Abstrakt
Celem niniejszego artykułu jest przypomnienie postaci polsko-żydowskiego poety getta warszawskiego, Władysława Szlengla, i ukazanie jego złożonej tożsamości. Rozważając problem marginalnej obecności poety w kanonie kultury polskiej, podejmuję próbę ponownego odczytania jego wiersza Okno na tamtą stronę, sytuując go w kontekście wpływów romantycznych i innych współczesnych mu tekstów. Celem tej lektury jest pełniejsze zrozumienie tożsamości Szlengla jako reprezentanta polsko-żydowskiej inteligencji, jednego z pokolenia żydowskich Kolumbów boleśnie odczuwających swą marginalizację i odrzucenie w kulturze, którą uznawali za swoją. Ową samoświadomość, za Hanną Krall, określam mianem sublokatorskiej.
Bibliografia
Anonim, bez daty, Żydowski poeta z Polski, Birenbaum H. (przeł.), http://www.dialog.org/art_pl/wiersze-autornieznany.htm, (dostęp 18.12.2020).
Białoszewski Miron, 2005, Polot nad niskimi sferami. Rozproszone i niepublikowane wiersze - przekłady poetyckie – dramaty - 1942-1970, Byliniak M., Sokołowska S. (oprac.), Warszawa.
Birenbaum Halina, 1998, Każdy odzyskany dzień. Wspomnienia, Sariusz-Skąpska I., (red.) Kraków.
Borwicz Michał, 1947, Pieśń ujdzie cało… Antologia wierszy o Żydach pod okupacją niemiecką, Warszawa-Łódź-Kraków.
Buryła Sławomir, 2013, Tematy (nie)opisane, Kraków.
Buryła Sławomir, 2019, Obraz getta warszawskiego w literaturze polskiej. Rekonesans, „Konteksty Kultury”, z. 1 (16), s. 33-51.
Czapliński Przemysław, 2015, Katastrofa wsteczna. „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka”, nr 25, s. 37-66.
Czapliński Przemysław, 2004, Zagłada jako wyzwanie dla refleksji o literaturze, „Teksty Drugie”, nr 5 (89), s. 9-22.
Czerniaków Adam, 1986, Dziennik getta warszawskiego 6 IX 1939-23 VII 1942, Fuks M. (oprac.), Warszawa.
Elias Norbert, Scotson John L., 1965, The Established and the Outsiders. A Sociological Enquiry into Community Problems, London.
Engelking Barbara, Libionka Dariusz, 2009, Żydzi w powstańczej Warszawie, Warszawa.
Ficowski Jerzy, 2014, Lewe strony widoków, Sommer P. (wybór i oprac.), Poznań.
Flatau Piotr J., Zimek Katarzyna, Lerski Tomasz, 2015, Wiemy więcej o Szlenglu. List opublikowany na stronie Żydowskiego Instytutu Historycznego: https://www.jhi.pl/blog/2015-09-08-wiemy-wiecej-o-szlenglu (dostęp: 16.04.2018).
Gross Natan, 1993, Poeci i Szoa. Obraz Zagłady Żydów w poezji polskiej, Sosnowiec.
Herbert Zbigniew, 2008, Wiersze zebrane, Krynicki R. (oprac.), Kraków.
Janicka Elżbieta, Tokarska-Bakir Joanna, Sublokatorstwo jako kategoria kultury polskiej, „Studia Litteraria Historica”, 2013, nr. 2, s. 1.
Janion Maria, 2009, Bohater, spisek, śmierć. Wykłady żydowskie, Warszawa.
Kassow Samuel D., 2010, Kto napisze naszą historię. Ukryte Archiwum Emanuela Ringelbluma, Waluga G., Zienkiewicz O. (przeł.), Warszawa.
Kisiel Marian, 2015, Między wierszami: jedenaście miniatur krytycznych, Katowice.
Koprowska Karolina, 2016, Doświadczenia zapisane w rzeczach. O kilku wierszach Władysława Szlengla, „Ruch Literacki“, z. 3 (336), s. 327-341.
Korczak Janusz, 2012, Pamiętnik i inne pisma z getta, Ciesielska M. (przyp.), Leociak J. (posł.), Warszawa.
Kowalczyk Adam, 2015, Czarny humor w twórczości Władysława Szlengla ze szczególnym uwzględnieniem wiersza „Mała stacja Treblinki”, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria”, nr 15, s. 121-129.
Krall Hanna, 2017, Fantom bólu. Reportaże wszystkie, Kraków.
Kuczyńska-Koschany Katarzyna, 2013, „Все поэты жиды”. Antytotalitarne gesty poetyckie i kreacyjne wobec Zagłady oraz innych doświadczeń granicznych, Poznań.
Leminski Paulo, 2013, Powróciło moje polskie serce/Meu coração de polaco voltou, Kilanowski P., Szcześniak K. (przeł.), Katowice.
Leociak Jacek, 2016, Tekst wobec Zagłady. O relacjach z getta warszawskiego, Toruń.
Leociak Jacek, 2018, Doświadczenia graniczne. Studia o dwudziestowiecznych formach reprezentacji, Warszawa.
Lévine Madeleine G., 1999, Bezdomność w literaturze wojennej: typologia obrazowania, „Teksty Drugie”, nr 4 (57), s. 7-17.
