Słowa kluczowe
jakość
kontrola jakości
zapewnianie (doskonalenie) jakości
jakość kształcenia
kultura jakości
Total Ouality Management (TQM)
Jak cytować
Abstrakt
Jakość jest postrzegana jako standard nowoczesności nie tylko w sferze przemysłu i biznesu, ale wkroczyła z całym impetem także w dziedzinę edukacji, w tym do sektora szkolnictwa wyższego. Rynkokratyczny porządek współczesnego świata, utowarowienie wiedzy, kapitalizm akademicki i nowy paradygmat zarządzania w sektorze publicznym - wszystko to prowadzi nieodwołalnie do nadania jakości w szkolnictwie wyższym szczególnej rangi. Widać to wyraźnie w procesach instytucjonalizowania kwestii zapewniania jakości podejmowanych od dawna w Europie, a od niedawna też w Europejskim Obszarze Szkolnictwa Wyższego. Artykuł stanowi próbę syntetycznego i temporalnego ujęcia praktyki kontroli i zapewniania jakości w sektorze szkół wyższych w krajach nordyckich i w Polsce. Głównym celem zaprezentowanych w nim rozważań jest jednak zwrócenie uwagi na kwestię manifestowania i promowania kultury jakości w szkolnictwie wyższym. W centrum uwagi autorów znalazły się m.in. rozdział między regulacjami zewnętrznymi a uwewnętrznionymi wartościami składającymi się na kulturę jakości oraz wykorzystanie w szkolnictwie wyższym projakościowego narzędzia stosowanego dotąd w zarządzaniu - Total Ouality Management (TQM).
Bibliografia
Analiza... 2009 Analiza opisująca systemy zapewnienia jakości kształcenia w Europejskim Obszarze Szkolnictwa Wyższego 2009. Raport końcowy, Uniwersytet Jagielloński, Centrum Badań nad Szkolnictwem Wyższym, Kraków.
Antonowicz D. 2005 Uniwersytet przyszłości. Wyzwania i modele polityki, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa.
Antonowicz D. 2006 IV poszukiwaniu nowego paradygmatu zarządzania uniwersytetami w Polsce, w: K. Leja (red.): Problemy zarządzania w uczelni opartej na wiedzy, Politechnika Gdańska, Gdańsk.
Beksiak J. 2002 Instytucjonalne warunki poprawy jakości usług szkół wyższych, w: J. Dietl, Z. Sapijaszka (red.): Zarządzanie jakością w szkolnictwie wyższym, Fundacja Edukacyjna Przedsiębiorczości, Łódź.
Bentzon K.H. 1989 Politiksom marked. Public Choice-teorierne, w: K.K. Klausen, T. Hviid Nielsen T. (red.): Statog marked. Fra Leviathan og usynlig hśnd til forhandlingsokonomi, Jurist- og Okonomiforbundets
Forlag, Kobenhavn.
Bergan S. i in. 2009 The Public Responsibility for Higher Education and Research, World Conference on Higher Education, UNESCO, Paris (http://unesdoc.unesco.org/images/0018/001832/183238e.pdf).
Bergendal G. 1974 U68 - A Reform Proposal for Swedish Higher Education, „Higher Education”, nr 3/3.
Buchner-Jeziorska A. 2001 IV pułapce rynku: rynek usług edukacyjnych a jakość kształcenia w szkołach wyższych w Polsce lat 90., w: J. Dietl., Z. Sapijaszka (red.): Podniesienie jakości studiów warunkiem przetrwania na rynku usług edukacji wyższej, Fundacja Edukacyjna Przedsiębiorczości, Łódź.
Buchner-Jeziorska A., Boczkowski A. 1996 Procedury i negocjacje. Jakość kształcenia w szkole wyższej, Instytut Socjologii Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Chmielecka E. 1999 Przeobrażenia w szkolnictwie wyższym, w: L. Kolarska-Bobińska (red.): Druga fala polskich reform, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa.
Chmielecka E. 2007 Wewnętrzne systemy zapewniania jakości kształcenia, w: T. Szulc (red.): Jakość kształcenia w szkołach wyższych, Konferencja Rektorów Akademickich Szkół Polskich, Wrocław.
