Słowa kluczowe
archaeology
Second World War
memory
landscape
material culture
witness
Jak cytować
Abstrakt
This paper discusses the results of the research carried out in a project entitled An archaeology of the Death Valley. First, the historical context related to mass killings on the outskirts of Chojnice during the Second World War is sketched. Then, the results of the archaeological field research are presented. The last part is about ethnographic research which allowed to document various memories related to mass killings in the Death Valley as well as human and non-human witnesses of these events. The idea behind this paper is to show that archaeology and ethnography are crucial in discovering and documenting sites of mass killings and their heritage.
Bibliografia
Bojarska, B., 1972, Eksterminacja inteligencji polskiej na Pomorzu Gdańskim: wrzesień – grudzień 1939. Poznań: Instytut Zachodni.
Bojarska, B., 2009, Piaśnica. Miejsce martyrologii i pamięci. Z badań nad zbrodniami hitlerowskimi na Pomorzu. Wejherowo: Wydawnictwo BiT.
Borzyszkowska-Szewczyk, M., Pletzing, Ch., 2010, Chojnice. W: M. Borzyszkowska-Szewczyk, Ch. Pletzing (red.), Śladami Żydowskimi po Kaszubach. Przewodnik (s. 188–192). Gdańsk – Lübeck – München: Akademia Baltica, Instytut Kaszubski w Gdańsku.
Borzyszkowski, J. (red.), 2006, Historia Brus i okolicy. Gdańsk – Brusy: Urząd Miejski w Brusach, Instytut Kaszubski w Gdańsku.
Buchholc, W., 1947, Chojnice w latach 1939–1945. W: Chojnice 1939–1945 (s. 12–159). Chojnice: Powiatowy Komitet Uczczenia Ofiar Zbrodni Hitlerowskich w Chojnicach.
Buchowski, M., 2004, Zrozumieć innego. Antropologia racjonalności. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Ceran, T. S., 2014, Im Namen des Führers… Selbstschutz Westpreussen i zbrodnia w Łopatkach w 1939 roku. Bydgoszcz-Gdańsk: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
Ceran T. S., 2019, Zbrodnia pomorska 1939 – Esej dla nauczycieli. Bydgoszcz – Gdańsk – Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
Domańska, E., 2021, Nekros. Wprowdzenie do ontologii martwego ciała. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Evans, S. E., 2004, Forgotten Crimes: The Holocaust and Disabled People. Chicago, IL.: Ivan R. Dee.
Forensic Architecture (red.), 2014, Forensis. The Architecture of Public Truth. Berlin: Sternberg Press.
Grochowski, M., 1947, Ku czci męczenników. W: Chojnice 1939–1945 (s. 3–11). Chojnice: Powiatowy Komitet Uczczenia Ofiar Zbrodni Hitlerowskich w Chojnicach.
Grzybowska, K., Papier, S., Sendyka, R. (red.), 2020, Rzeczowy świadek. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Groen, W. J. M., Márquez-Grant, N., Janaway, R. (red.), 2015, Forensic Archaeology: A Global Perspective. London: Wiley-Blackwell.
Hoffmann, J., 2008, Das kann man nicht erzählen. “Aktion 1005” – Wie die Nazis die Spuren ihrer Massenmorde in Osteuropa beseitigen. Hamburg: Konkret Literaturverlag.
Jastrzębski, W., Sziling, J., 1979, Okupacja hitlerowska na Pomorzu Gdańskim w latach 1939–1945. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie.
Kajda, K., Kobiałka, D., 2017, Archeologie współczesności jako odpowiedź na kryzys dyscyplin/ Archaeologies of the Contemporary Past as a Response to the Crisis of the Discipline. Ochrona Zabytków, 271(2), 27–45.
Karpus, Z., 1995, Gmina Wyznaniowa Żydowska w Chojnicach w latach 1920–1939. W: J. Sziling (red.), Gminy Wyznaniowe Żydowskie w województwie pomorskim w okresie międzywojennym (1920–1939) (s. 157–171). Toruń: Wydawnictwo UMK.
