Słowa kluczowe
szkolnictwo wyższe
status społeczno-ekonomiczny
Jak cytować
Abstrakt
W artykule przedstawiono wyniki badań nad statusem społeczno-ekonomicznym studentów kilku polskich uczelni różniących się pod względem prestiżu. Starano się w nim odpowiedzieć na pytanie: Co sprawia, że dana osoba wybiera studia na tej, a nie innej uczelni wyższej? Pytanie to ma szczególną wagę w kontekście polskiego systemu szkolnictwa wyższego, co do którego uzasadnione wydają się założenia o zróżnicowaniu jakościowym uczelni oraz wynikającym m.in. z umasowienia kształcenia na tym szczeblu zróżnicowaniu społecznym osób podejmujących studia na poszczególnych uczelniach. Dorobek badań nad nierównościami szans edukacyjnych wyraźnie sugeruje, że studenci uczelni o różnym poziomie prestiżu istotnie różnią się pod względem statusu społeczno-ekonomicznego. Potwierdzenie tej hipotezy w zgromadzonych danych pozwoliło na weryfikację kolejnej: można mówić o istnieniu horyzontalnych nierówności w dostępie do szkolnictwa wyższego w Polsce, czyli sytuacji, w której część osób podejmuje studia na uczelniach o niższym prestiżu z powodów innych niż przygotowanie szkolne (spełnianie kryteriów kwalifikacji). Interesujące przy tym jest nie tyle samo odnotowanie tego zjawiska, ile rozpoznanie jego zakresu oraz wywołujących go czynników, a także ich relatywnej siły. Mające temu służyć badanie ankietowe przeprowadzono w drugim kwartale 2015 r. na populacji polskich studentów I i II roku studiów I stopnia w dziedzinie nauk ekonomicznych na uczelniach publicznych i niepublicznych w Polsce.Finansowanie
Autor uzyskał środki finansowe na przygotowanie rozprawy doktorskiej z Narodowego Centrum Nauki w ramach finansowania stypendium doktorskiego na podstawie decyzji numer DEC-2015/16/T/HS4/00543.
Bibliografia
Borowicz, R. (1976). Selekcje społeczne w toku kształcenia w szkole wyższej. Warszawa: PAN.
Borowicz, R. (1988). Równość i sprawiedliwość społeczna. Warszawa: PAN, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa.
Boudon, R. (1974). Education, Opportunity and Social Inequality: Changing Prospects in Western Society. New York: John Wiley & Sons.
Bourdieu, P. (1986). The forms of capital. W: J.G. Richardson (red.). Handbook of theory and research for the sociology of education (241-258). New York: Greenwood Press.
Bourdieu, P. (1998). Practical Reason. On the Theory of Action. Stanford: Stanford University Press.
Bourdieu, P., Passeron, J.-C. (2006). Reprodukcja. Elementy teorii systemu nauczania. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN.
Breen, R., Goldthorpe, J.H. (1997). Explaining educational differentials: Towards a formal rational action theory. Rationality and Society. 9: 275-305.
Breen, R., Jonsson, J.O. (2005). Inequality of Opportunity in Comparative Perspective: Recent Research on Educational Attainment and Social Mobility. Annual Review of Sociology. 31: 223-243.
Busemeyer, M.R., Nikolai, R. (2010). Education. W: F.G. Castles, S. Leibfried, J. Lewis, H. Obinger, Ch. Pierson (red.). The Oxford Handbook of the Welfare State (1-10). Oxford: Oxford University Press.
Chattopadhyay, S. (2012). Education and Economics. Disciplinary Evolution and Policy Discourse. Oxford: Oxford University Press.
Checchi, D. (2006). The Economics of Education. Oxford: Oxford University Press. Collins, R. (1979). Credential Society. London: Academic Press.
Czarnecki, K. (2013). Polski system szkolnictwa wyższego a funkcje polityki społecznej – ujęcie porownawcze. Polityka Społeczna. 10(475): 25-32.
Czarnecki, K. (2014). The Higher Education Policy of ‘Post-Communist Countries’ in the Context of Welfare Regimes. Poznan University of Economics Review. 2(15): 43-62.
Czarnecki, K., Zając, T. (2015). Pomoc materialna dla studentów a decyzje kandydatów na studia na Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu i Uniwersytecie Warszawskim. Edukacja Ekonomistów i Menadżerów. Problemy. Innowacje. Projekty. 3(37) – w druku.
DiMaggio, P., Mohr, J. (1985). Cultural Capital, Educational Attainment, and Marital Selection. American Journal of Sociology. 90: 1231-1261.
Dolata, R. (2010). Cicha rewolucja w oświacie – proces różnicowania się gimnazjów w dużych miastach. Edukacja. Studia, Badania, Innowacje. 1(105): 60-67.
Domański, H. (2004). Selekcja pochodzeniowa do szkoły średniej i na studia. Studia Socjologiczne. 2: 65-93.
Erikson, R., Goldthorpe, J.H. (1992). The Constant Flux. A Study of Class Mobility in Industrial Societies. Oxford: Oxford University Press.
Graaf, N.D. de, Graaf, P.M. de, Kraaykamp, G. (2000). Parental Cultural Capital and Educational Attainment in the Netherlands: A Refinement of the Cultural Capital Perspective. Sociology of Education. 73: 92-111.