Chmielecka E. 2008 Kilka uwag o etosie i kodeksach akademickich oraz o odpowiedzialności uczelni, w: K. Leja (red.): Społeczna odpowiedzialność uczelni, Instytut Społeczeństwa Wiedzy, Politechnika Gdańska, Warszawa - Gdańsk.
Danmark... 1997 Danmark som foregangsland: Uddannelse - omkostninger og resultater, Regeringen, Kebenhavn.
Daszkiewicz J. 2007 Tendencje rynkokratyczne we współczesnej myśli społecznej, „Zeszyty Naukowe Politechniki Rzeszowskiej, Zarządzanie i Marketing” , nr 244.
Dąbrowa-Szefler M. 2005 Problemy zapewnienia jakości kształcenia w literaturze i w praktyce szkół wyższych, „Nauka i Szkolnictwo Wyższe”, nr 2/26.
Dąbrowa-Szefler M., Jabłecka J. 2007 Szkolnictwo wyższe w Polsce. Raport dla OECD, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Warszawa.
Diagnoza... 2009 Diagnoza stanu szkolnictwa wyższego w Polsce 2009. Raport cząstkowy, Ernst & Young, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa.
Domachowska M. 2009 Rozwój edukacji. Standardy i wskazówki, „Gazeta Uniwersytecka” (Uniwersytet Gdański), kwiecień (http;//www.ug.gda.pl/pl/konferencje/rea/upload/files/5/artykulgu.pdf).
Działalność... 2010 Działalność Państwowej Komisji Akredytacyjnej w 2009 roku, Państwowa Komisja Akredytacyjna, Warszawa (http://www.pka.edu.pl/Dokumenty/Publikacje/PKA_2009.pdf).
Education... Education in Finland: More Education forMore People, (http://www.stat.fi/tup/suomi90/marraskuu_en.html).
Europejski... 2005 Europejski Obszar Szkolnictwa Wyższego - realizacja celów. Komunikat z konferencji europejskich ministrów ds. szkolnictwa wyższego, Bergen, 19-20 maja 2005 (http://www.ekspercibolonscy.org.pl/sites/ekspercibolonscy.org.pl/files/2005_PL_Bergen.pdf).
Focus... 2010 Focus on Higher Education in Europę 2010: The Impactofthe Bologna Process, Eurydice, Brussels.
Foss Hansen H. 2009 Educational Evaluation in Scandinavian Countries: Comerging or Dmrging Practices?, „Scandinavian Journal of Educational Research” , nr 53(1).
Four Futurę... 2008 Four Future Scenarios for Higher Education, OECD, Paris (http://www.oecd.org/dataoecd/18/36/42241931.pdf).
Frankowicz M. 2009 Zapewnianie jakości kształcenia, prezentacja z dnia 3 lutego 2009 r., (http://www.erasmus.org.pl/s/p/artykuly/29/292/MF_QA_030209.pdf).
Frąś J., Wacławik-Nguyen 2008 Ewolucja kompleksowego zarządzania jakością w sektorze publicznym, w: J. Frąś J. (red.): Zarządzanie jakością usług w instytucjach publicznych, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin.
Fulton 0., Santiago R, Enquist Ch., El-Khawas E., Hackl E. 2007 Raporty OECD na temat szkolnictwa wyższego. Polska, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Warszawa.
Garvin D A. 1988 Managing Ouality. The Strategie and Competitive Edge, Harvard Business School, The Free Press, New York - London.
Gawryszewski A. 2005 Ludność Polski w XX wieku, Polska Akademia Nauk, Warszawa (http://www.igipz.pan.pl/wydaw/monografie_5.htm).
Hamalainen K., Liuhanen A.M. 1999 Preface, w: Five Years of Development. Follow-Up Evaluation ofthe UniversityofOulu. Publications of Higher Education Evaluation Council, Edita, Helsinki.
Harvey L. (red.) 2008 Rankings of Higher Education Institutions: A Critical Review, „Ouality in Higher Education”, 1.14, nr 3.
Harvey L., Stensaker B. 2008 Ouality Culture: Understandings, Boundaries and Linkages, „European Journal of Education”, t. 43, nr 4, s. 427-442.
Hellsten U, Klefsjó B. 2000 TQM as a Management System Consisting of Values, Techniques and Tools, „The TQM Magazine”, 1.12, nr 4, s. 238-244.
