Keywords
Funnel Beaker culture
Polish Plain
chronology
How to Cite
Abstract
In the article, the author discusses and accepts the need to rejuvenate the chronology of the beginnings of the Funnel Beaker culture in the Polish Plain which should be then dated to about 4200/4100 years BC. While accepting such an approach, the author presents also some of its consequences – e.g. multi-stylistic of pottery and variability of environments inhabited by the earliest Funnel Beaker communities. The article also presents some suggestions concerning the participation of huntergatherers and early agrarian groups in the shaping of this culture in the Polish lowlands. It also raises some questions, which, under the new chronological circumstances, await further archaeometric data and proper discussion.
References
Bakker J.A., Vogel J.C., Wiślański T. 1969 TRB and other C14 Dates from Poland (ca. 4300–1350 BC and 800–900 AD). Helinium, 9, s. 3–27, 209–238.
Becker C.J. 1947 Mosefunde Lerkar fra yngre Stenalder. Aarbøger, 1947, 1–318, I–XVIII.
Czekaj-Zastawny A., Kabaciński J., Terberger T. 2011 Relacje łowiecko-zbierackich społeczności z Dąbek z kulturami neolitycznymi Europy Środkowej. W: U. Stankiewicz, A. Wawrusiewicz (red.), Na rubieży kultur. Badania nad okresem neolitu i wczesną epoką brązu (s. 161–174). Białystok: Muzeum Podlaskie w Białymstoku.
Czerniak E., Czerniak L. 1985 Z badań nad genezą i rozwojem kultury amfor kulistych na Kujawach. Folia Praehistorica Posnaniensia, 1, s. 23–62.
Czerniak L. 1980 Rozwój społeczeństw kultury późnej ceramiki wstęgowej na Kujawach. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza.
Czerniak L. 1989 Teoretyczne problemy archeologicznej systematyki kulturowej. Przykład badań nad zróżnicowaniem cech technologicznych ceramiki kultur z kręgu naddunajskich. W: A. Cofta-Broniewska (red.), Kujawskie przyczynki do badań nad neolitem Europy (s. 33–76). Inowrocław: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Czerniak L. 1994 Wczesny i środkowy okres neolitu na Kujawach. 5400–3650 p.n.e. Poznań: Polska Akademia Nauk, Instytut Archeologii i Etnologii.
Czerniak L., Kośko A. 1993 Z badań nad genezą rozwoju i systematyką kultury pucharów lejkowatych na Kujawach. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza.
Domańska L. 1995 Geneza krzemieniarstwa kultury pucharów lejkowatych na Kujawach. Łódź: Katedra Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego.
Gabałówna L. 1970 Wyniki analizy C-14 węgli drzewnych z cmentarzyska kultury pucharów lejkowatych na stanowisku 1 w Sarnowie – z grobowca 8 i niektóre problemy z nimi związane (Informacja wstępna). Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna, 17, s. 77–91.
Gaerte W. 1927 Die steinzeitliche Keramik Ostpreussens. Königsberg: Gräfe Und Unzer.
Galiński T. 1997 Mezolit Europy. Szczecin: Drukarnia ZAPOL.
Galiński T. 2005 Nowe materiały tzw. fazy wczesnopucharowej osadnictwa protoneolitycznego na Pomorzu. Folia Praehistorica Posnaniensia, 13/14, s. 71–90.
Galiński T. 2012 Kultura protoneolityczna na Pomorzu w świetle najnowszych badań w Tanowie. Archeologia Polski, 57(1–2), s. 79–112.
Grygiel R. 1986 The household cluster as a fundamental social unit of the Lengyel Culture in the Polish Lowlands. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna, 31, s. 41–334.
Grygiel R. 2008 Neolit i początki epoki brązu w rejonie Brześcia Kujawskiego i Osłonek, t. II, Środkowy neolit – grupa brzesko-kujawska kultury lendzielskiej. Łódź: Fundacja Badań Archeologicznych Imienia Profesora Konrada Jażdżewskiego.
