Abstrakt
Tematem artykułu jest proza rozrachunków inteligenckich, powstająca w latach 1946-1948. Powojenna krytyka literacka zarzucała bohaterom – inteligentom bierność, egocentryzm i rezerwę wobec współczesnych przemian społeczno-politycznych. Dostrzegała w powieściach jedynie próbę określenia roli inteligencji w warunkach historycznego przełomu. Za pomocą melancholijnej perspektywy pokazałam nowy wymiar bierności omawianych inteligentów – udowodniłam, że zewnętrzna nieruchomość nie musi być tożsama z wewnętrzną stagnacją. Marazm bohaterów stał się koniecznym warunkiem ich intelektualnej i emocjonalnej aktywności, przejawiającej się w świadomym geście oporu przeciw zagrażającej jednostce, bezdusznej machinie Historii.
Bibliografia
Arendt Hannah, 1991, O rewolucji, Godyń M. (przeł.), Kraków.
Bałus Wojciech, 1996, Mundus melancholicus. Melancholiczny świat w zwierciadle sztuki, Kraków.
Bauman Zygmunt, 1993, Walter Benjamin – intelektualista, w: „Drobne rysy w ciągłej katastrofie…”. Obecność Waltera Benjamina w kulturze współczesnej, Zeidler-Janiszewska A. (red.), Warszawa.
Benjamin Walter, 1996, O pojęciu historii, w: Anioł historii. Eseje, szkice, fragmenty, Krzemieniowa K. (przeł.), Orłowski H. (wybór i oprac.), Poznań.
Bieńczyk Marek, 2002, „Dzień po” (Zakończenie), w: Oczy Dürera. O melancholii romantycznej, Warszawa.
Bieńczyk Marek, 2002, „Dzień przed” (Uwagi wstępne), w: Oczy Dürera. O melancholii romantycznej, Warszawa.
Bieńczyk Marek, 2002, Herezja i melancholia (O Emilu Cioranie), w: Oczy Dürera. O melancholii romantycznej, Warszawa.
Bieńczyk Marek, 2002, Oczy Dürera (O Zygmuncie Krasińskim i jego listach), w: Oczy Dürera. O melancholii romantycznej, Warszawa.
Bortnowski Stanisław, 2012, Jak uczyć patriotyzmu w XXI wieku, 70 lat po II wojnie światowej?, „Polski w Praktyce”, maj-czerwiec.
Brandys Kazimierz, 1946, Drewniany koń, Warszawa.
Cioran Emil, 2008, Historia i utopia, Bieńczyk M. (przeł.), Warszawa.
Cioran Emil, 1992, Na szczytach rozpaczy, Kania I. (przeł.), Kraków.
Cioran Emil, 2008, Samotność i przeznaczenie, Dwulit A. (przeł.), Warszawa.
Czyżak Agnieszka, 1998, Kazimierz Brandys, Poznań.
Dziamski Grzegorz, 1993, Rehabilitacja alegorii. Baudelairowski motyw w refleksji nad sztuką współczesną, w: „Drobne rysy w ciągłej katastrofie…”. Obecność Waltera Benjamina w kulturze współczesnej, Zeidler-Janiszewska A. (red.), Warszawa.
Edukacja polonistyczna wobec innego, 2014, Janus-Sitarz A. (red.), Kraków.
Frydryczak Beata, 2002, Świat jako kolekcja. Próba analizy estetycznej natury nowoczesności, Poznań.
Grass Günter, 1991, O bezruchu w postępie. Wariacje na temat miedziorytu Albrechta Dürera „Melancholia I”, w: Z dziennika ślimaka, Błaut S. (przeł.), Gdańsk.
Habielski Rafał, 2008, Służba i wartości. Debaty o inteligencji polskiej (XIX-XXI wiek), w: Domański H. (red.), Inteligencja w Polsce. Specjaliści, twórcy, klerkowie, klasa średnia?, Warszawa.
Hersant Yves, 1992, Czerwona melancholia, Bieńczyk M. (przeł.), „Ogród. Kwartalnik”, nr 2.
Hertz Paweł, 1948, Porwanie Europy, w: Sedan, Warszawa.