Hógskoleverket 1997 Kvalitetsarbete - ett satt att fórbattra verksamhetens kva lite tviduniversite tochhógskolor? (Hógskoleverkets rapportserie 1997:41 R)
Hógskoleverket 2008 Swedish Universities & University Colleges. Short Mersion ofAnnual Report 2008.
Hógskoleverket 2010 Hógskoleverkets system for kvalitetsutvardering 2011-2014, Hógskoleverkets rapportserie 2010:22 R.
Horbaczewski D. 2006 Filozoficzne źródta współczesnego pojmowania jakości, „Problemy jakości”, nr 10, s. 9-12.
ISO 8402 Ouality Management and Ouality Assurance - Terminology (http://www.iso.org/iso/iso_catalogue/catalogue_ics/catalogue_detail_ics.htm?csnumber=20115).
Jabłońska-Skinder H. 1984 Organizacja i problematyka badań nad szkolnictwem wyższym w Polsce, w: A. Buttler, J. Kluczyński, U. Teichler (red.): Szkolnictwo wyższe i praca zawodowa w Republice Federalnej Niemiec i w Polsce Ludowej, Instytut Polityki Naukowej i Szkolnictwa Wyższego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa - Łódź.
Kluczyński J. 1984a Szkolnictwo wyższe w czterdziestolecie Polsce Ludowej, Instytut Polityki Naukowej i Szkolnictwa Wyższego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa - Łódź.
Kluczyński J. 1984b Szkolnictwo wyższe w Polsce Ludowej - problemy i perspektywy, w: A. Buttler, J. Kluczyński, U. Teichler (red.): Szkolnictwo wyższe i praca zawodowa w Republice Federalnej Niemiec i w Polsce Ludowej, Instytut Polityki Naukowej i Szkolnictwa Wyższego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa - Łódź.
Koch J.V. 2003 TQM: Why Is Its Impact in Higher Education so Smali?, „The TQM Magazine”, nr 15(5).
Krajowe... b.r.w. Krajowe Ramy Kwalifikacji (http://www.nauka.gov.pl/finansowanie/fundusze-europejskie/program-operacyjny-kapital-ludzki/krajowe-ramy-kwalifikacji).
Kvalitet... 1998 Kvalitet i uddannelsessystemet, Finansministeriet, Kobenhavn.
Kvalitet... 2000 Kvalitet der kan ses, Undervisningsministeriet, K0benhavn.
Kwiek M. 2003 The Social Functions of the University in the Context of the Changing State/Market Relations, w: J. De Groof, G. Lauwers (red.): Globalisation and Competition in Education, Wolf i Legał Publisher, Antwerpen (http://depot.gdnet.org/newkb/fulltext/kwiek.pdf).
Kyvik S. (red.) 2002 Fra yrkeskole til universitet? Endringsprosesser i hogskolesktoren, Fagbokforlaget, Bergen
LOV 2005 LOV nr 15: Lov om unwersiteter og hoyskoler (http://www.lovdata.no/all/hl-20050401-015.html).
LOV 2007 LOV nr 294 af 27/03/2007: Lov om akkrediteringsinstitutionen for videregaende uddanneiser, (https://www.retsinformation.dk/Forms/R0710.aspx?id=29309).
March J.G., Olsen J.P 1976 Ambiguity and Choice in the Organizations, Universitets forlag et, Oslo.
Milner M. 1994 Social Democracy and Rational Choice. The Scandinavian Experience and beyond, Routledge, London - New York.
Mirecka J. 2009 Jakość kształcenia - kultura jakości, prezentacja z dnia 13 marca 2009 r. (http://www.ug.gda.pI/pl/konferencje/rea/upload/files/5/jakoksztaceniakulturajakoci.pdf
Neave G. 1994 The Politics of Ouality: Development of Higher Education in Western Europę 1992-1994, „European Journal of Education” , t. 29, nr 2.
Pachociński R. 2004 Kierunki reform szkolnictwa wyższego na świecie, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa.
Pawlikowski J M. 2008 Kultura jakości kształcenia, „Forum Akademickie”, nr 3.
Polytechnic Act 2003 Polytechnics Act 351/2003 (www.finlex.fi/fi/laki/kaannokset/2003/en20030351 .pdf).
Procedury... 2008 Procedury a wartości akademickie - środowiskowa dyskusja, „E-mentor”, nr 2(24) (http://www.e-mentor.edu.pl/artykul/index/numer/24/id/527).