Melion Katarzyna, 1980, Budowałam barykadę, reportaż radiowy z udziałem Anny Świrszczyńskiej, https://www.polskieradio.pl/80/1007/Artykul/411766,Budowalam-barykade-reportaz-Krystyny-Melion (dostęp 16.04.2021)
Marat Emil, 2018, Sen Kolumba, Warszawa.
Matywiecki Piotr, 2012, Poezja, w: Buryła S., Krawczyńska D., Leociak J. (red.), Literatura polska wobec Zagłady (1939-1968), Warszawa, s. 174-239.
Mickiewicz Adam, 2000, Konrad Wallenrod, Gdańsk.
Milch Baruch, 2012, Testament, Żbikowski A. (posł. i przyp.), Warszawa.
Miłosz Czesław, Wiersze wszystkie, Kraków.
Mitzner Piotr, 2011, Biedny język. Szkice o kryzysie słowa i literaturze wojennej, Warszawa.
Morawiec Arkadiusz, 2015, Szlengel w Parku Krasińskich, „Tekstualia”, nr 1 (40), s. 37-53.
Najberg Leon, 1993, Ostatni powstańcy getta, Warszawa.
Panas Władysław, 1996, Pismo i rana. Szkice o problematyce żydowskiej w literaturze polskiej, Lublin.
Nasiłowska Anna, 2014, Tragizm i solidarność w powstaniu, w: Świrszczyńska A. Budowałam barykadę, Warszawa.
Patalas Agata, 2018, Proza Irit Amiel wobec „sublokatorstwa” jako kategorii kulturowej („osmaleni” wobec „sublokatorek” i „sublokatorów”), w: Janus-Sitarz A., Kania A. (red.), Historia najnowsza w literaturze i kulturze a edukacja polonistyczna, Kraków.
Perechodnik Calel, 2011, Spowiedź, Engel D. (oprac.), Warszawa.
Przymuszała Beata, 2011, Skaza żydowskości. Problem tożsamości etnicznej w tekstach poetyckich z czasów Zagłady. „Świat Tekstów. Rocznik Słupski”, nr 9, s. 151-160.
Ringelblum Emanuel, 1983, Kronika getta warszawskiego: wrzesień 1939 – styczeń 1943, Eisenach A. (oprac.), Rutkowski A. (przeł.), Warszawa.
Rogoziński Szymon, 1994, Moje szczęśliwe życie, Łódź.
Schulz Bruno, 2019, Opowiadania. Wybór esejów i listów, Jarzębski J. (oprac.), wyd. elektroniczne, Wrocław.
Shallcross Bożena, 2010, Rzeczy i Zagłada, Kraków.
Skwara Marian, 2003, Słowo wyniesione z getta: wiersze Władysława Szlengla, „Pamiętnik Literacki”, z. 3 (94), s. 193-197.
Stechak Oleksandra, 2017, „Teraz pozostaną po nim już tylko obrazy...”: pamięć o ojcu-artyście w wierszach Anny Świrszczyńskiej, Sztokholm, https://www.slav.su.se/polopoly_fs/1.362142.1513264212!/menu/standard/file/Examensarbete%2019.12.2017.%20Oleksandra%20Stechak%20.pdf (dostęp: 16.04. 2021).
Szlengel Władysław, 1979, Co czytałem umarłym. Wiersze getta warszawskiego, Maciejewska I. (oprac.), wyd. drugie, uzupełnione i poprawione, Warszawa.
Szlengel Władysław, 2013, Poeta nieznany. Wybór tekstów, Stańczuk M. (oprac.), Warszawa.
Szlengel Władysław, 2018, A janela para o outro lado. Poemas do Gueto de Varsóvia, Kilanowski P. (oprac., przeł.), Fortaleza.
Szymborska Wisława, 2016, Wybór poezji, Ligęza W. (oprac.), Wrocław.
Ślady obecności, 2010, Buryła S., Molisak A. (red.), Kraków.
Świrszczyńska Anna, 1997, Poezja, Miłosz Cz. (oprac.), Warszawa.
Weintraub Jerzy Kamil, 1986, Utwory wybrane, Matuszewski R. (wybór i wstęp), Warszawa.
Wójcik Michał, Marat Emil, Likiernik Stanisław, 2014, Made in Poland. Opowiada jeden z ostatnich żołnierzy Kedywu Stanisław Likiernik, Warszawa.
Wołk Marcin, 2011, Język nasz, język ich. Jeszcze o wariantach tekstowych Campo di Fiori. „Archiwum Emigracji: studia - szkice – dokumenty”, z. 1–2 (14–15), s. 21-32.
Żółkiewska Agnieszka, Tuszewicki Marek, 2017, Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, tom 26. Utwory literackie z getta warszawskiego, Warszawa.
Żukowski Tomasz, 2004, Kręgiem ostrym rozdarty na pół. O niektórych wierszach K.K. Baczyńskiego z lat 1942-1944, „Teksty Drugie”, nr 3 (87), s. 145-162.
Żukowski Tomasz, 2005, Ballady o Szoa, w: Głowiński M., Chmielewska K., Makaruk K., Molisak A., Żukowski T. (red.), Stosowność i forma. Jak opowiadać o Zagładzie, Kraków.
Żukowski Tomasz, 2010, Władysław Szlengel. Ironia a strategia świadectwa, w: Ślady obecności, Buryła S., Molisak A. (red.), Kraków.