Keywords
Funnel Beaker culture
megalithic burial practices
megaliths
How to Cite
Abstract
The article is a summary of the state of the art concerning the so-called cult houses discovered in megaliths of the Funnel Beaker culture (hereinafter referred to as TRB from German Trichterbecherkultur) in its Eastern and South-Eastern groups. The author suggests to divide the discussed objects into types “A” and “B”, which may better reflect their characteristics. He also emphasises that the reinterpretation of some of the known features as the structures of this type would significantly increase their number. If the chosen course of interpretation appears accurate, it may indicate that the presence of wooden structures in the TRB graves in the Polish lands was not at all special. However, it should be borne in mind that these objects might have served not only for religious purposes.
References
Bargieł B., Florek M. 2002 Zespół grobowo-kultowy ludności kultury pucharów lejkowatych w Pawłowie koło Zawichostu (stanowisko 3) w świetle badań wykopaliskowych w latach 1999–2001. Zeszyty Sandomierskie, 15, s. 28–31.
Bargieł B., Florek M. 2005 Wyniki badań wykopaliskowych prowadzonych w latach 2001-2003 na cmentarzysku kultury pucharów lejkowatych w Pawłowie, stan. 3, pow. Sandomierz. Archeologia Polski Środkowowschodniej, 7, s. 20–32.
Bargieł B., Florek M. 2006a Cmentarzysko ludności kultury pucharów lejkowatych na stanowisku 1 w Malicach Kościelnych, pow. Opatów. W: J. Libera, K. Tunia (red.), Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych (s. 361–384). Lublin–Kraków: Instytut Archeologii PAN, Oddział w Krakowie, Instytut Archeologii UMCS w Lublinie.
Bargieł B., Florek M. 2006b Cmentarzysko w Pawłowie na tle innych podobnych stanowisk kultury pucharów lejkowatych. W: J. Libera, K. Tunia (red.), Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych (s. 385-400). Lublin–Kraków: Instytut Archeologii PAN, Oddział w Krakowie, Instytut Archeologii UMCS w Lublinie.
Bargieł B., Florek M., Libera J. 1999 Trzeci sezon badań wykopaliskowych na stanowisku 1 w Malicach Kościelnych, pow. Opatów, woj. Świętokrzyskie. Archeologia Polski Środkowowschodniej, 4, s. 29–37.
Bąbel J.T. 2006 Próba rekonstrukcji grobowca megalitycznego ze stanowiska V w Broniszowicach, pow. Ostrowiec Świętokrzyski. W: J. Libera, K. Tunia (red.), Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych (s. 271–288). Lublin–Kraków: Instytut Archeologii PAN, Oddział w Krakowie, Instytut Archeologii UMCS w Lublinie.
Ballenstedt J. 2000 Architektura. Historia i teoria. Warszawa–Poznań: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Burchard B. 1973 Z badań neolitycznej budowli trapezowatej w Niedźwiedziu, pow. Miechów (stan. 1). Sprawozdania Archeologiczne, 25, s. 39–48.
Burchard B. 1998 Badania grobowców typu megalitycznego w Zagaju Stradowskim w Polsce. Sprawozdania Archeologiczne, 50, s. 149–155.
Burchard B. 2006 Grobowce typu megalitycznego w Zagaju Stradowskim, pow. Kazimierza Wielka. W: J. Libera, K. Tunia (red.), Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych (s. 301–305). Lublin–Kraków: Instytut Archeologii PAN, Oddział w Krakowie, Instytut Archeologii UMCS w Lublinie.
Chmielewski W. 1952 Zagadnienia grobowców kujawskich w świetle ostatnich badań. Łódź: Wydawnictwo Muzeum Archeologicznego w Łodzi.
Cholewa P., Wojciechowski W., Limisiewicz A. 2003 Drugi sezon badań wykopaliskowych na megalitycznym cmentarzysku kultury pucharów lejkowatych w Muszkowicach, stan. 18, pow. Ząbkowice Śląskie. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, 45, s. 119–124.
Cholewa P., Wojciechowski W., Limisiewicz A. 2004 Badania wykopaliskowe na megalitycznym cmentarzysku kultury pucharów lejkowatych w Muszkowicach w roku 2003 (pow. Ząbkowice Śląskie), Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, 46, s. 43–51.
Domańska L. 1995 Geneza krzemieniarstwa kultury pucharów lejkowatych na Kujawach. Łódź: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
Domańska L. 2006 Cmentarzysko megalityczne kultury pucharów lejkowatych w Łącku, pow. Inowrocław. W: J. Libera, K. Tunia (red.), Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych (s. 289–298). Lublin–Kraków: Instytut Archeologii PAN, Oddział w Krakowie, Instytut Archeologii UMCS w Lublinie.