Proces... 2009 proces Boloński 2020: Europejski Obszar Szkolnictwa Wyższego w nowej dekadzie. Komunikat z konferencji europejskich ministrów odpowiedzialnych za szkolnictwo wyższe, Leuven,
Louvain-la-Neuve, 28-29 kwietnia 2009 (http://www.ekspercibolonscy.org.pl/sites/ekspercibolonscy.
org.pl/files/2009_PL_Leuven_Louvain-la-Neuve.pdf).
Reforma... b.r.w. Reforma szkolnictwa wyższego (http://www.nauka.gov.pl/szkolnictwo-wyzsze/reformaszkolnictwa-wyzszego).
Regeringens... 2009 Regeringens proposition 2009. Proposition 2009/10:139. Fokus pa kunskap - kvalitet i den hógre utbildningen, Sveriges Riksdag, Stockholm.
Sallis E. 2002 Total Ouality Management in Education, Kogan Page Ltd., Stylus Publishing Inc., London - Sterling.
Sprawozdanie... 2009 Sprawozdanie z postępów z zapewnianiu jakości w szkolnictwie wyższym, Komisja Europejska, Bruksela, 21 września 2009, KOM(2009)487, wersja ostateczna (http://ec.europa.eu/education/higher-education/doc/report09_pl.pdf).
Statistics... 2010 Statistics Finland 2010, (http://www.stat.fi/til/opiskt/2009/opiskt_2009_2010-01-26_tau_001_en.html), 20 grudnia 2010.
Stensaker B. 1998 Evaluering av studie og laeringsmiljo. En veiledning for faglig og administrativt personale ved universiteter og hogskoler, Cappelen Akademisk Forlag, Oslo.
Szulc T. (red.) 2007 Jakość kształcenia w szkołach wyższych, Konferencja Rektorów Akademickich Szkól Polskich, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław.
Telhaug A.O., Medićis 0. A., Aasen P 2006 The Nordic Model in Education: Education as part of the political system in the last 50 years, „Scandinavian Journal of Educational Research”, nr 50(3).
Telhaug A.O., Tonnessen R.T. 1992 Dansk utdanningspolitikk under Bertel Haarder: Dansk nyliberalistisk og nykonservativ utanningspolitikk fra 1982 til 1992, Universitetsforlaget, Oslo.
Thieme J.K. 2009 Szkolnictwo wyższe. Wyzwania XXI wieku. Polska - Europa - USA, Difin, Warszawa.
Thomsen J.R 2008 Social differentiering og kulturel praksis pa danske universitetsuddannelser, Forskerskolen i Livslang Laerning, Roskilde.
Thune C. 2001 Ouality Assurance of Higher Education in Denmark, w: D. Dunkerly, Wai Sum Wong (red.): Global Perspectives on Ouality in Higher Education, Ashgate Publishers, Aldershot.
Tjomsland M. 2004 Internationalization at Norwegian Universities and Colleges after the Ouality Reform, Stein Rokkan Centre for Social Studies, Bergen.
Urbanikowa J. 2001 Zewnętrzne zapewnianie jakości kształcenia - stan i perspektywy rozwoju, w: M. Wójcicka J. Urbanikowa J. (red.): Zewnętrzne zapewnianie jakości kształcenia w szkolnictwie wyższym. Mechanizmy, procedury, narzędzia, Centrum Badań Polityki Naukowej i Szkolnictwa
Wyższego, Uniwersytet Warszawski, Warszawa.
Ustawa... 1990a Ustawa z dnia 12 stycznia 1991 roku o utworzeniu Komitetu Badań Naukowych, „Dziennik Ustaw”, nr 8, poz. 28.
Ustawa... 1990 b Ustawa z dnia 12 września 1990 roku o szkolnictwie wyższym, „Dziennik Ustaw”, nr 65, poz. 385.
Ustawa... 1997 Ustawa z dnia 26 czerwca 1997 roku o wyższych szkołach zawodowych, „Dziennik Ustaw", nr 96, poz. 590.
Ustawa... 2005 Ustawa z dnia 27 lipca 2005 roku - Prawo o szkolnictwie wyższym, „Dziennik Ustaw”, nr 164, poz. 1365.