Gumiński W. 2011 Importy i naśladownictwa ceramiki kultury brzesko-kujawskiej i kultury pucharów lejkowatych na paraneolitycznym stanowisku kultury Zedmar – Szczepanki na Mazurach. W: U. Stankiewicz, A. Wawrusiewicz (red.), Na rubieży kultur. Badania nad okresem neolitu i wczesną epoką brązu (s. 149–160). Białystok: Muzeum Podlaskie w Białymstoku.
Jankowska D. 1980 Kultura pucharów lejkowatych na Pomorzu Środkowym. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza.
Jażdżewski K. 1936 Kultura puharów lejkowatych w Polsce zachodniej i środkowej. Poznań: Polskie Towarzystwo Prehistoryczne.
Jażdżewski K. 1970 Wzajemny stosunek do siebie elementów północnych, południowych i zachodnich w obrębie kultury pucharów lejkowatych. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna, 17, s. 49–76.
Kabaciński J., Terberger T. 2009 From Late Hunter-fishers to Early Farmers on the Pomeranian Coast. Now research at Dąbki 9. W: J.M. Burdukiewicz, K. Cyrek, P. Dyczek, K. Szymczak (red.), Understanding the Past. Papers offered to Stefan K. Kozłowski (s. 165–184). Warszawa: Ośrodek Badań nad Antykiem Europy Południowo-Wschodniej, Uniwersytet Warszawski.
Kirkowski R. 1994 Kultura ceramiki wstęgowej rytej na ziemi chełmińskiej. Zarys systematyki chronologiczno-genetycznej. W: L. Czerniak (red.), Neolit i początki epoki brązu na ziemi chełmińskiej (s. 57–99). Grudziądz: Muzeum w Grudziądzu, Instytut Archeologii i Etnologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Kirkowski R., Kukawka S. 1990 Boguszewo, gmina Gruta, województwo toruńskie, stanowisko 43b, obiekty 11 i 32. W: D. Jankowska (red.), Z badań nad chronologią absolutną stanowisk neolitycznych z ziemi chełmińskiej (s. 26–31). Toruń: Wojewódzki Ośrodek Ochrony Środowiska Kulturowego w Toruniu, Instytut Archeologii i Etnologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Kirkowski R., Sosnowski W. 1994 Kultura późnej ceramiki wstęgowej na ziemi chełmińskiej, W: L. Czerniak (red.), Neolit i początki epoki brązu na ziemi chełmińskiej (s. 115–133). Grudziądz: Muzeum w Grudziądzu, Instytut Archeologii i Etnologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Kośko A. 1981 Udział południowo-wschodnioeuropejskich wzorców kulturowych w rozwoju niżowych społeczeństw kultury pucharów lejkowatych. Grupa mątewska. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza.
Kozicka M. 2012 Chronologia kultury Zedmar na podstawie dat radiowęglowych. [Maszynopis przechowywany w Instytucie Archeologii UMK w Toruniu].
Kukawka S. 1991 Kultura pucharów lejkowatych na ziemi chełmińskiej w świetle źródeł ceramicznych. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu.
Kukawka S. 1994 Kultura pucharów lejkowatych na ziemi chełmińskiej – geneza i początkowe etapy rozwoju. W: L. Czerniak (red.), Neolit i początki epoki brązu na ziemi chełmińskiej (s. 161–173). Grudziądz: Muzeum w Grudziądzu, Instytut Archeologii i Etnologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Kukawka S. 1997 Na rubieży środkowoeuropejskiego świata wczesnorolniczego. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika.
Kukawka S. 2000 Zaludnienie i zmiany środowiska naturalnego w neolicie wyżyn lessowych (uwagi krytyczne). Archeologia Polski, 45(1–2), s. 99–109.
Kukawka S. 2010 Subneolit północno-wschodnoeuropejski na Niżu Polskim. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika.
Kukawka S. 2011 Kultura Narva i kultura ceramiki grzebykowej w Polsce północno-wschodniej. W: U. Stankiewicz, A. Wawrusiewicz (red.), Na rubieży kultur. Badania nad okresem neolitu i wczesną epoką brązu (s. 69–75). Białystok: Muzeum Podlaskie w Białymstoku.
