Czech Reformational biblical translation: the case of pericopes in the Unity of the Brethren in the 1550s‒1570s

Article Sidebar

PDF (English)
Opublikowane: kwi 8, 2019
DOI: https://doi.org/10.14746/pspsj.2018.25.2.1

Main Article Content

Robert Dittmann
Academy of Sciences of the Czech Republic

Abstrakt

The pericopes in vernacular languages were one of the achievements of the European Reformation. In Bohemian Lands, the pericopes were read in Czech already soon after 1415, namely as a feature of the Hussite movement. Fully Bohemicised liturgy, thus promoting Czech as the first vernacular within the Roman obedience to holy languages, was adopted by the Unity of the Brethren. The development of pericopes within the Unity was dynamic and noteworthy. The study describes and by textual probes illustrates the development of pericopes in the Unity after the reform of Lukas of Prague, which is tightly connected to the most literal Czech biblical translation in the 16th century, published in 1525. In the 1540s, the bishop Jan Augusta attempted at a reform of the pericopal system and in his Summovník he translated pericopes rather literally from Biblia Tigurina. His translation was modified by other Brethren bishops and printed in 1557‒1559. A new revised version came out in 1563 but no copy has survived. In 1571 Blahoslav’s Evanjelia and in 1575 Štefan’s Postil were published, both including pericopes. The study explores in detail the mutual textual relations of these prints.

Downloads

Download data is not yet available.

Article Details

Numer
Tom 25 Nr 2 (2018)
Dział
Studia nad polszczyzną współczesną i historyczną

Autorzy

Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.

Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).

Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.

Użytkownicy

Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2016 roku w „Poznańskich Studiach Polonistycznych. Serii Językoznawczej” pod następującymi warunkami:

  • uznanie autorstwa – obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
  • bez tworzenia utworów zależnych – utwór musi być zachowany w  oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.

Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2016 r. prawa autorskie są zastrzeżone.

Inne

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).

Biogram autora

Robert Dittmann, Academy of Sciences of the Czech Republic

dr Robert Dittmann – absolwent Uniwersytetu Palackiego w Ołomuńcu w Republice Czeskiej (Palacký University in Olomouc, Czech Republic), obecnie wykładowca Uniwersytetu Karola (Charles University) i pracownik badawczy Czeskiej Akademii Nauk w Pradze (Czech Academy of Sciences); zainteresowania naukowe: historia języka czeskiego, przekłady Biblii, onomastyka.

