Słowa kluczowe
modele szkolnictwa wyższego
reformowanie szkolnictwa wyższego
zarządzanie szkolnictwem wyższym
finansowanie
szkolnictwa wyższego
kontrola i nadzór
polityka edukacyjna
polityka naukowa
kraje nordyckie
Jak cytować
Abstrakt
Intencją autorów jest przyjrzenie się obecnemu kierunkowi reform szkolnictwa wyższego w Polsce przez pryzmat zrealizowanej nordyckiej utopii, czyli tych rozwiązań systemowych dotyczących szkolnictwa i uniwersytetów, do których w sensie ideowym i strukturalnym zmierza także polskie szkolnictwo wyższe. Mimo wieloletniej tradycji wykorzystywania uniwersytetów do realizacji idei egalitaryzmu i utylitaryzmu społecznego w myśl założeń państwa opiekuńczego, państwa nordyckie w ciągu ostatnich dwudziestu lat stopniowo zmieniły politykę szkolnictwa wyższego i poczyniły znaczące kroki w kierunku zastąpienia modelu kontroli państwa nad szkolnictwem wyższym modelem luźniejszego nadzoru państwowego nad tym sektorem. Przeszły zatem wcześniej niż Polska zmianę, którą teoretycy umiejscawiają w szerszym kontekście ewolucji humboldtowskiego modelu szkolnictwa wyższego w kierunku modelu anglo-amerykańskiego. Niniejszy tekst dotyczy głównych aspektów i linii podziału między systemem anglo-amerykańskim i humboldtowskim w odniesieniu do dwóch metaobszarów funkcjonowania szkolnictwa wyższego, tj. zarządzania i finansowania. Zestawienie proponowanych rozwiązań polskich z wprowadzonymi już rozwiązaniami w krajach nordyckich ma na celu ukazanie skomplikowania i większej złożoności tego procesu niż mogłoby to wynikać ze schematycznych opisów typów idealnych.
Bibliografia
Aarrevaara T. 2008 Comparative Challenge of University System Change, w: T. Aarrevaara, F. Maruyama (red.): Universiły Reform in Finland and Japan, Tampere University Press, Tampere.
Amaral A., Meek V.L., Larsen I.M. (red.) 2003 The Higher Education Managerial Revolution?, Kluwer, Dordrecht - Boston, MA - London.
Antonowicz D. 2005 Uniwersytet przyszłości. Wyzwania i modele polityki, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa.
Barr N. 2006 Finansowanie szkolnictwa wyższego, „Nauka i Szkolnictwo Wyższe” nr 1/27.
Bendyk E. 2009 Puścić wodze wiedzy, „Polityka”, nr 47.
Białecki 1.2008 Międzynarodowe badania, debata i polityka edukacyjna, „Nauka i Szkolnictwo Wyższe” nr 1/31.
[de] Boer H, Stensaker B. 2007 An internal Representative System: The Democratic Vision, w: R Maassen, J.R Olsen (red.): University Dynamics and European Integration, Kluwer, Dordrecht.
Braun D., Merrien F.X. 1999 Towards a Model of Governance for Universities? A Comparative View, Jessica Kingsley Publishers, London.
Buchner-Jeziorska A. 2001 W puiapce rynku: rynek usług edukacyjnych a jakość kształcenia w szkołach wyższych w Polsce lat 90. w: J. Dietl, Z. Sapijaszka. (red.): Podniesienie jakości studiów warunkiem przetrwania na rynku usług edukacji wyższej, Fundacja Edukacyjna Przedsiębiorczości, Łódź.
Buchner-Jeziorska A. 2005 Rynek czy system: szkolnictwo wyższe w Polsce okresu transformacji, w: A. Buchner-Jeziorska (red.): Szkoła sukcesu czy przetrwania? Szkolnictwo wyższe w Polsce, Ośrodek Rozwoju Studiów Ekonomicznych Szkoły Głównej Handlowej, Warszawa.
