Abstrakt
Celem artykułu jest zdefiniowanie istoty narodowej tożsamości w dyskursie edukacyjnym. Edukacja instytucjonalna odgrywa kluczową rolę w przekazywaniu tej tożsamości. Szkoły jako instytucje państwowe mają wpływ na całe młode pokolenia obowiązkowo uczęszczające do szkół podstawowych. W ten sposób każdemu uczniowi przekazuje się ten sam sposób rozumienia różnych zjawisk społecznych, wspólne wzorce kulturowe, a nawet wzory interpretacji miejsca jednostki w grupie – przede wszystkim we wspólnocie narodowej. Artykuł poświęcony jest analizie wzorów tożsamości narodowej w różnego rodzaju tekstach zamieszczanych w podręcznikach, wskazuje toposy, mity i symbole kształtujące tę tożsamość. Analiza podręczników przebiega na poziomie synchronicznym i diachronicznym i pokazuje, że obecnie edukacja szkolna nie ma wielkiego wpływu na tożsamość narodową młodego pokolenia, i że każdy uczeń kształtuje swoją tożsamość narodową poprzez własną afiliację różnych wzorców tej tożsamości.
Bibliografia
Bańczyk Emilia, 2019, O roli języka w kształtowaniu tożsamości młodego pokolenia, „Postscriptum Polonistyczne” 1 (23), s. 239-259.
Bartmiński Jerzy, 1993, Polskie rozumienie ojczyzny i jego warianty, w: Pojęcie ojczyzny we współczesnych językach europejskich, Bartmiński J. (red.), Lublin, s. 23-48.
Bokszański Zbigniew, 2005, Tożsamości zbiorowe, Warszawa.
Budyta-Budzyńska Małgorzata, 2010, Socjologia narodu i konfliktów etnicznych, Warszawa.
Burszta Wojciech Józef, 1998, Antropologia kultury, Poznań.
Kłoskowska Antonina, 2005, Kultura masowa. Krytyka i obrona, Warszawa.
Kłoskowska Antonina, 2005, Kultury narodowe u korzeni, Warszawa.
Kłoskowska Antonina, 1992, Tożsamość i identyfikacja narodowa w perspektywie historycznej i psychologicznej, „Kultura i Społeczeństwo” 1 (36), s. 131-141.
Łastawski Kazimierz, 2014, Postrzeganie sąsiadów przez Polaków po 1989, „Stosunki Międzynarodowe – International Relations” 2, s. 75-86.
Niekrewicz Agnieszka, 2015, Językowe i wizualne sposoby deprecjonowania polskich symboli narodowych, kulturowych i religijnych w memach internetowych, w: Język. Religia. Tożsamość XI. Język tożsamości, Cyral G., Skorupska-Raczyńska E. (red.), Gorzów Wielkopolski, s. 109-121.
Rokicki Jarosław, 2004, Zakorzenienie kosmopolity: czy jednostka może być wielokulturowa?, w: Naród, kultura, państwo w procesie globalizacji, Rokicki J., Banaś M. (red.), Kraków, s. 261-270.
Russocki Stanisław, Kuczyński Stefan K., Willaume Juliusz, 1978, Godło, barwy i hymn Rzeczypospolitej. Zarys dziejów, Warszawa.
Rypel Agnieszka, 2017, Posłannictwo czy pragmatyzm – o zadaniach nauczyciela języka polskiego w czasach ponowoczesnych, w: Uczenie języka ojczystego w czasach ponowoczesnych, Tabisz A. (red.), Opole, s. 39-52.
Rypel Agnieszka, 2012, Edukacyjny wymiar dyskursu edukacyjnego. Na przykładzie podręczników języka polskiego z lat 1918-2010, Bydgoszcz.
Smolicz Jerzy, 1990, Język jako wartość rdzenna, w: Oblicza polskości, Kłoskowska A. (red.), Warszawa, s. 208-238.
