Abstrakt
Artykuł ma na celu pokazanie, jakie miejsce w akademickiej dydaktyce polonistycznej (w ramach programu specjalizacji nauczycielskiej) może zająć w XXI wieku przedmiot antropologia dziecka i dzieciństwa. Po wielu latach żmudnych eksploracji kultury dziecka, dziecięcego folkloru, etnografii dzieciństwa, socjologii dzieciństwa, pedagogiki i psychologii dziecka, dyskusji nad związanych z eksponowaniem interdyscyplinarności w tychże badaniach (od pracy Ellen Key, przez Janusza Korczaka, po Philipa Ariésa czy Paula Hazarda) wiedza o literaturze dla dzieci i młodzieży, a z czasem także i wiedza o kulturze dziecka znalazły się wreszcie w programach kształcenia polonistycznego na studiach uniwersyteckich. W czasach nowożytnych dodatkowy materiał źródłowy w obrębie tego przedmiotu stanowiłyby również pamiętniki i wspomnienia, pozwalające wnikać w świat przeżyć dziecka, zarówno ludycznych, jak i traumatycznych, nierzadko obarczonych stygmatem tabu. Osobne miejsce zajmowałaby tu nie tylko literatura, której tematem jest kultura pamięci i przeszłości, ale także świadectwa dzieci z okresu holocaustu (zagadnienie to – jak wiemy – weszło już na stałe do repertuaru szkolnej edukacji polonistycznej). Nasza współczesność, niosąca młodym pokoleniom wielorakie zagrożenia (kryzys rodziny, narkotyki, molestowanie seksualne, prostytucja dziecięca, bezdomność, sekty religijne, wyzysk poprzez pracę, rozpasanie konsumpcyjne, uzależnienie od Internetu itp.), to już domena socjologii dzieciństwa i dorastania, ale także związana mocno z antropologią dzieciństwa. W obszarze polityki dzieciństwa natomiast należałoby usytuować takie zagadnienia, jak ochrona praw dziecka, ingerencja rządów w jego wychowanie i edukację czy też wykorzystywanie nieletnich żołnierzy w konfliktach zbrojnych. Wszystkie wymienione powyżej aspekty wskazują na fakt, iż narodziła się wielka potrzeba wyłonienia nowej dziedziny wiedzy o dzieciństwie – przedmiotu o charakterze interdyscyplinarnym (child studies, children studies), uwzględniającego niedoceniane do tej pory aspekty: historyczny, socjologiczny, politologiczny i etnograficzny, połączonego wyraźnie – szerzej – z antropologią pedagogiki i edukacji.
Bibliografia
Ariés Philippe, 2010, Historia dzieciństwa [trans. Centuries of Childhood. A Social History of Family Life], Ohab M. (trans.), Warszawa.
Badinter Elizabeth, 1980, L’Amour en plus. histoire de l’amour maternel (XVIIe-XXe siècle) [trans. History of Maternal Love], Paris; Histoire des pères et de la paternité, [trans. History of Fathers and Fatherhood], Delumeau J., Roche D. (ed.), Paris, (Historia miłości macierzyńskiej, Choiński K. (trans.),Warszawa 1998.
Balcerzan Edward, 1973, Odbiorca w poezji dla dzieci, [trans. The Recipient in Poetry for Children], w: Poezja i dziecko, Poznań.
Barańczak Stanisław, 1973, Język dziecięcy a poezja dla dzieci, [trans. Children’s Language and Poetry], in: Poezja i dziecko. Materiały sesji literacko-naukowej [trans. Poetry and Child. Materials from a Literary-Academic Session], Poznań.
Biegeleisen Henryk, 1929, Matka i dziecko w obrzędach, wierzeniach i zwyczajach ludu polskiego, [trans. Mother and Child in Polish Rituals, Beliefs and Customs], Lwów.
Bühler–Niederberger Doris, 2004, The Radicalization of the Self – from „Totzkopf” to „Julia Nobody”. Individualization and Aestheticalisation, the Change of the Self Ideal in the Children’s Literature, in: Metodyka a nauka o literaturze i nauka o języku, [trans. Methodology, Literary Research and Linguistic Research], Michułka D., Bakuła K. (ed.), Wrocław.
Carrisi Giuseppe, 2007, Dzieci-żołnierze. Kalami idzie na wojnę, [trans. The Child Soldiers. Kalami Goes to War. Original title: Kalami va alla guerra. I bambini soldato], Kreczko K. (trans.), Kraków.
Cataluccio Francesco, 2006, Niedojrzałość. Choroba naszych czasów, [trans. Immaturità. La malattia del nostro tempo], Kasprzysiak S. (trans.), Kraków.
Child Culture – Play Culture – Sociology of Childhood: Conceptual Liberation, 2002, in: Childhood and Children’s Culture, Flemming Mouritsen and Jens Qvortrup (ed.), University Press of Southern Denmark.
Childhood Studies. A Reader in Perspectives of Childhood, 2000, Mills J., Mills E. (ed.), London.