Kukawka S. 2012 Ceramika naczyniowa kultury pucharów lejkowatych ze stanowiska 4 w Starych Marzach, gm. Dragacz, woj. kujawsko-pomorskie. Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia, 32, s. 201–228.
Kukawka S., Małecka-Kukawka J., Wawrzykowska B. 2002 Wczesny i środkowy neolit na ziemi chełmińskiej. W: B. Wawrzykowska (red.), Archeologia toruńska. Historia i teraźniejszość (s. 91–107). Toruń: Muzeum Okręgowe w Toruniu.
Kurzyk K. 2013 Kultura amfor kulistych na ziemi chełmińskiej. [Maszynopis rozprawy doktorskiej przechowywany na UMK w Toruniu, Toruń].
Loze I.A. (Лозе, И.А.) 1988 Поселения каменного века лубанской низины. Мезолит, ранный и средний неолит. Riga: Zinatne.
Małecka-Kukawka J. 1992 Krzemieniarstwo społeczności wczesnorolniczych ziemi chełmińskiej (2. połowa VI–IV tysiąclecie p.n.e.). Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika.
Nowak M. 1996 Ceramika kultury pucharów lejkowatych ze stanowiska 1 w Kawczycach. Kraków: Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Nowak M. 2009 Drugi etap neolityzacji ziem polskich. Kraków: Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Papiernik P. 2012 Sprawozdanie z badań wykopaliskowych na stanowisku 20 w Redeczu Krukowym, pow. włocławski, woj. kujawsko-pomorskie. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna, 45(2010–2012), s. 221–238.
Prinke D. 1988 Środkowoneolityczne zalążki procesów synkretyzacji kultury pucharów lejkowatych na Kujawach. W: A. Cofta-Broniewska (red.), Kontakty pradziejowych społeczeństw Kujaw z innymi ludami Europy (s. 93–105) Inowrocław: Urząd Miejski w Inowrocławiu.
Rybicka M. 2004 Kultura pucharów lejkowatych na Pojezierzu Gostynińskim. Chronologia – osadnictwo – gospodarka. Łęczyca: Muzeum w Łęczycy.
Rybicka M. 2011 Przyczynek do badań nad datowaniem wczesnych faz kultury pucharów lejkowatych na Niżu Polski. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, 32, s. 231–237.
Rzepecki S. 2004 Społeczności środkowoneolitycznej kultury pucharów lejkowatych na Kujawach. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Rzepecki S. 2011 Studia i materiały nad najdawniejszymi dziejami Równiny Gorzowskiej. Osady i cmentarzyska kultury pucharów lejkowatych na stanowiskach Jastrzębiec 4 i Renice 5–6. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Szmyt M. 1992 Łojewo, gm. Inowrocław, woj. bydgoskie, stan. 35, osiedle z fazy wczesnowióreckiej kultury pucharów lejkowatych (z badań nad genezą i systematyką kultury pucharów lejkowatych na Kujawach). Sprawozdania Archeologiczne, 44, s. 49–98.
Szmyt M. 1996 Społeczności kultury amfor kulistych na Kujawach. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza.
Wawrusiewicz A. 2011 Okres neolitu i wczesnej epoki brązu na Podlasiu. Stan i perspektywy badań. W: U. Stankiewicz, A. Wawrusiewicz (red.), Na rubieży kultur. Badania nad okresem neolitu i wczesną epoką brązu (s. 13–36). Białystok: Muzeum Podlaskie w Białymstoku.
Wierzbicki J. 1999 Łupawski mikroregion osadniczy ludności kultury pucharów lejkowatych. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza.
Wierzbicki J. 2013 Wielka kolonizacja. Społeczności kultury pucharów lejkowatych w dorzeczu środkowej Warty: koniec V – poł. III tys. BC. Poznań: Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich, Oddział w Poznaniu.
Wiślański T. 1973 Ze studiów nad genezą kultury pucharów lejkowatych. Archeologia Polski, 18(1), s. 91–126.
Wiślański T. 1979 Kształtowanie się miejscowych kultur rolniczo-hodowlanych. Plemiona kultury pucharów lejkowatych. W: W. Hensel, T. Wiślański (red.), Prahistoria ziem polskich, t. II, Neolit (s. 165–260). Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.