Hällsten, M. (2010). The Structure of Educational Decision Making and Consequences for Inequality: A Swedish Test Case. The American Journal of Sociology. 116: 806-854.
Hart, C.S. (2012). Aspirations, Education and Social Justice: Applying Sen and Bourdieu. London: Bloomsbury.
Herbst, M., Rok, J. (2014). Equity in an Educational Boom: lessons from the expansion and marketization of tertiary schooling in Poland. European Journal of Education. 49(3): 435-450.
Hoxby, C., Avery, Ch. (2013). The Missing “One-Offs”: The Hidden Supply of High-Achieving, Low-Income Students. Brookings Papers on Economic Activity. 46(1): 1-65.
Jackson, M. (red.) (2013). Determined to Succeed? Performance versus Choice in Educational Attainment. Stanford: Stanford University Press.
Jӕger, M.M., Holm, A. (2007). Does Parents Economic, Cultural, and Social Capital Explain the Social Class Effect on Educational Attainment in the Scandinavian Mobility Regime? Social Science Research. 36: 719-744.
Kline, R.B. (2011). Principles and Practice of Structural Equation Modelling. New York: The Guilford Press.
Knowles, J. (2000). Access for few? Student funding and its impact on aspirations to enter higher education. Widening Participation and Lifelong Learning. 2(1): 14-23.
Kraaykamp, G., Tolsma, J., Wolbers, M.H.J. (2013). Educational expansion and field of study: trends in the intergenerational transmission of educational inequality in the Netherlands. British Journal of Sociology of Education. 34: 888-906.
Kwiek, M. (2014). Changing Higher Education and Welfare States in Postcommunist Central Europe: New Contexts Leading to New Typologies? Human Affairs. 24: 48-67.
Lin, N. (1999). Social networks and status attainment. Annual Review of Sociology. 25: 467-487.
Lucas, S.R. (2001). Effectively Maintained Inequality: Education Transitions, Track Mobility, and Social Background Effects. American Journal of Sociology. 106: 1642-1690.
Marginson, S. (1997). Educating Australia: Government, economy and citizen since 1960. Cambridge: Cambridge University Press.
Marginson, S. (2004). Competition and Markets in Higher Education: a “glonacal” analysis. Policy Futures in Education. 2(2): 175-244.
Martin, N.D., Spenner, K. (2009). Capital Conversion and Accumulation: A Social Portrait of Legacies at an Elite University. Research in Higher Education. 50: 623-648.
Mikiewicz, P. (2014). Kapitał społeczny i edukacja. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN.
Nash, R., Lauder, H. (2010). Explaining Inequalities in School Achievement. A Realist Analysis. Farnham: Ashgate.
OECD (2014). Education at a Glance. Paris: OECD.
Pascarella, E.T., Terenzini, P.T. (2005). How college affects students: A third decade of research. San Francisco: Jossey-Bass.
Paulsen, M.B. (1990). College choice: Understanding student enrollment behavior. ASHE-ERIC Higher Education Report 90-6. Washington: The George Washington University.
Perna, L. (2010). Toward a More Complete Understanding of the Role of Financial Aid in Promoting College Enrollment: The Importance of Context. W: J.C. Smart (red.). Higher Education: Handbook of Theory and Research, Dordrecht: Springer.
Reimer, D., Pollak, R. (2010). Educational Expansion and Its Consequences for Vertical and Horizontal Inequalities in Access to Higher Education in Germany. European Sociological Review. 26(4): 415-430.
Rhemtulla, M., Brosseau-Liard, P.É., Savalei, V. (2012). When can categorical variables be treated as continuous? A comparison of robust continuous and categorical SEM estimation methods under suboptimal conditions. Psychological Methods. 17(3): 354-373.
Rivera, L.E. (2015). Pedigree: How Elite Students Get Elite Jobs. Princeton: Princeton University Press.
Sawiński, Z. (2013). Alicja w krainie nierówności. Recenzja książki Alicji Zawistowskiej: „Horyzontalne nierówności edukacyjne we współczesnej Polsce”. Edukacja. 1(121): 113-118.
Sawiński, Z., Stasińska, M. (1986). Przemiany w oddziaływaniu czynników pochodzenia społecznego na dwóch progach selekcji międzyszkolnej. Warszawa: Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego.
Shavit, Y., Arum, R., Gamoran, A. (red.) (2007). Stratification in Higher Education. A Comparative Study. Stanford: Stanford University Press.
Stankiewicz, Ł. (2014). Spór o edukację wyższą w perspektywie teorii dóbr pozycjonalnych. Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja. 66(2): 109-130.
Szambelańczyk, J. (1982). Zmiany struktury ekonomiczno-społecznej ludności polski a zapotrzebowanie na wyższe wykształcenie. Warszawa: PWN.
Teichler, U. (red.) (2007). Careers of University Graduates. Views and Experiences in Comparative Perspectives. Amsterdam: Springer.
Triventi, M. (2013). Stratification in Higher Education and its Relationship with Social Inequality: A Comparative Study of 11 European Countries. European Sociological Review. 29(3): 489-502.
Wasielewski, K. (2013). Młodzież wiejska na uniwersytecie. Droga na studia, mechanizmy alokacji, postawy wobec kształcenia. Toruń: Wyd. Naukowe UMK.
Zawistowska, A. (2012). Horyzontalne nierówności edukacyjne we współczesnej Polsce. Warszawa: Scholar.