Referencje

  1. BiblMel2 – Melantrich’s Bible of 1556‒1557 = Biblí česká […], Prague, 1556‒1557. (Knihopis, No. 1102. Olomouc, Scientific Library, III 32.296.)
  2. BiblNet – Netolický’s Bible = Biblí česká […], Prague, 1549. (Knihopis, No. 1101. Prague, National Library of the Czech Republic, 54 A 3.)
  3. Blahoslav’s Evanjelia – Evanjelia aneb čtení svatá, kteráž slovou pašije […] [Ivančice], 1571. (Knihopis, No. 2264. Prague, Library of the National Museum of the Czech Republic, 24 B 1.)
  4. Blahoslav’s New Testament 1564 – Nový zákon […] [Ivančice] 1564. (Knihopis, No. 17110. Olomouc, Scientific Library, 32.653.)
  5. Blahoslav’s New Testament 1568 – Nový zákon […] [Ivančice] 1568. (Knihopis, No. 17112a. Prague, National Library of the Czech Republic, 54 S 873.)
  6. ČER – Červenka’s Psalter = [Červenka, Matěj] [Žaltář svatýho Davida, proroka a krále velikýho] [Olomouc, 1562]. (Knihopis, No. 17555. Olomouc, Scientific Library, 32.676.)
  7. Lukáš’s New Testament of 1525 – Nový zákon […], Mladá Boleslav, 1525. (Knihopis, No. 17097. Prague, Library of the Royal Canonry of Praemonstratensians at Strahov, DR IV 17.)
  8. Münster’s translation of 1534‒1535 – […] Hebraica biblia, Latina planeque nova Sebast. Munsteri tralatione […], Basel, 1534‒1535. (Olomouc, Scientific Library, II 261.)
  9. Pagninus – Biblia sacra […], Coloniae, 1541. (VD16 B 2616. Olomouc, Scientific Library, II 82.)
  10. Reg – Registrum = [Registrum aneb Zpráva […]], [s. l., s. a.]. (Knihopis, No. 14768. Prague, National Library of the Czech Republic, 54 B 81.)
  11. SCR – Textus receptus = edition based on F.H.A. Scrivener’s text, quoted according to BibleWorks 9.0.12.718, 2013.
  12. ŠtefPost – Štefan’s postil = [Štefan, Ondřej] Výklad řečí Božích […], [Ivančice], 1575. (Knihopis, No. 15953. Prague, Library of the National Museum of the Czech Republic, 35 C 1.)
  13. Stephanus’ Bible of 1556‒1557 – Biblia utriusque Testamenti […], [Geneva], 1556‒1557. (GLN 15‒16, No. 2021. Brno, Moravian Library, ST4-0050.151Vet.; ST4-0050.151,Nov.)
  14. Sum – Summovník = [Augusta, Jan] První díl knih služby slova Božího [Prague, 1570]. (Knihopis, No. 4055. Prague, National Library of the Czech Republic, 54 B 5.)
  15. Tig – Biblia Tigurina = Biblia sacrosancta […], Tiguri, 1543. (VD16 B 2619. Olomouc, Scientific Library, III 8.)
  16. Vg – Vulgata Clementina = Biblia sacra […], quoted according to BibleWorks 9.0.12.718, 2013.
  17. Secondary literature
  18. Baťová Eliška (2012), Koncepce liturgického roku v hymnologické činnosti Jana Augusty, “Hudební věda”, vol. 49, No. 1‒2, pp. 33‒44.
  19. Baťová Eliška (2013), Augustovo “Registrum aneb Zpráva, co se kdy a o čem čísti má” a jeho kontext: nové pohledy, in: O felix Bohemia! Studie k dějinám české reformace, ed. Petr Hlaváček, Univerzita Karlova v Praze – Filosofia, Praha, pp. 195‒213.
  20. Baťová Eliška (2014), Tisk Blahoslavových “Evanjelií” v kontextu bratrské liturgie a sakrální rétoriky, in: Amica, Sponsa, Mater. Bible v čase reformace, ed. Ota Halama, Kalich, Praha, pp. 241‒260.
  21. Baťová Eliška (2016), Prolegomena k interpretaci a dataci nově objeveného Augustova “Summovníku”, “Clavibus unitis”, vol. 5, pp. 1‒16.
  22. Bible kralická šestidílná. Kompletní vydání s původními poznámkami (2015), Česká biblická společnost, Praha.
  23. BibleWorks 9.0.12.718 (2013). Fonts: BWGRKL, BWGRKN, and BWGRKI [Greek] PostScript® Type 1 and TrueType fonts. Copyright ©1994–2015 BibleWorks, LLC. All rights reserved. These Biblical Greek and Hebrew fonts are used with permission and are from BibleWorks (www.bibleworks.com). I ask other to comply with displaying and preserving the copyright, if they also distribute any derived publications.
  24. Brown Andrew J. (ed.) (2001), Opera omnia Desiderii Erasmi Roterodami. Recognita et adnotatione critica instructa notisque illustrata. Ordinis sexti tomus secundus, Elsevier, Amsterdam et al.
  25. Bůžek Václav et al. (2010), Společnost českých zemí v raném novověku. Struktury, identity, konflikty, Nakladatelství Lidové noviny, Praha.
  26. Čejka Mirek, Šlosar Dušan, Nechutová Jana (eds.) (1991), Gramatika česká Jana Blahoslava, Masarykova univerzita, Brno.
  27. Dittmann Robert (2012), Dynamika textu Kralické bible v české překladatelské tradici, Refugium Velehrad-Roma, Olomouc.