Florek M. 2008 Cmentarzyska kultury pucharów lejkowatych na Wyżynie Sandomierskiej. Historia i stan badań. Wiadomości Archeologiczne, 60, s. 97–123.
Gabałówna L. 1968 Sprawozdanie z prac wykopaliskowych w Sarnowie, pow. Włocławek, przeprowadzonych w roku 1967 na stanowiskach 1 i 1A. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna, 15, s. 135–147.
Gorczyca K. 1981 Grobowiec kujawski w Zberzynie, woj. konińskie. Fontes Archaeologici Posnanienses, 30, s. 1–20.
Gorczyca K. 2007 Sprawozdanie z archeologicznych wykopaliskowych badań ratunkowych przeprowadzonych w Zberzynie, gm. Kleczew, powiat Konin, woj. wielkopolskie, na stanowisku 3, AZP 52-39/3. Grobowiec I. [Maszynopis sprawozdania w archiwum Wielkopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, oddział Konin].
Iwaniszewski S. 2006 Megalityczny obrządek pogrzebowy i neolityczny krajobraz w mikroregionie stryczowickim na Wyżynie Sandomiersko-opatowskiej. W: J. Libera, K. Tunia (red.), Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych (s. 259–269). Lublin–Kraków: Instytut Archeologii PAN, Oddział w Krakowie, Instytut Archeologii UMCS w Lublinie.
Jadczykowa I. 1970 Sprawozdanie z badań przeprowadzonych w latach 1967 i 1968 na stanowisku w Wietrzychowicach, pow. Koło. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna, 17, s. 125–143.
Jadczykowa I. 1972 Sprawozdanie z końcowego etapu prac badawczych na neolitycznym cmentarzysku grobowców kujawskich w Wietrzychowicach, pow. Koło. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna, 18(1971), s. 93–103.
Jankowska D. 2005 O pochodzeniu pomorskich grobowców bezkomorowych kultury pucharów lejkowatych. Folia Praehistorica Posnaniensia, 13, s. 133–144.
Jankowska D. 2009–2010 W kwestii obrządku pogrzebowego KPL na ziemiach polskich – stare i nowe problemy. Sborník prací Filozofické fakulty brněnské univerzity. M, Řada archeologická, 58-59, s. 263–275.
Jastrzębski S., Ślusarska M. 1982 Grobowce kultury pucharów lejkowatych z Lublina-Sławinka i Miłocina-Kolonii, woj. lubelskie. Wiadomości Archeologiczne, 47(2), s. 191–229.
Jażdżewski K. 1936a Kultura puharów lejkowatych w Polsce zachodniej i środkowej. Poznań: Polskie Towarzystwo Prehistoryczne.
Jażdżewski K. 1936b Olbrzymi grób kujawski w Wietrzychowicach. Z Otchłani Wieków, 11, s. 121–129.
Jażdżewski K. 1970a Związki grobowców kujawskich w Polsce z grobami megalitycznymi w Niemczech północnych, w Danii i w krajach zachodnioeuropejskich. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna, 17, s. 15–48.
Jażdżewski K. 1970b Wzajemny stosunek do siebie elementów północnych, południowych i zachodnich w obrębie kultury pucharów lejkowatych. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna, 17, s. 49–76.
Jażdżewski K. 1981 Pradzieje Europy Środkowej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Kośko A. 1976 Przyczynek do badań nad kujawską enklawą tzw. „grobowców bezkomorowych”. Archeologia Polski, 21(2), s. 402–408.
Kozak-Zychman W., Szeliga M. 2005 Pochówki z cmentarzyska ludności kultury pucharów lejkowatych w Pawłowie, stan. 3, pow. Sandomierz (Badania 2001–2003 r.). Archeologia Polski Środkowowschodniej, 7, s. 33–41.
Kozłowski L. 1921 Groby megalityczne na wschód od Odry. Kraków: nakładem Polskiej Akademii Umiejętności.
Krzak Z. 1994 Megality Europy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Madsen T. 1979 Earthen Long Barrows and Timber Structures. Aspects of the Early Neolithic Mortuary Practice in Denmark. Proceedings of the Prehistoric Society, 45, s. 301–320.
Midgley M.S. 1985 The origin and function of the earthen long barrows of northern Europe. British Archaeological Reports, 259. Oxford: British Archaeological Reports.
Niesiołowska-Śreniowska E. 1982 Materiały krzemienne z fazy AB kultury pucharów lejkowatych z grobowca 8 w Sarnowie w woj. włocławskim. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna, 27(1980), s. 85–155.
