Słowa kluczowe
art brut
E. Levinas
Another
Jak cytować
Abstrakt
This article deals with the issues of creativity of people with disabilities and their social values. The starting point is the category of Another as saturated with pejorative meanings – in a social but positive context in the study of creativity. The combination of these contradictory approaches is reflected in the art brut, represented by artists with mental incompetence. Their creativity dictated by internal compulsion is presented as the work of marginalized people. The social context, as well as the type of disability that determines the way in which this art is treated: from the rejection of, for example, the early time of Nikifor's works, to the complete recognition of, for example, F. Kahlo's painting. The basic question, however, comes down to the question of the value of this art for man. Referring to the philosophy of E. Levinas, the author seeks to show that despite the assumption of the unknowability of another human being, the greatest value of the Other art is the ability to experience, to see though a fragment of the world of artists determined by the disability.
Bibliografia
Arana M., The Writing Life: Writers on How They Think and Work, Public Affairs, New York 2003.
Arteterapia. Podręcznik, red. C.A. Malchiodi, Wydawnictwo Harmonia Universalis, Gdańsk 2012.
Baczała, Twórczość niepełnosprawna intelektualnie, [w:] Stymulowanie potencjału twórczego osób z różnymi potrzebami edukacyjnymi, red. E. Lubińska-Kościółek, K. Plutecka,
Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2011.
Banach A., Nikifor, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1983.
Bauby J.D., Skafander i motyl, Słowo obraz terytoria, Gdańsk 1997.
Borowik G., Czas sztuki Art brut, [w:] Gorzki smak Art brut. Badania – kolekcje – wystawy w Polsce na przełomie XX/XXI wieku, Państwowe Muzeum Etnograficzne, Warszawa 2016.
Borowik G., Mironiuk-Nikolska A., Wstęp, [w:] Gorzki smak Art brut. Badania – kolekcje – wystawy w Polsce na przełomie XX/XXI wieku, Państwowe Muzeum Etnograficzne, Warszawa 2016.
Chmielińska A., Twórczość „tych, którzy czują więcej”, [w:] Zasoby twórcze człowieka. Wprowadzenie do pedagogiki pozytywnej, red. K.J. Szmidt. M. Modrzejewska Świgulska, Wydawnictwo UŁ, Łódź 2013.
Chmielnicka-Plaskota A., Łoza B., Szulc W., Definicje arteterapii, [w:] Arteterapia cz. 1, red. A. Chmielnicka-Plaskota, B. Łoza, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2014.
E. Necka E., Psychologia twórczości, GWP, Gdańsk 2005.
Ficowski J., Cyganie na Polskich drogach, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1986
Ficowski J., Cyganie polscy, PIW, Warszawa 1953.
Ficowski J., Cyganie w Polsce. Dzieje i obyczaje, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1989.
Ficowski J., Demony cudzego strachu: wspominki cygańskie, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1986.
Głowacka E., Artediagnoza: psychologiczna specyfika twórczości plastycznej dzieci neurotycznych, Wydawnictwo UJ, Kraków 2006.
Górniewicz J., Kategorie pedagogiczne. Tolerancja. Twórczość. Wyobraźnia, Wydawnictwo UWM, Olsztyn 2001.
Kapuściński R., Ten Inny, Wydawnictwo Znak, Kraków 2006.
Kaufman J., Kreatywność, Wydawnictwo APS, Warszawa 2011.
Kępiński A., Schizofrenia, PZWL, Warszawa 1981.
Kokoryny, czyli opowieści dziwnej treści, Wydawnictwo Koziara Tararara, Lublin 2005.
Krawiecka K., Od znaku graficznego do rysunku. W poszukiwaniu twórczości osób z niepełnosprawnością intelektualną, [w:] K. Krawicka, E. Śmiechowska-Petrovskij, M. Żelazkowska, Sztuka/twórczość dostępna. Osoby z niepełnosprawnościami i chorobą psychiczną w kręgu recepcji i ekspresji sztuki, Wydawnictwo Naukowe UKSW, Warszawa 2016.
Krzysztoń J., Obłęd, PIW, Warszawa1980.
Kuźniak A., Papusza, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2013.
Lévinas E., Całość i nieskończoność. Esej o zewnętrzności, Wydawnictwo Naukowe PWN S.A., Warszawa 2014.
Madejska N., Malarstwo i schizofrenia, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1975
Nieduziak E., Aktywność twórcza uczestników Warsztatu Terapii Zajęciowej przy Stowarzyszeniu „Integracja” w Sandomierzu, [w:] Człowiek z niepełnosprawnością intelektualną T.2 Wybrane problemy społecznego funkcjonowania oraz rehabilitacji osób z niepełnosprawnością intelektualną, red. Z. Janiszewska–Nieścioruk, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2004.
Nieduziak E., Dec P., Twórczość plastyczna schizofreników – studium przypadków, [w:] Twórczość jako forma dialogu ze światem, red. E. Nieduziak, WSH-P, Sandomierz 2010.
Nieduziak E., Literackie dzienniki umierania jako forma oswajania ze śmiercią, [w:] Człowiek w sytuacji granicznej. Filozoficzne, kulturowe i historyczne wymiary refleksji i jej implikacje pedagogiczne, red. S. Jaronowska, Wydawnictwo APS, Warszawa 2015.
Nieduziak E., Projekcja jakości życia w ekspresji twórczej dzieci – uczestników zajęć w świetlicy socjoterapeutycznej, [w:] Jakość życia młodzieży ze środowisk zagrożonych patologią społeczną, red. Z. Palak, M. Piątek, A. Róg, B. Zięba-Kołodziej, Wydawnictwo Naukowe PWSZ, Tarnobrzeg 2011.