Staszczak Zofia, 1987, (red.), Słownik etnologiczny. Terminy ogólne, Warszawa-Poznań, 17-19.
Straub Jurgen, 2006, Tożsamość osobista i zbiorowa. Analiza pojęciowa, w: Współczesne teorie socjologiczne, t. 2, Jasińska-Kania A., Nijakowski L.M, Szacki J., Ziółkowski M. (red.), Marody M. (przeł.), Warszawa, s. 1119-1134.
Tarczyński Andrzej, 2008, Tradycja, społeczne doświadczenie przeszłości, Toruń.
Walczak Bogdan, 2013, Język i wyznanie a tożsamość etniczna i narodowa dawniej i dziś, w: Językowa kreacja tożsamości, Cyran G., Skorupska-Raczyńska E. (red.), Gorzów Wielkopolski, s. 114-125.
Wysocki Artur, 2017, Poczucie tożsamości narodowej Polaków w kontekście zachodnioeuropejskim, „Opuscula Sociologica”, nr 3, s. 57-76.
Źródła internetowe:
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej
kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej (…) Dz.U. 2017, poz. 356,
https://www.google.com/search?client=firefox-b-d&q=Rozporządzenie+Ministra+Edukacji+Narodowej+z+dnia+14+lutego+2017+r.+w+sprawie+podstawy+programowej (…) [dostęp: 12.10.2019]
Programy nauczania dzieci polskich za granicą: Rok polski (dla uczniów w wieku 5-9 lat), Własną drogą do kraju przodków (dla uczniów w wieku 10-13 lat) i Moja polska kulturoteka (dla młodzieży powyżej 14. roku życia), http://www.orpeg.pl/index.php/materialy/edukacja-wczesnoszkolna-i-jezykpolski/programy-nauczania/862-moja-polska-kulturoteka-program-nauczaniajezyka-polskiego (...) [dostęp: 12.09.2019]
Orzeł wstydu – godło Polski XXI wieku, https://paczaizm.pl/orzelek-godlo-polskizamyka-oczy-ze-wstydu-zakrywa-twarz-skrzydlem/ [dostęp: 18.09.2019]
Odwieczny konflikt,https://memy.jeja.pl/szukaj.html?q=flaga%20Polski&sw=g&str=3 [dostęp: 18.09.2019]
Wykaz cytowanych podręczników:
Aleksandrzak Stanisław, Koszutska Halina, 1951, Czytanki dla klasy III, Warszawa.
Aleksandrzak Stanisław, Kwiecińska Zofia, Przyrowski Zbigniew, 1951, „Na szerokiej drodze”. Czytanki dla klasy IV, Warszawa.
Aleksandrzak Stanisław, Przyrowski Zbigniew, 1963, „A czy znasz ty, bracie młody…”. Czytanki dla klasy IV, Warszawa.
Aleksandrzak Stanisław, Przyrowski Zbigniew, 1957, Czytanki dla klasy IV, Warszawa.
Baculewski Jan, Budzyk Kazimierz, Pietrusiewiczowa Jadwiga, Piorunowa Aniela, 1948, „Wczoraj i dziś”. Czytanki polskie dla gimnazjów zawodowych o ogólnokształcących dla klasy I, Warszawa.
Branicka Joanna, Chołuj Halina, Czop Mirosław, Szczukowska Lucyna, Żurek Sabina, 2000, „W krainie słowa”. Podręcznik do języka polskiego klasa IV, Gdańsk.
Brożek Adam, Ciesielska Agnieszka, Pułka Małgorzata, Zych Daniel, 2009, „Swoimi słowami”. Podręcznik do kształcenia literackiego i kulturowego wraz ze szkoła pisania. Język polski dla gimnazjum, kl. 1, Warszawa.
Chmiel Małgorzata, Herman Wilga, Pomirska Zofia, Doroszewski Piotr, 2009, „Słowa na czasie”. Podręcznik do kształcenia literackiego i kulturowego dla klasy I gimnazjum, Warszawa.
