polish archaeology in global context. W: L. R. Lozny (red.), Comparative archaeologies. A sociological view of the science of the past (s. 179–194). New York: Springer.
Marciniak, A. 2015 The aftermath of Malta. W: M. van der Dries, S. J. van der Linde, A. Strecker (red.), Fernweh. Crossing borders and connecting people in archaeological heritage management. Essays in honour of prof. Willem J.H. Willems (s. 34–37). Leiden: Sidestone Press.
Marshall, Y. 2002 What is community archaeology? World Archaeology, 34(2), 211–219.
Matsuda, A, Okamura, K. (red.) 2011 New perspectives in global public archaeology. London: Springer.
McGimsey, C. R. 1972 Public archaeology. New York: Seminar Press.
Merriman, N. (red.) 2004 Public archaeology. London: Routledge.
Moshenska, G. (red.) 2017 Key concepts in public archaeology. London: UCL Press.
Musiał-Gąsiorowska, A. 2012 Prawne i organizacyjne aspekty popularyzacji dziedzictwa kulturowego – pryncypia. Przegląd Prawa Publicznego, 3/2019, 27–37.
Olivier, L. 2013 The business of archaeology is the present. W: A. González-Ruibal (red.), Reclaiming archaeology. Beyond the tropes of modernity (s. 117–129). London – New York: Routledge.
Pałubicka, A. 1997 Filozofia kultury a archeologia. W: J. Ostoja-Zagórski (red.), Jakiej archeologii potrzebuje współczesna humanistyka (s. 121–135). Poznań: Instytut Historii UAM.
Pawleta, M. 2016 Przeszłość we współczesności. Studium metodologiczne archeologicznie kreowanej przeszłości w przestrzeni społecznej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Rockman, M., Flatman, J. (red.) 2012 Archaeology in society. Its relevance in the modern world. New York: Springer.
Sabloff, J. A. 2008 Archaeology matters: action archaeology in the modern world. Walnut Creek, CA: Left Coast Press, INC.
Schadla-Hall, T. 1999 Editorial: public archaeology. European Journal of Archaeology, 2(2), 147–158.
Schadla-Hall, T. 2006 Public archaeology in the twenty-first century. W: R. Layton, S. Shennan, P. Stone (red.), A future for archaeology. The past in the present (s. 75–82). London: UCL Press.
Schlanger, N., Aitchison, K. (red.) 2010 Archaeology and the global economic crisis. Multiple impacts, possible solutions. Tervuren: Culture Lab Editions.
Shanks, M. 2012 The archaeological imagination. Walnut Creek, CA: Left Coast Press, INC.
Skeates, R., McDavid, C., Carman, J. (red.) 2012 The Oxford handbook of public archaeology. Oxford: Oxford University Press.
Smith, L. 2006 Uses of heritage. London, New York: Routledge.
Smith, L. 2016 „Zwierciadło dziedzictwa”: narcystyczna iluzja czy zwielokrotnione odbicie? Rocznik Antropologii Historii, 6(9), 25–44.
Szmygin, B. 2007 Dziedzictwo w transformacji. Polskie doświadczenia. W: M. A. Murzyn, J. Purchla (red.), Dziedzictwo kulturowe w XXI wieku. Szanse i wyzwania (s. 129–138). Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury.
Szmygin, B. (oprac. i wybór) 2015 Vademecum konserwatora zabytków. Międzynarodowe normy ochrony dziedzictwa kultury. Warszawa: Polski Komitet Narodowy ICOMOS.
Szwagrzyk, K. 2016 Archeologia zbrodni jako źródło katharsis społeczeństw posthumanistycznych. W. A. Zalewska (red.), Archeologia współczesności (s. 197–206). Warszawa: SNAP, Oddział w Warszawie.
Tabaczyński, S. 1987 Archeologia średniowieczna: problemy, metody, źródła, cele badawcze. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN.
Tabaczyński, S. 1997 Ochrona dziedzictwa archeologicznego w Polsce i jej konteksty. Przegląd problemów. W: Aktualne zagrożenia dziedzictwa archeologicznego. Materiały z Konferencji Ogólnopolskiej, Poznań 17 kwietnia 1997 r. (s. 26–30). Poznań: Muzeum Archeologiczne.
Tabaczyński, S. 1998 Międzynarodowy kontekst ochrony dziedzictwa archeologicznego. W: Z. Kobyliński (red.), Ochrona dziedzictwa archeologicznego w Europie (s. 15–19). Warszawa: Generalny Konserwator Zabytków, SNAP.
Tabaczyński, S. 2001 Archeologia na progu XXI wieku. W: J. Lech (red.), Archeologia na progu III tysiąclecia (s. 39–51). Warszawa: KNPiP WNS PAN.
Tabaczyński, S., Marciniak, A., Cyngot, D., Zalewska, A. (red.) 2012 Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Thomas, S. 2017 Community archaeology. W: G. Moshenska (red.), Key concepts in public archaeology (s.14–30). London: UCL Press.
Tully, G. 2007 Community archaeology: general methods and standards of practice. Public Archaeology, 6(3), 155–187.
Williams, H., Pudney, C., Ezzeldin, A. (red.) 2019 Public archaeology: arts of engagement. Oxford: Archaeopress.
Wrzesiński, J., Wyrwa, A. M. (red.) 2010 Przeszłość dla przyszłości. Problemy edukacji muzealnej. Materiały Konferencji z okazji Jubileuszu 40-lecia Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy, Lednica 11–13 września 2009 r. Lednica: Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy.
Zalewska, A. 2014 Prospołeczna, partycypacyjna i „wspólnotowa” archeologia bliskiej przeszłości jako sposób na nadawanie sensu trwaniu (ludzi i rzeczy) oraz jako antidotum na niedostatki wiedzy i trywializację przeszłości. Studia Humanistyczne AGH, 13(2), 19–39.
Zalewska, A. 2016 Archeologie współczesnych konfliktów jako praktykowanie prospołecznej archeologii. Przykład wartości epistemologicznej i aksjologicznej archeologii Wielkiej Wojny. W: A. Zalewska (red.), Archeologia współczesności (s. 125–140). Warszawa: SNAP, Oddział w Warszawie.
Zalewska, A. 2017 Archeologia czasów współczesnych i (nie)moc działania materialnych śladów Wielkiej Wojny w Polsce. Ochrona Zabytków, 2(271), 47–77.
Zalewska, A. 2018 Archeologia prospołeczna i uspołeczniona (public archaeology) z perspektywy polskiej. W: J. Wojdon (red.), Historia w przestrzeni publicznej (s. 17–26). Warszawa: PWN.
Zalewska, A. (red.) 2019 Archeologiczne przywracanie pamięci o Wielkiej Wojnie w rejonie Rawki i Bzury (1914–1915). Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.