Abstrakt
The author attempts to determine stylistically three old terms for extramarital child: wyleganiec, pokrzywnik and bękart. These words have been up to now classified as colloquial and expressive, with negative undertone. They appear separately in the Old Polish and 16th century texts and are of different character. An abusive term pokrzywnik is recorded only in relation to defamation cases. Official terms wyleganiec and bękart are present in old legal texts, biblical translations and dictionaries. This regularity shows the beginning of stylistic differentiation in the Old Polish lexicon, however the author is aware that the difference between colloquial and formal terms in the past was not necessarily so sharp as it is today and we cannot attribute present meaning to the past lexicon.Bibliografia
Słowniki
SJPXVIII – Elektroniczny słownik języka polskiego XVII i XVIII wieku, http://sxvii.pl/ [dostęp: 25 września 2017]
SL – Linde Samuel Bogumił (1811), Słownik języka polskiego, t. 2, w Drukarni XX. Pijarów, Warszawa.
SPXVI – Pepłowski Franciszek, red. (1967, 1998), Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 2, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław; t. 26, Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, Warszawa, http://kpbc.umk.pl/dlibra/publication?id=17781 [dostęp: 16 maja 2017].
SPXVIe – Słownik polszczyzny XVI wieku, edycja internetowa http://www.spxvi.edu.pl/indeks/ [dostęp: 15 maja 2017].
SPJS – Sieradzka-Baziur Bożena, red., Słownik pojęciowy języka staropolskiego, http://spjs.ijp.pan.pl/ukladSemant/index/222 [dostęp: 27 listopada 2016].
Sstp – Urbańczyk Stanisław, red. (1972, 2002), Słownik staropolski, t. 6, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław, t. 10, Polska Akademia Nauk, Instytut Języka Polskiego, Kraków.
SWil – Słownik języka polskiego, wyd. Maurycy Orgelbrand, Wilno 1861, https://eswil.ijp.pan.pl [dostęp: 15 maja 2017].
Literatura
Arct Michał (1920), Słownik staropolski, oprac. Antoni Krasnowolski, Władysław Niedźwiedzki, Wydawnictwo M. Arcta, Warszawa, http://bc.wbp.lublin.pl/dlibra/docmetadata?id=3296&from=pubstats [dostęp: 15 maja 2017].
Biblia gdańska (1632), Biblia Święta, to jest księgi Starego y Nowego Przymierza z Żydowskiego y Greckiego Języká ná Polski pilnie y wiernie przetłumáczone, https://tinyurl.com/yaze93ys [dostęp: 25 września 2017].
Bily Inge, Carls Wieland, Gönczi Katalin (2011), Sächsisch-Magdeburgisches Recht in Polen, Berlin, http://books.google.pl [dostęp: 24 listopada 2016].
Brückner Aleksander (1927), Słownik etymologiczny języka polskiego, Krakowska Spółka Wydawnicza, Kraków.
Budny Szymon, przeł. (1574), Nowy Testament znowu przełożony, [Łosk] http://www.wbc.poznan.pl/Content/120603/index.djvu [dostęp: 16 maja 2017].
Budny Szymon, przeł. (1572), Biblia. To iest księgi stárego y nowego przymierza znowu z ięzyka Ebreyskiego, Greckiego y Łácińskiego ná Polski przełożone, Nieśwież, http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/docmetadata?id=4263&from=publication [dostęp: 25 września 2017].
Cybulski Marek (2013), Relacje między odmianami stylowymi języka doby średniopolskiej, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, s. 21–32.
Czechowic Marcin, przeł. (1577), Nowy Testament. To iest Wszytkie pisma nowego Przymierza z Greckiego ięzyká ná rzecz Polską wiernie y szczerze przełożone, [Kraków] https://polona.pl/item/42154384/0/ [dostęp: 25 września 2017].
Gliczner Erazm (1558), Ksyąszki o wychowanyu dzyeći bárzo dobre, pożyteczne y potrzebne, s ktorych rodzicy ku wychowanyu dzyeći swych náukę dołożną wyczerpnąć mogą, Kraków, http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/doccontent?id=2579 [dostęp: 18 maja 2017].