Derlukiewicz Marlena, 2005, „Słowa na start!”. Podręcznik języka polskiego do kształcenia literackiego i kulturowego dla klasy IV szkoły podstawowej, Gdańsk.
Dietrich Joanna, 1991, „W ojczyźnie – polszczyźnie”. Język polski. Podręcznik do kształcenia literackiego i kulturalnego dla klasy VII szkoły podstawowej, Warszawa.
Horwath Ewa, Kiełb Grażyna, 2009, „Bliżej słowa”. Język polski. Podręcznik do kształcenia literacko-językowo-kulturowego. Klasa I gimnazjum, Warszawa.
Horwath Ewa, Żegleń Anita, 2017, „Słowa z uśmiechem”. Język polski dla klasy 4, Warszawa.
Klawe Elżbieta, Marszałek Hanna, Ciesielska Agnieszka, 2005, „Daję słowo!”. Język polski, klasa IV, Część 1 i 2, Warszawa.
Kowalczykowa Alina, Mrowcewicz Krzysztof, 1999, „Kto czyta, nie błądzi”. Literatura i kultura. Język polski dla I klasy gimnazjum, Warszawa.
Kubski Benedykt, Dobraniecki Stanisław, 1936, „Na zagonie”. Czytanki polskie dla klasy II szkół powszechnych I stopnia, kurs A, Lwów.
Lausz Karol, Zwierzchowska-Ferencowa Zofia, 1947, „Droga do jutra”. Wypisy dla klasy VIII szkoły podstawowej, Warszawa.
Łuczak Agnieszka, Murdzek Anna, 2001, „Między nami”. Język polski. Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej, Gdańsk.
Madejowa Maria, Maj Bronisław, 2001, „Słowa, litery, świat”. Podręcznik do języka polskiego, klasa IV, Warszawa.
Malczewska Jolanta, Olech Joanna, Adrabińska-Pacuła Lucyna, 2009, „Po polsku”. Literatura. Język. Komunikacja. Podręcznik do języka polskiego dla gimnazjum. Klasa I, Warszawa.
Marciszuk Teresa, Kosyra-Cieślak Teresa, Załazińska Aneta, 2010, „Jest tyle do powiedzenia”. Język polski gimnazjum klasa I, Warszawa.
Muszyńska Izabela, Grzymała Joanna, 2009, „Czas na polski”. Podręcznik dla gimnazjalistów. Klasa I. Część 1 i 2, Warszawa.
Nagajowa Maria, 1981, „Polska mowa”. Język polski. Podręcznik do kształcenia literackiego i kulturalnego oraz ćwiczeń w mówieniu i pisaniu dla klasy czwartej szkoły podstawowej, Warszawa.
Nagajowa Maria, 1994, „Słowo za słowem”. Podręcznik do kształcenia literackiego i językowego dla klasy IV szkoły podstawowej, Warszawa.
Nagajowa Maria, 1999, „Świat w słowach i obrazach”. Podręcznik do kształcenia literackiego i kulturalnego dla klasy pierwszej gimnazjum, Warszawa.
Nowak Ewa, Gaweł Joanna, 2017, „Myśli i słowa”. Podręcznik do języka polskiego, klasa VII, Warszawa.
Sufin Stanisława, 1976, „Ojczyste słowo”. Podręcznik dla klasy VII. Wypisy oraz ćwiczenia w mówieniu i pisaniu, Warszawa.
Sufin Stanisława, Świerczyńska Aniela, 1965, „Mowa ojczysta”. Wypisy ćwiczeniami dla klasy VII, Warszawa.
Sufinowa Stanisława, 1984, „Mowa rodzinna”. Język polski. Podręcznik do kształcenia literackiego i kulturalnego dla klasy siódmej szkoły podstawowej, Warszawa.
Tync Stanisław, Gołąbek Józef, 1936, Czytanki polskie dla IV klasy szkół powszechnych I stopnia, kurs C, Lwów–Warszawa.