Carney S. 2006 University Governance in Denmark: From Democracy to Accountability?, „European Educational Research Journal”, t. 5, nr 3-4.
Clark B R. 1983 The Higher Education System: Academic Organization in Cross-national Perspective, University of California Press, Berkeley.
Dąbrowa-Szefler M. 2009 Diagnoza stanu szkolnictwa wyższego oraz wyzwania i cele systemu zawarte w raporcie OECD „Tertiary Education for the Knowledge Society”, „Nauka i Szkolnictwo Wyższe”, nr 1/33.
Dąbrowa-Szefler M., Jabfecka J. 2007 Szkolnictwo wyższe w Polsce. Raport dla OECD, Warszawa.
Dietl J., Sapijaszka Z. (red.) 2006 Konkurencja na rynku usiug edukacji wyższej, Fundacja Edukacyjna Przedsiębiorczości, Lódź.
Dziedziczak-Foltyn A., Prorok R 2008 Szkolnictwo wyższe i nauka w strategiach rozwoju społeczno-gospodarczego Polski i regionu (na przykładzie województwa łódzkiego), w: K. Leja (red.): Społeczna odpowiedzialność uczelni, Wydział Zarządzania i Ekonomii Politechniki Gdańskiej, Instytut Społeczeństwa Wiedzy, Gdańsk - Warszawa.
Dziedziczak-Foltyn A. 2009 w druku O reformowaniu szkolnictwa wyższego w Polsce w latach 1989-2009, „Przegląd Socjologiczny”, nr 3/2009.
Dziedziczak-Foltyn A. w druku (a) Fundusze europejskie - rzeczywista czy złudna szansa na modernizację szkolnictwa wyższego w Polsce?, w: A. Buchner-Jeziorska, A. Dziedziczak-Foltyn (red.): Proces Boloński - ideologia a praktyka edukacyjna, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Dziedziczak-Foltyn A. w druku (b) Wizja rozwoju społeczno-gospodarczego i programowanie strategiczne w Polsce jako efekt Strategii Lizbońskiej, w: A. Buchner-Jeziorska, A. Dziedziczak-Foltyn (red.): Proces Boloński - ideologia a praktyka edukacyjna, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Engwall L. 2007 Universities, the State and the Market: Changing Patterns of Unmrsity Governance in Sweden and Beyond, „Higher Education Management & Policy”, 1.19, nr 3.
Eurybase 2009 Eurybase The Information Database on Education Systems in Europę (http://eacea.ec.europa. eu/ressources/eurydice/eurybase/pdf/section/PL_PL_C11_5_3.pdf), odczytane 3 listopada 2009.
Eurydice 2009 Zarządzanie szkolnictwem wyższym w Europie. Strategie, struktury, finansowanie i kadra akademicka (Higher Education Governance in Europe. Policies, Structures Funding and Academic Staff), (http://www.eurydice.org.pl/files/zarzadzanie_wyzszym_0.pdf), odczytane 3 listopada 2009.
Fogh Rasmussen A. 1993 Fra socialstat til minimalstat: En liberał strategi, Samleren, Kobenhavn.
Fulton O. i in. 2008 Raporty OECD na temat szkolnictwa wyższego. Polska, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Warszawa.
Gornitzka A., Maassen R 2000 Hybrid Steering Approaches with Respect to European Higher Education, „Higher Education Policy”, 1.13, nr 3.
Hóltta S. 2008 Funding of Universities in Finland, w: T. Aarrevaara, F. Maruyama (red.): University Reform in Finland and Japan, Tampere University Press, Tampere.
Jabłecka J. 2007 Ćwierć wieku reform: o przyczynach i kontekście przemian w zarządzaniu uniwersytetami europejskimi, w: A. Lewicka-Strzatecka (red.): Współczesne wyzwania nauk praktycznych, Wydawnictwo Wyższej Szkoty Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego, Warszawa.