Groicki Bartłomiej (1562), Porządek Sądów y spraw Mieyskich Prawa Maydeburskiego na wielu mieyscach poprawiony, [Jan Januszowski] [Kraków] [i.e. ca 1582], wyd. C, http://dbc.wrc.pl:11881 [dostęp: 25 września 2017].
Jankowiak Lucyna Agnieszka (2017), Słowniki Bartłomieja z Bydgoszczy (1532 i 1544). Stan badań i perspektywy badawcze, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza”, t. 24, nr 1, s. 11–26.
Jankowiak Lucyna Agnieszka, Łuczak Arleta (w druku), Miejsce nazw związanych z rodziną w słownikach Bartłomieja z Bydgoszczy (1532 i 1544) – uwagi wstępne.
Kędelska Elżbieta, Kwilecka Irena, Łuczak Arleta, oprac. (2009), Słownik Bartłomieja z Bydgoszczy: wersja polsko-łacińska, cz. 4, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa, http://rcin.org.pl/dlibra/doccontent?id=36029 [dostęp: 25 września 2017].
Klonowic Sebastian (1600), Worek Iudaszow. To iest złe nábycie Májętności, Kraków, http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/doccontent?id=4268 [dostęp: 15 marca 2017].
Korpus tekstów staropolskich (2017), https://ijp.pan.pl/images/ publikacje_elektroniczne/korpus_tekstow_staropolskich/OrtMac.pdf [dostęp: 15 maja 2017].
Krawczyk-Tyrpa Anna (2001), Tabu w dialektach polskich, Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz.
Kresa Monika (2014), Bękart versus dziecko naturalne – różne sposoby mówienia o dzieciach zrodzonych poza związkiem małżeńskim (XVI-XXI wiek), w: Bogactwo polszczyzny w świetle jej historii, t. 5, red. Joanna Przyklenk, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 154–169.
Piechnik Anna (2013), Przemiany językowo-kulturowe wsi na przykładzie ekspresywizmów określających dzieci, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, s. 227–236.
Rejter Artur (2006), Leksyka ekspresywna w historii języka polskiego. Kulturowo-komunikacyjne aspekty potoczności, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Rembiszewska Dorota (2008), Nazwy nieślubnego dziecka w historii i dialektach polszczyzny, „Studia Germanica Gedanensia”, t. 16, s. 57–66.
Szczerbic Paweł (1581), Speculum Saxonum albo Práwo Sáskie y Maydeburskie porządkiem obiecádłá z Łácińskich y Niemieckich exemplarzów zebrane, á ná Polski ięzyk z pilnością y wiernie przełożone, Lwów, http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/doccontent?id=9309 [dostęp: 15 maja 2017]
Szczerbic Paweł (2011), Ius municipale, to jest prawo miejskie majdeburskie, nowo z łacińskiego i z niemieckiego na polski język z pilnością i wiernie przełożone, wyd. Grzegorz M. Kowalski, Księgarnia Akademicka, Kraków.
Tokarski Ryszard (1991), Wartościowanie człowieka w metaforach językowych, „Pamiętnik Literacki”, z. 1, s. 145–157.
Urbańczyk Stanisław, Kyas Vladimir, wyd. (1965–1971), Biblia Królowej Zofii (szaroszpatacka) wraz ze staroczeskim przekładem Biblii, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Walczak Bogdan (1992), Siedemnastowieczny styl niski (na przykładzie „Liber chamorum” Waleriana Nekandy Trepki), w: Odmiany polszczyzny XVII w., red. Halina Wiśniewska, Czesław Kosyl, Wydawnictwo UMCS, Lublin, s. 181–189.
Walczak Bogdan (1993), Komu zawdzięczamy polski język literacki, w: Język a chrześcijaństwo, red. Irena Bajerowa, Maria Karpluk, Zenon Leszczyński, Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin, s. 23–42.
Woźniak Ewa (2017), Od dzieci z nieprawego łoża do dzieci nieślubnych. Z dziejów polskiej terminologii prawnej, „LingVaria”, nr 1, s. 151–164.
Licencja
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2016 roku w „Poznańskich Studiach Polonistycznych. Serii Językoznawczej” pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa – obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych – utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2016 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).