Cieślikowski Jerzy, 1979, Przedmiot, metody i sposoby badania literatury dla dzieci. Propozycje metodologiczne do badań nad literacką twórczością dla dzieci, [trans. Subject, Methods and Research Techniques of Children’s “Literature”], in: Sztuka dla dzieci szkolnych: teoria – recepcja – oddziaływanie, [trans. Art for School Children: Theory – Reception - Influence], Tyszkowa M. (ed.), Warszawa – Poznań.
Cieślikowski Jerzy, 1974, Literatura i podkultura dziecięca, [trans. Children’s Literature and Subculture], Wrocław.
Clarke John, 2004, Histories of Childhood, in: Childhood Studies. An Introduction, Wyse D. (ed.), Oxford.
Dawne zabawy dziecięce, 2008, [trans. Old Children’s Games], Żołądź-Strzelczyk D., Kabacińska K. (ed.), Warszawa – Kielce.
Dawne i współczesne zabawki dziecięce, 2010, [trans. Old and Modern Toys for Children], Kabacińska K., Żołądź-Strzelczyk D. (ed.), Poznań – Kielce.
Dziecko w dawnej Polsce, 2002, [trans. The Child in Old Poland], Kabacińska K., Żołądź-Strzelczyk D. (ed.), Poznań.
Dziecko w kulturze współczesnego świata, 2013, [trans. The Child in the Modern World’s Culture], Jagiełło E., Jówko E. (ed.), Siedlce.
Dziecko w rodzinie i społeczeństwie, starożytność i średniowiecze, 2002, [trans. The Child in the Family and Society. Antiquity and Middle Ages], Jundziłł J., Żołądź-Strzelczyk D. (ed.), Bydgoszcz.
Dziecko w świecie mediów, 2003, [trans. The Child in the World of the Media], in: “Edukacja i dialog”, nr 6.
Eliade Mircea, 1997, Lesrites de passage (1909), (Polish title: Inicjacja, obrzędy, stowarzyszenia tajemne. Narodziny mistyczne, Kocjan K. (trans.), Kraków.
Film dziecięcy, dziecko w filmie, 2012, „Studia Filmoznawcze”, [trans. Children’s Film, The Child in the Film, Film Studies], issue 33, Bobowski S. (ed.), Wrocław.
Flandrin Jean -Louis, 1998, Familles. Parenté, maison, sexualité dans l’ancienne société, [trans. History of Family. Kinship, home, sexuality in the old society], Historia rodziny, Kuryś A. (trans.), Warszawa.
Gennep Arnold, 2006, Obrzędy przejścia. Systematyczne studium ceremonii..., [trans. Rites of Passage], Biały B. (trans.), Warszawa.
Górnicka-Boratyńska Aneta, 2010, Zielone pomarańcze czyli PRL dla dzieci, Butenko B. (il.), [trans. Green Oranges, or Childhood in the Polish People’s Republic], Warszawa.
Hazard Paul, 1963, Książki, dzieci i dorośli, [trans. Books, Children and Men], Słońska I. (trans.), Warszawa.
James Allison, 2008, Childhood Studies, in: James A., Key Concepts in Childhood Studies, London.
Korczak Janusz, 1993, Dzieła, Tom 7, Jak kochać dziecko. Momenty wychowawcze. Prawo dziecko do szacunku, [trans. Works Vol. 7. How to Love a Child. Formative Moments. Child’s Right to be Respected], Warszawa.
Korczak Janusz, 2007, Dzieła, Tom 11. Vol 2. Prawidła życia. Publicystyka dla dzieci, [trans. Works Vol. 11. Tome 2. Rules of Life. Articles for Children]. Warszawa.
Kehily Mary Jane, 2004, Wprowadzenie do badań nad dzieciństwem, [trans. An Introduction to Childhood Studies], Kościelniak M. (trans. rev.), Kraków.
Key Elen, 2005, Stulecie dziecka, [trans. The Century of the Child], Warszawa.
Kiefer Barbara, 2010, Charlotte Huck’s Children’s Literature, McGraw – Hill.
Lasoń-Kochańska Grażyna, 2012, Gender w literaturze dla dzieci i młodzieży. Wzorce płciowe i kobiecy repertuar topiczny, [trans. Gender in Literature for Children and Youth. Gender Models and Women’s Topical Repertoire], Słupsk.
Lee Galda, Cullinan Bernice E., Sipe Lawrence R., 2006, Literature and Child, Wadsworth.
Lenzer Gertrud, 2001, Children’s Studies: Beginnings and Purposes, “The Lion and the Unicorn”, vol. 25.
Leszczyński Grzegorz, 2006, Kulturowy obraz dziecka i dzieciństwa w literaturze drugiej połowy XIX i w XX wieku. Wybrane problemy, [trans. The Cultural Image of Child and Childhood in the Literature of the Second Half of 19th Century and of the 20th Century], Warszawa.
Leszczyński Grzegorz, 2010, Bunt czytelników. Proza inicjacyjna netgeneracji, [trans. The Readers’ Rebellion. The Net-Generation’s Prose of Initiation], Warszawa.