Nieduziak E., Twórczość plastyczna osób z niepełnosprawnością intelektualną, uczestników Warsztatu Terapii Zajęciowej – studium przypadku, [w:] Kreatywność osób z niepełnosprawnością intelektualną – czy umiemy myśleć inaczej?, red. J. Głodkowska, A. Giryński, Wydawnictwo Naukowe Akapit, Kraków 2009.
Nieduziak E., Wartości i uczucia w swobodnej ekspresji plastycznej i w pracach arteterapeutycznych
uczestników zajęć socjoterapeutycznych, [w:] W kierunku autentyczności. Twórcza ekspresja i artyści z kręgu art brut, Wydział Sztuki Uniwersytet Pedagogiczny, Kraków 2011.
Popek S., Człowiek jako jednostka twórcza, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2001.
Schmitt E.E., Oskar i pani Róża, Wydawnictwo Znak, Kraków 2004.
Skarga B., Wstęp, [w:] E. Lévinas, Całość i nieskończoność. Esej o zewnętrzności, Wydawnictwo Naukowe PWN S.A., Warszawa 2014.
Stawecka A., Rozwojowe walory twórczości plastycznej dzieci przewlekle chorych w okresie późnego dzieciństwa, [w:] Barwy twórczości, red. M. Kuśpit, UMCS, Lublin 2013.
Szmidt K.J., Pedagogika pozytywna: twórczość – zdolności – mądrość zespolone, [w:] Zasoby twórcze człowieka. Wprowadzenie do pedagogiki pozytywnej, red. K.J. Szmidt, M. Modrzejewska-Świgulska, Wydawnictwo UŁ, Łódź 2013.
Szuman S., Wstęp, [w:] W. Lam, Twórczość przejawem instynktu życia, KAW, Gdańsk 1977.
Terakowska D., Poczwarka, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2002.
Tyszkiewicz M., Psychopatologia ekspresji, PWN, Warszawa 1987.
Włodarczyk R., Lévinas. W stronę pedagogiki azylu, Wydawnictwo UW, Warszawa 2009.
Wojnarowska A., Inny „uwięziony” w charakterystykach – o językowych uwikłaniach profesjonalistów i ich konsekwencjach dla egzystowania człowieka z niepełnosprawnością intelektualną, [w:] Miejsce innego we współczesnych naukach o wychowaniu. W poszukiwaniu pozytywów, red. I. Chrzanowska, B. Jachimczak, K. Pawelczak, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2013.
Żuraw H., Inność, obcość w perspektywie pozytywnej. Wielokontekstowość studiów nad innością i obcością, [w:] Miejsce Innego we współczesnych naukach o wychowaniu. W poszukiwaniu pozytywów, red. I. Chrzanowska, B. Jachimczak, K. Pawelczak, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2013.
Wydawnictwa ciągłe
Głodkowska J., Autorstwo życia a niepełnosprawność – ponawiane odczytywanie idei normalizacji, „Człowiek. Niepełnosprawność. Społeczeństwo” 2014, nr 1(23).
Greengross G., Miller G.F., The Big Five personality traits of professional comedians compared to amateur comedians, comedy writers, and college students, „Personality and Individual Differences” 2009, nr 47(2).
Grzywa A., Kucharska-Pietura K., Dynamika obrazu rodziny w pracach plastycznych chorych na schizofrenię paranoidalną, „Psychiatria Polska” 1998, nr 1(32).
Kopciński J., Globisz, „Teatr” 2017, nr 2.
Kusinowska K., Modlitwa wygnańca, „Tygodnik Powszechny” 2017, nr 28.
Łukasiewicz K., Cechy osobowości młodych twórców podejmujących próby literackie,
„Teraźniejszość. Człowiek. Edukacja” 2016, nr 3(75).
Nieduziak E., Rzeźba osób głuchoniewidomych – zjawisko artystyczne, zjawisko terapeutyczne, „Człowiek – Niepełnosprawność – Społeczeństwo” 2011, nr 1(13).
Tyszkiewicz M., Tematyka i forma malarstwa i rysunku chorych na schizofrenię, „Psychiatria Polska” 1980, nr 6.
Tyszkiewicz M., Tematyka wypowiedzi plastycznych a postać defektu schizofrenicznego, „Psychiatria Polska” 1973, nr 3.
Welcz H., Motywy sakralne w twórczości plastycznej chorych na schizofrenię, „Badania nad Schizofrenią” 2000, nr 2.
Welcz H., Schizofreniczna ekspresja plastyczna, „Current Problems of Psychiatry” 2010, nr 1(11).
Włodarczyk R., Oswajać się z Innym. Kapuściński – Lévinas, „Odra” 2009, nr 3.
Żółkowska H., Ja, Ty, Inny – dialog?, „Studia Edukacyjne” 2013, nr 28.
Netografia. Data dostępu: 28.04.2017
Słownik języka polskiego, hasło: inny https://sjp.pwn.pl/szukaj/inny.html
http://www.teatroterapia.lublin.pl/
http://nalagaat.org.il/en/theater-2/
http://nalagaat.org.il/en/theater-2/say-orange/
Przedstawienia teatralne
Muzyka ze słowami, reż. P. Cieplak, premiera 23.02.2002 Teatr Studio im. St. I. Witkiewicza Warszawa.
Say Orange, reż. S. Sibony, Nalaga’at Theatre.
Wieloryb the Globe, reż E. Rysova, tekst i dramaturgia: M. Pakuła; premiera 7.12.2016, Teatr Łaźnia Nowa Kraków.
Filmografia
sceny z życia, reż. i scen. M. Szumowska, produkcja: Polska, Niemcy, premiera 10 sierpnia 2008 r.