Jajszczyk A. 2008 Siedem grzechów głównych szkolnictwa wyższego w Polsce, „Infos”, nr 9/33.
Jensen L. 1998 Interpreting New Public Management: The Case of Denmark, „Australian Journal of Public Administration”, t. 57, nr 4.
Jóźwiak J. 1999 Tradycyjne koncepcje instytucji akademickiej, w: J. Woźnicki (red.): Model zarządzania publiczną instytucją akademicką, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa.
Kalpazidou Schmidt E. 2007 Higher Education in Scandinavia, w:. J.J.F. Forest, RG. Altbach (red.): International Handbook of Higher Education, Springer, Dordrecht.
Kehm B.M., Huisman J., Stensaker B. (red.) 2009 The European Higher Education Area: Perspectives on a Moving Target, Sense Publishers, Rotterdam - and Taipei.
Knapińska A. 2009 Być jak Finlandia, „Sprawy Nauki”, nr 2/143.
Knudsen T. 2008 Fra folkestyre til markedsdemokrati, Dansk demokratihistorie efter 1973, Akademisk Forlag, Kobenhavn.
Kunnskapsdepartementet 2009 Tilstandsrapport for hoyere utdanningsinstitusjoner 2009, Kunnskapsdepartementet, Oslo.
Kwiek M. 2001 Social and Cultural Dimensions of the Transformation of Higher Education in Central and Eastern Europę, „Higher Education in Europę”, t. 26, nr 3.
Kwiek M. 2004 Nowe konteksty myślenia o edukacji w Europie Środkowej: przykład globalizacji, w: S. Amsterdamski: Globalizacja i co dalej?, Instytut Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa.
Kwiek M. 2006 The University and the State. A Study into Global Transformations, Peter Lang, Frankfurt - New York.
Kyvik S. 2009 The Dynamics of Change in the Organisational Field of Higher Education: Expansion and Contraction, Springer, Dordrecht.
Larsen I.M. 2006 Ekstern relevans og eksterne aktorer i hoyere utdanning, „NIFU STEP Arbeidsnotat”, nr 5 (Oslo).
Lov om universiteter 2003 Lov om universiteter, Lov nr 403 af 28, maj 2003.
Maliszewski T. 2007 Zmiany instytucjonalne w szkolnictwie wyższym w kontekście wyzwań współczesności, „Nauka i Szkolnictwo Wyższe”, nr 1/29.
Mendys W. 2008 Mienie i finanse szkół wyższych, w: S. Waltoś, A. Rozmus (red.): Szkolnictwo wyższe w Polsce. Ustrój - prawo - organizacja, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania, Rzeszów.
Morawski R.Z. (red.) 1999 Efektywność funkcjonowania zachodnioeuropejskich instytucji akademickich, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa.
Musiał K. 1994 Uniwersytet - siedmiu noblistów... i zbuntowani studenci, „Życie Uniwersyteckie”, nr 4(12) (Poznań).
Musiał K. (2009, w druku) Zwrof na elitarność w szkolnictwie wyższym w kontekście reform sektora publicznego w krajach nordyckich, „Przegląd Socjologiczny”, nr 3/2009.
Musiał K. 2010 Redefining External Stakeholders in Nordic Higher Education, „Tertiary Education and Management”, 1.16, nr 1.
NeaveG. 1986 On Shifting Sands: Changing Priorities and Perspectives in European Higher Education from 1984 to 1986, „European Journal of Education”, nr 21 (1).
Neave G.; van Vught F.A. 1991 Prometheus Bound - The Changing Relationship between Government and Higher Education in Western Europę, Oxford, Pergamon Press.
Neave G. and van Vught F. (red.) 1994 Government and Higher Education Relationships across Three Continents: The Winds of Change, Pergamon Press, Oxford - New York.