  28. Dittmann Robert (2016), The Kralice Bible (1579‒1593/1594) and Its Later Editions, in: Dittmann Robert, Just Jiří, Biblical Humanism in Bohemia and Moravia in the 16th Century, Brepols, Turnhout, pp. 249‒295.
  29. Dittmann Robert (2017), Textologie perikop Augustova Summovníku, “Studie a texty Evangelické teologické fakulty”, vol. 28, No. 1, pp. 57‒80.
  30. Dittmann Robert (2018), Slawische Sprachen in der eucharistischen Liturgie in den böhmischen Ländern bis 1621, in: Linguistik als diskursive Schnittstelle zwischen Recht, Politik und Konflikt, ed. Martin Henzelmann, Dr. Kovač, Hamburg, pp. 103‒140.
  31. GLN 15‒16 = Bibliography of Books Published in the 15th and 16th Centuries in the Cities of Geneva, Lausanne and Neuchâtel, see also http://www.ville-ge.ch/musinfo/bd/bge/gln/ [retrieved on 17th February 2018].
  32. Gordon Bruce, Cameron Euan (2016), Latin Bibles in the Early Modern Period, in: The New Cambridge History of the Bible. Volume 3. From 1450 to 1750, ed. Euan Cameron, Cambridge University Press, Cambridge, pp. 187‒216.
  33. Havránek, Bohuslav (1936), Vývoj spisovného jazyka českého, in: Československá vlastivěda. Řada II. Spisovný jazyk český a slovenský, ed. Oldřich Hujer, Sfinx ‒ Bohumil Janda, Praha, pp. 1‒144.
  34. Holeton David R. (1993), The Evolution of Utraquist Liturgy: A Precursor of Western Liturgical Reform, “Religio”, vol. 1, No. 2, pp. 155‒164.
  35. Holeton David R. (2016), Liturgical Life during the Bohemian Reformation, in: From Hus to Luther. Visual Culture in the Bohemian Reformation (1380‒1620), eds. Kateřina Horníčková, Michal Šroněk, Brepols, Turnhout, pp. 121‒142.
  36. Just Jiří (2007), Biblický humanismus Jana Blahoslava, Praha [unpublished Th.D. dissertation].
  37. Just Jiří (2009), 9. 7. 1609. Rudolfův Majestát. Světla a stíny náboženské svobody, Praha.
  38. Just Jiří (2016), The Psalter of Matěj Červenka (1562), in: Dittmann Robert, Just Jiří, Biblical Humanism in Bohemia and Moravia in the 16th Century, Brepols, Turnhout, pp. 60‒65.
  39. Just Jiří (2017), Summovník Jana Augusty a jeho dochování. Příspěvek k tématu bratrské knižní kutlury a k možnostem jejího dalšího výzkumu, “Studie a texty Evangelické teologické fakulty”, vol. 28, No. 1, pp. 41‒56.
  40. Knihopis = KPS – Databáze Knihopis, available on-line at http://www.knihopis.cz/[retrieved on 17th February 2018].
  41. Kyas Vladimír et al. (1997), Česká bible v dějinách národního písemnictví, Vyšehrad –Křesťanská akadmie, Praha – Řím.
  42. Landová Tabita (2012), Lekcionář Jana Augusty a jeho role v bratrském sporu o perikopy, “Listy filologické”, vol. 135, No. 3‒4, pp. 333‒365.
  43. Landová Tabita (2014), Liturgie Jednoty bratrské (1457‒1620), Pavel Mervart, Červený Kostelec.
  44. Macek Josef (2001), Víra a zbožnost jagellonského věku, Argo, Praha.
  45. Šimek Štepán (2019), Jazyk [entry], in: Elektronický slovník staré češtiny, Oddělení vývoje jazyka Ústavu pro jazyk český AV ČR, v. v. i., Praha, available on-line at http://vokabular.ujc.cas.cz/ [retrieved on 5th February 2019].
  46. Šmahel František (2001), Husitské Čechy. Struktury, procesy, ideje, Nakladatelství Lidové noviny, Praha.
  47. Šmahel František (2014), The Divided Nation, in: Between Lipany and White Mountain.
  48. Essays in Late Medieval and Early Modern Bohemian History in Modern Czech Scholarship, ed. James R. Palmitessa, Brill, Leiden, pp. 63‒93.
  49. Šmahel František (2016), Was There a Bohemian Reformation?, in: From Hus to Luther. Visual Culture in the Bohemian Reformation (1380‒1620), eds. Kateřina Horníčková, Michal Šroněk, Brepols, Turnhout, pp. 7‒16.
  50. Svobodová Andrea, Voleková Kateřina (forthcoming), Nebiblické texty v staročeských překladech Bible, in: Husitské re-formace. Proměna kulturního kódu v 15. století, eds. Pavlína Cermanová, Pavel Soukup, Nakladatelství Lidové noviny, Praha.
  51. Válka Josef (2005), Tolerance či koexistence? (K povaze soužití různých náboženských vyznání v českých zemích v 15. až 17. století), in: Husitství na Moravě. Náboženská snášenlivost. Jan Amos Komenský, ed. Josef Válka, Matice moravská, Brno, pp. 237‒248.
  52. VD16 = Verzeichnis der im deutschen Sprachbereich erschienenen Drucke des 16. Jahrhunderts. See also https://www.bsb-muenchen.d/sammlungen/historische-drucke/recherche/vd-16/ [retrieved on 17th February 2018].
  53. Vykypělová Taťána (2013), Wege zum Neutschechischen. Studien zur Geschichte der tschechischen Schriftsprache, Dr. Kovač, Hamburg.