Karski, K., Kobiałka, D., 2021, Archaeology in the Shadow of Schindler’s List: Discovering the Materiality of Plaszow Camp. Journal of Contemporary Archaeology, 8(1), 89–111.
Kobiałka, D., 2020, Leon Styp-Rekowski – uciekinier z Doliny Śmierci. Zeznania z 19 maja 1970 roku oraz wybrana dokumentacja z wizji lokalnej mającej miejsce 2 czerwca 1970 roku. Zeszyty Chojnickie, 36, 177–186.
Kobiałka, D., 2021, The Devil Burns Gold there – The Heritage of Nazi Germany Crimes in Death Valley, Chojnice, Poland. International Journal of Historical Archaeology, https://link.springer.com/article/10.1007/s10761-021-00604-9
Kobiałka, D., Kostyrko, M., Kość-Ryżko, K., Wałdoch F., Ebertowska, E., Rychtarska, M., Rennwanz, J., Banaszak, A., Ryndziewicz, R., Kubiatowski, Z., 2020, Archeologia Doliny Śmierci – wstępne wyniki badań terenowych. Zeszyty Chojnickie, 36, 112–131.
Kola, A., 2005, Archeologia zbrodni: oficerowie polscy na cmentarzu ofiar NKWD w Charkowie. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Rada Ochrony Pamięci Walki i Męczeństwa.
Kulesza, W., 1986, Ucieczka z „Doliny Śmierci”. W: K. Szczepański (red.), W mroku nocy: z lat okupacji na ziemi chojnickiej 1939–1945 (s. 7–12). Chojnice: Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie.
Latour, B., 2010, Splatając na nowo to, co społeczne: wprowadzenie do teorii aktora-sieci. Kraków: Universitas.
Lasik, A., 2011, Selbstschutz na Pomorzu Gdańskim i w Wielkopolsce w latach 1939–1940. Przyczynek do badań nad początkami okupacji niemieckiej Polski w okresie II wojny światowej. W: A. Mietz, P. Szczepankiewicz (red.), Studia z Dziejów Pogranicza Kujawsko-Wielkopolskiego, t. 1 (s. 101–121). Bydgoszcz – Wierzbinek: Urząd Gminy w Wierzbinku,
Lorbiecki, A., 2017, Trzy cmentarze – trzy tablice. Chojnice: Urząd Miejski w Chojnicach.
Ławrynowicz, O., Żelazko, J. (red.), 2015, Archeologia totalitaryzmu. Ślady represji 1939–1956. Łódź: Oddziałowa Komisja Badania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu w Łodzi – Instytut Pamięci Narodowej, Instytut Archeologii UŁ.
Mazanowska, I., 2017, Karolewo 1939. Zbrodnie w obozie Selbstschutz Westpreussen. Gdańsk – Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
Mazanowska, I., Ceran, T. S. (red.), 2016, Zapomniani kaci Hitlera. Volksdeutscher Selbstschutz w okupowanej Polsce 1939–1940. Wybrane zagadnienia. Bydgoszcz – Gdańsk: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
Olsen, B., 2013, W obronie rzeczy. Archeologia i ontologia przedmiotów. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN.
Rączkowski, W., 2002, Archeologia lotnicza: metoda wobec teorii. Poznań: Wydawnictwo UAM.
Steyer, D., 1967, Eksterminacja ludności polskiej na Pomorzu Gdańskim w latach 1939–1945. Gdynia: Wydawnictwo Morskie.
Szczepański, K. (red.), 1986, W mroku nocy: z lat okupacji na ziemi chojnickiej 1939–1945. Chojnice, Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie.
Tilley, C., 1994, A Phenomenology of Landscape: Places, Paths and Monuments. Oxford: Berg Publishers.
Wardzyńska, M., 2009, Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.