Nowakowska-Siuta R. 2007 Szkolnictwo wyższe w wybranych krajach Europy Zachodniej po II wojnie światowej, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa.
Nowicka 1.2009 Scenariusze rozwoju Polski, „Sprawy Nauki”, nr 3/144.
OECD 2008a Education ataGlance 2008. OECD Indicators, OECD, Paris.
OECD 2008b OECD Science, Technology and Industry Outlook 2008, OECD, Paris.
Pachociński R. 2004 Kierunki reform szkolnictwa wyższego na świecie, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa.
Paradeise C. i in. (red.) 2009 University Governance. Western European Comparative Perspectives, Springer, Dordrecht.
Pawłowski K. 2004 Społeczeństwo wiedzy szansa dla Polski, Znak, Kraków.
Regeringen 2006 Fremgang, Fornyelse og Tryghed. Strategi for Danmark i den globale ekonomi - de vigtigste initiativer, Statsministeriet, K0 benhavn;
Roland K. i in. (red.) 2000 Horisont 21. Scenarier ved et nytt artusen, H. Aschehoug & Co, Oslo;
Rozmus A., Ordon A. 2008 Prawno-spofeczne warunki powstawania i likwidacji szkól wyższych w Polsce, w: S. Waltoś., A. Rozmus (red.): Szkolnictwo wyższe w Polsce. Ustrój - prawo - organizacja, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania, Rzeszów.
Schmidt E.K., Langberg K, Aagaard K. 2007 Country Study Denmark, w: F. Strehl, S. Reisinger, M. Kalatschan, (red.): Funding Systems and Their Effects on Higher Education Systems, „OECD Education Working Papers”, nr 6.
Tempie R 2006 Creating Social Capital: The Impact of International Programmes on Polish and Romanian Higher Education, „Tertiary Education and Management”, 1.12, nr 7.
Thieme J.K. 2009 Szkolnictwo wyższe. Wyzwania XXI wieku. Polska - Europa - USA, Difin, Warszawa.
Universities Act 2009 (http://www.finlex.fi/en/laki/kaannokset/2009/en20090558), odczytane 25 listopada 2009.
Vabo A., Aamodt RO. 2005 Kvalitetsreformen og unimsitetene som masseutdanningsinstitusjon, „NIFU STEP Skriftserie”, nr 2/2005 (Oslo).
Van Vught F. (red.) 1989 Governmental Strategies and lnnovation in Higher Education, Higher Education Policy Series nr 7, Jessica Kingsley, London.
Waltoś S. 2008 Korzenie współczesnego szkolnictwa wyższego - ścieżki tradycji, w: S. Waltoś, A. Rozmus (red.): Szkolnictwo wyższe w Polsce. Ustrój - prawo - organizacja, Wydawnictwo Wyższej Szkoły informatyki i Zarządzania, Rzeszów.
Williams Orberg J. 2006 Trust in Universities - Parliamentary Databates over the 2003 University Law, „Working Papers on University Reform”, t. 2, Danish University of Education, Copenhagen.
Wise L.R. 2002 Public Management Reform: Competing Drivers of Change, „Public Administration Review”, t. 62, nr 5.
Woźnicki J. 2008 Legislacyjne określenie pozycji uczelni jako instytucji życia publicznego, w: K. Leja (red.): Społeczna odpowiedzialność uczelni, Wydział Zarządzania i Ekonomii Politechniki Gdańskiej, Instytut Społeczeństwa Wiedzy, Gdańsk - Warszawa.
Wright S., Williams 0rberg J. 2008 Autonomy and Control: Danish University Reform in the Context of Modern Governance, „Learning and Teaching”, 1.1, nr 1.
Założenia... 2009 Założenia do nowelizacji ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym oraz ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki, (http://www. bip.nauka.gov.pl/_gAllery/69/66/6966/20091016_CCC_zalozenia_po_KRM_16_10_09.pdf), odczytane 10 listopada 2009.