Nogaj-Chachaj J. 1991 The stone-packed graves of the Funnel Beaker culture in Karmanowice, site 35. Antiquity, 65(248), s. 628–640.
Nogaj-Chachaj J. 1997 Dziewiąty sezon badań na stanowisku 35 w Karmanowicach, woj. Lubelskie. Archeologia Polski Środkowowschodniej, 2, s. 16–23.
Nogaj-Chachaj J. 1998 Dziesiąty sezon badań cmentarzyska i osady KPL na stanowisku 35 w Karmanowicach, woj. Lubelskie. Archeologia Polski Środkowowschodniej, 3, s. 30–35.
Pelisiak A. 2006 Grobowce megalityczne. Nowe możliwości interpretacji? W: J. Libera, K. Tunia (red.), Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych (s. 103–116). Lublin–Kraków: Instytut Archeologii PAN, Oddział w Krakowie, Instytut Archeologii UMCS w Lublinie.
Piggott S. 1967 „Unchamberet” long barrows in Neolithic Britain. Paleohistoria, 12(1966), s. 381–393.
Rzepecki S. 2004 Społeczności środkowoneolitycznej kultury pucharów lejkowatych na Kujawach. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Rzepecki S. 2011 U źródeł megalityzmu w kulturze pucharów lejkowatych. Łódź: Instytut Archeologii Uniwersytet Łódzkiego, Fundacja Uniwersytetu Łódzkiego.
Socha K. 2011 Znaczenie ognia w megalitycznym obrządku pogrzebowym społeczności kultury pucharów lejkowatych. Próba interpretacji. W: A. Jaszewska, A. Michalak (red.), Ogień – żywioł ujarzmiony i nieujarzmiony (Biblioteka Archeologii Środkowego Nadodrza, Zeszyt 4, s. 55–78). Zielona Góra: Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich, Oddział Lubuski.
Tetzlaff W. 1961 Grobowce kultury pucharów lejkowatych ze Zberzynka, pow. Konin i Obałek, pow. Koło. Fontes Archaeologici Posnanienses, 12, s. 40–47.
Tunia K. 1996 Ogólnopolska konferencja archeologiczna Słonowice ’96. Sprawozdania Archeologiczne, 48, s. 239–243.
Tunia K. 2003a Drewniane „megality” nad Wisłą. Wiedza i Życie. Numer specjalny. Zaginione cywilizacje, s. 68–71.
Tunia K. 2003b Słonowickie megaksylony. Archeologia Żywa, 24(1), s. 11–14.
Tunia K. 2006 „Temenos” kultury pucharów lejkowatych w Słonowicach, pow. Kazimierza Wielka. Badania 1979–2002. Trzecie sprawozdanie. W: J. Libera, K. Tunia (red.), Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych (s. 335–340). Lublin–Kraków: Instytut Archeologii PAN, Oddział w Krakowie, Instytut Archeologii UMCS w Lublinie.
Wierzbicki J. 1999 Łupawski mikroregion osadniczy ludności kultury pucharów lejkowatych. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
Wierzbicki J. 2006 Megality kultury pucharów lejkowatych – czy tylko grobowce? W: J. Libera, K. Tunia (red.), Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych (s. 87–101). Lublin–Kraków: Instytut Archeologii PAN, Oddział w Krakowie, Instytut Archeologii UMCS w Lublinie.
Wierzbicki J. 2008 Neolit Wielkopolski w świetle ostatnich badań. W: H. Machajewski (red.), Wielkopolska w dziejach. Archeologia o regionie (s. 31–55). Poznań: Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich.
Wiklak H. 1975 Wyniki badań wykopaliskowych na grobowcu 9 w Sarnowie, pow. Włocławek. Sprawozdania Archeologiczne, 27, s. 43–53.
Wiklak H. 1982 Wyniki badań wykopaliskowych w obrębie grobowca 8 w Sarnowie w woj. włocławskim. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna, 27(1980), s. 33–83.
Wiklak H. 1986 Wyniki badań wykopaliskowych w osadzie i na cmentarzysku kultury pucharów lejkowatych na stanowisku 1A w Sarnowie, woj. włocławskie. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna, 30, s. 167–191.
Zych R. 2002 Wielkie domostwa i grobowce typu kujawskiego w kulturze symbolicznej neolitu na ziemiach polskich. Rzeszów: Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Zych R. 2006 Organizacja przestrzeni miejsc z grobowcami kujawskimi i jej symbolika. W: J. Libera, K. Tunia (red.), Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych (s. 117–126). Lublin–Kraków: Instytut Archeologii PAN, Oddział w Krakowie, Instytut Archeologii UMCS w Lublinie.