Maciejewska-Mroczek Ewa, 2012, Mrówcza zabawa. Współczesne zabawki a społeczne konstruowanie dziecka, [trans. Ants’ Play. Modern Toys and Social Creation of the Child], Kraków.
Malinowski Bronisław, 1984, The Sexual Life of Savages in North-Western Melanesia. An Ethnographic Account of Courtship, Marriage, and Family Life Among the Natives of the Trobriand Islands, Chałasiński J., Waligórski A. (trans.), Warszawa.
Matyjas Bożena, 2006, Dzieciństwo w kryzysie. Etiologia zjawiska, [trans. The Crisis of Childhood. Etiology of the Phenomenon], Warszawa.
Mead Margaret, 1928, Coming of Age in Samoa and Growing up in New Guinea [1925-1926], New York.
Norton Donna E., 2003, Through the Eyes of a Child, New Jersey.
Ohar Emilya, Michułka Dorota, 2013/2014, ”The Child and the Modern World of ‘Digital Resources’ (Manners of Perception)”, in: Filoteknos, Kołodziejczyk D., Branson S., Michułka D., Waksmund R. (ed.), issue 4, Wrocław.
Pachocka Anna, 2009, Dzieciństwo we dworze szlacheckim w I połowie XIX wieku, [trans. Childhood at the Gentry Estate in the First Half of the 19th Century], Kraków.
Paczoska Ewa, 2004, Dojrzewanie, dojrzałość, niedojrzałość. Od Bolesława Prusa do Olgi Tokarczuk, [trans. Maturation, Maturity, Immaturity. From Bolesław Prus to Olga Tokarczuk], Warszawa.
Prirodariebionka w zierkaleawtobiografii. Uczebnoje posobije po piedagigiczeskoj antropologii, (trans. The Nature of a Child as Reflected in the Mirror of Autobiography. A Teaching Aid in Educational Anthropology), 1988, Bim-Bad B.M., Koszeleva O. (ed.), Moskwa.
Rybicka Elżbieta, 2008, Od poetyki przestrzeni do polityki miejsca. Zwrot topograficzny w badaniach literackich, [trans. From the Poetics of Space to Politics of Place. A Topographical Change in Literary Research], in: “Teksty Drugie”, issue 1-2.
Sainsbury Lisa, 1996, Ethics in British Children’s Literature: Unexamined Life, London 2013.
Simonides Dorota, 1988, Od kolebki do grobu: śląskie wierzenia, zwyczaje i obrzędy rodzinne w XIX wieku, [trans. From Cradle to Grave: Silesian Beliefs, Customs and Family Rituals in the 19th Century], Opole.
Sipe Lawrence R., 2008, foreword by P. David Pearson, in: Story Time: Young Children’s Literary Understanding in the Classroom, Columbia University.
Sztachelska Jolanta, 2014, „Dziwność” dziecka (rzecz o imaginarium społecznym) [trans. „Strangeness” of the Child (About Social Imaginarium)], in: Children Studies jako perspektywa interpretacyjna. Studia i szkice,[trans. Children Studies as an Interpretive Perspective. Studies and Sketches], Sztachelska J., Szymborska K. (ed.), Białystok.
Szymborska Karolina, 2014, W metodologicznym tyglu ‘children studies’, [trans. In the Methodological Pot of Children Studies], in: Children Studies jako perspektywa interpretacyjna. Studia i szkice, [trans. Children Studies as an Interpretive Perspective. Studies and Sketches], Sztachelska J., Szymborska K. (ed.), Białystok.
Taylor Charles, 1996, Etyka autentyczności, [The Ethics of Authenticity], Pawelec A. (trans.), Warszawa.
Temple Charles, Miriam Martinez, Junko Yokota, 2010, Children’s Books in Children’s Hands, Chicago.
The Sexual Life of Savages in North-Western Melanesia. An Ethnographic Account of Courtship, Marriage, and Family Life Among the Natives of the Trobriand Islands, 1984, Chałasiński J., Waligórski A. (trans.), Warszawa.
W kręgu rodziny epok dawnych [trans. About Family of Older Times], 2014, Popiołek B., Chłosta-Sikorska A., Gadocha M. (ed.), Kraków.
Waksmund Ryszard, 1994, Dzieci – plemię nieznane. Od folklorystyki do etnografii dzieciństwa, [trans. „Children – An Unknown Tribe. From Folklore Studies to Ethnography of Childhood], “Literatura Ludowa”, issue 4, Wrocław.
Wartości literatury dla dzieci i młodzieży, [trans. Values of Literature for Children and Youth], 1985, Papuzińska J., Żurakowski B. (ed.), Warszawa – Poznań.
Woodhead Martin, 2008, foreword in: Wprowadzenie do badań nad dzieciństwem, [trans. An Introduction to Childhood Studies], Kehily M.J. (ed.), Kościelniak M. (trans. rev.), Kraków.
Zasacka Zofia, 2008, Nastoletni czytelnicy, Warszawa.
Zwoliński Andrzej, 2012, Dzieci krzywdzone. Zagrożenia współczesnego dzieciństwa, [trans. Harmed Children. Dangers of Modern Childhood], Kraków.