Uzasadnienie... b.r.w. Uzasadnienie do projektu ustawy (http:/www.bip. nauka.gov.pl/_gAllery/10/85/10859/20100910_UZASADNIENIE_na_RM.pdf).
Valimaa J. 2004a Nationalisation, Localisation and Globalisation in Finnish Higher Education, „Higher Education” , t. 48.
Vaiimaa J. 2004b Three Rounds of Evaluation and the Idea of Accreditation in Finnish Higher Education, w: S. Schwarz., D. Westerheijden D. (red.): Accreditation and Evaluation in the European Higher Education Area, Kluwer Academic Publishers, Dordrecht.
Valimaa J., Neuvonen-Rauhala M L. 2008 Polytechnics in Finnish Higher Education, w: J.S. Taylor i in. (red.): Non-University Higher Education in Europę, Springer, Dordrecht.
Wawak T. 2007 Agencje zewnętrznego zapewnienia jakości w systemie oceny zgodności w Europejskim Obszarze Szkolnictwa Wyższego, w: D. Wosik (red.): Systemy zapewniania jakości w szkolnictwie wyższym - aspekty praktyczne, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu,
Poznań.
Weber L., Bergan S. 2005 The Public Responsibility for Higher Education and Research, Council of Europę Publishing, Strasbourg Cedex (http://www.coe.int/t/dg4/highereducation/resources/Public-responsibility-for-higher-education-and-research_webversion.pdf).
Wende M.C., Westerheiden D.F. 2002 Międzynarodowe aspekty zapewniania jakości kształcenia - ze szczególnym uwzględnieniem szkolnictwa wyższego w Europie, „Nauka i Szkolnictwo Wyższe” , nr 2/20.
Wiklund H. i in. 2003 lnnovation and TQM in Swedish Higher Education Institutions - Possibilities and Pitfalls, „The TQM Magazine”, 1.15, nr 2.
Wnuk-Lipińska E. 1993 Jakość w szkolnictwie wyższym - mechanizmy oceny, „Nauka i Szkolnictwo Wyższe” , nr 1.
Wnuk-Lipińska E. 1995 Ocena jakości szkolnictwa wyższego w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, „Nauka i szkolnictwo Wyższe” , nr 5, s. 23-31.
Wnuk-Lipińska E., Wójcicka M. 1995 Jakość w szkolnictwie wyższym. Przykład Polski, Centrum Badań Polityki Naukowej Szkolnictwa Wyższego, Uniwersytet Warszawski, Warszawa.
Wosik D. 2007 Jakość kształcenia w szkolnictwie wyższym - sposoby definiowania, metody zapewnieniajceny, zarządzanie, w: D. Wosik (red.): Systemy zapewniania jakości w szkolnictwie wyższym - aspekty praktyczne, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań.
Woźnicki J. 2010 Strategia rozwoju szkolnictwa wyższego 2010-2020. Przedstawienie projektu środowiskowego, „Nauka”, nr 1.
Wójcicka M. 1995 Jakość kształcenia a akredytacja - mechanizmy i procedury oceny. Przykład Polski, „Nauka i Szkolnictwo Wyższe”, nr 5.
Wójcicka M. (red.) 2001 Jakość kształcenia w szkolnictwie wyższym. Słownik tematyczny, Centrum Badań Polityki Naukowej i Szkolnictwa Wyższego, Uniwersytet Warszawski, Warszawa.
Wójcicka M., Chwirot S. 2001 Zapewnianie jakości kształcenia - Polska na tle innych krajów, w: M. Wójcicka, J. Urbanikowa (red.): Zewnętrzne zapewnianie jakości kształcenia w szkolnictwie wyższym. Mechanizmy, procedury, narzędzia, Centrum Badań Polityki Naukowej i Szkolnictwa Wyższego, Uniwersytet Warszawski, Warszawa.
Youssef M.A. i in. 1998 TQM Implementation Barriers in Higher Education, „International Journal of Technology Management”, nr 16(4/5/6).
Ziółkowski M. 2005 O pewnych konsekwencjach częściowego i niekonsekwentnego utowarowienia polskiego szkolnictwa wyższego, „Nauka”, nr 2.
Zymonik Z. 2004 Wkład starożytności do problematyki jakości i jej kosztów, „Problemy Jakości” , nr 8.