Hertz Paweł, 1948, Sedan, w: Sedan, Warszawa.
Hertz Paweł, 1948, Ucieczka z krainy Lambertów, w: Sedan, Warszawa.
Jadacki Jacek Juliusz, 2005, Analiza pojęcia melancholii, w: Lorenc I. (red.), Odłamki rozbitych luster. Rozprawy z filozofii, kultury, sztuki i estetyki ofiarowane Pani Profesor Alicji Kuczyńskiej, Warszawa.
Kania Agnieszka, 2015, „Polak mały” na lekcji o wielkich sprawach, czyli o patriotyzmie bez przesady, w: Janus-Sitarz A. i in. (red.), Trudne lekcje języka polskiego. Ku rozwiązaniom praktycznym, Kraków.
Kisielewski Stefan, 1947, Sprzysiężenie, Warszawa.
Klibansky Raymond, Panofsky Erwin, Saxl Fritz, 2009, Saturn i melancholia. Studia z historii, filozofii, przyrody, medycyny, religii oraz sztuki, Kryczyńska A. (przeł.), Kraków.
Kopaliński Władysław, 1985, Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa.
Kopaliński Władysław, 1990, Słownik symboli, Warszawa.
Kwiek Marek, 2000, Melancholia – utopia – intelektualiści (czytając Wolfa Lepeniesa) na http://www.cpp.amu. edu.pl/pdf/wolf_lepenies.pdf (dostęp 15.06.2012).
Lepenies Wolf, 1997, Melancholia – próba legitymizacji zjawiska, Dybel P. (przeł.), „Studia Socjologiczne”, nr 1.
Najdek Kamilla, 2010, Cytat jako figura myśli. Z retoryki filozoficznej Hamanna i Benjamina, Nowa Wieś k. Torunia.
Palska Hanna, 2008, Inteligencja twórcza w latach 1948-1956, w: Inteligencja w Polsce. Specjaliści, twórcy, klerkowie, klasa średnia?, Domański H. (red.), Warszawa.
Panofsky Erwin, 1971, Trzy ryciny Albrechta Dürera „Rycerz, Śmierć i Diabeł”, „Św. Hieronim w pracowni”, „Melancholia I”, w: Studia z historii sztuki, Ratkowska P. (przeł.), Białostocki J. (wybór i oprac.), Warszawa.
Sauerland Karol, 1986, O Bogu, języku, rzeczach i historii, w: Od Diltheya do Adorna. Studia z estetyki niemieckiej, Warszawa.
Simmel Georg, 2006, Ruina. Próba estetyczna, w: Most i drzwi. Wybór esejów, Łukasiewicz M. (przeł.), Warszawa.
Sobolewska Anna, 1979, Polska proza psychologiczna (1945-1950), Wrocław.
Sontag Susan, 1994, Pod znakiem Saturna, Kalaga W. (przeł.), „Res Publica Nowa”, nr 6.
Starobinski Jean, 1996, Melancholia wśród ruin, M.L. (przeł.), „Zeszyty Literackie”, nr 2.
Strawa-Kęsek Ewelina, 2015, Metoda projektu w edukacji polonistycznej, Kraków.
Vitale Augusto, 1987, Archetyp Saturna, czyli przemiana ojca, Prokopiuk J. (przeł.), „Pismo Literacko-Artystyczne”, nr 3.
Wyka Kazimierz, 1989, Rozrachunki inteligenckie, w: Pogranicze powieści, Warszawa.
Wysłouch Seweryna, 2011, Od socjologii do etyki. Wobec twórczości Kazimierza Brandysa, w: Wyprzedaż semiotyki, Brzóstowicz-Klajn M., Kaniewska B. (red.), Poznań.
Zaleski Marek, 1996, Formy pamięci. O przedstawianiu przeszłości w polskiej literaturze współczesnej, Warszawa.
Zaworska Helena, 1965, Po upadku mitów inteligenckich. O prozie tzw. obrachunków inteligenckich w latach 1945-1948, w: Z problemów literatury polskiej XX wieku, Brodzka A., Żabicki Z. (red.), t. 3, Warszawa.