Abstrakt
The most important translations of the Bible into Polish, i.e. the Catholic Jakub Wujek Bible (1599) and the Protestant Gdańsk Bible (1632) were written at the end of the reformation period and were renewed and used in catholic churches and protestant communities until the first half of the 20th century. The reprints were systematically updated. In the 20th century the need to translate again the Holy Scripture into Polish was recognized. There were a few attempts at that in the second half of the previous century. They were always accompanied by heated debates which referred to the need of new translations as well the ways translators adopted to render in Polish selected books, sentences or even words. A religious text functions in a specific system of a higher level, i.e. religion. Religion is understood here as a culture text according to the Tartu-Moscow Semiotic School. Owing to this interpretation, religion has its own language built onto natural language. Text in natural language constitutes only a fragment of a bigger sign entity. To put it most simply, since a natural text is a subcomponent of a semiotic religious text, any change introduced in the former disrupts the coherence of cultural meaning on a higher level. Because of “a secondary modeling system” (a term coined by Yuri M. Lotman) the language of religious texts is always a bit archaic. This very modeling system prevents the propellers of modernization from a more thorough linguistic update of old biblical translations in Poland and, more often than not, does not let translators depart too far from the translation tradition.
Translated by Agnieszka Bryła-Cruz
Bibliografia
Teksty źródłowe
BPaul – Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Najnowszy przekład z języków oryginalnych z komentarzem, oprac. Zespół Biblistów Polskich z inicjatywy Towarzystwa Świętego Pawła, Edycja Świętego Pawła, Częstochowa 2008.
BT – Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, oprac. Zespół Biblistów Polskich z inicjatywy Benedyktynów Tynieckich, wyd. 3. popr., Wydawnictwo Pallotinum, Poznań 1980.
Biblia Wujka – Biblia to jest Księgi Starego y Nowego Przymierza według Łacińskiego przekładu starego, w kościele powszechnym przyjętego, na Polski ięzyk z nowu z pilnością przełożone […] przez D. Iakuba Wuyka z Wągrowca, Theologa Societatis Iesu, Kraków 1599.
Synod. – Библия. Синодальный перевод, http://days.pravoslavie.ru/Bible/Index.htm [dostęp: 7 stycznia 2018].
Literatura
Choroszy Jan Andrzej, zebrał i oprac. (2008), Ojcze nasz – nasz. Przekłady, parafrazy i inne literackie opracowania Modlitwy Pańskiej, t. 1–2, Agencja Wydawnicza „a linea”, Wydział Filologiczny Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
Duda Henryk (1998a), „…każdą razą Biblią odmieniać”. Modernizacja języka przedruków Nowego Testamentu ks. Jakuba Wujka w XVII i XVIII wieku, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin.
Duda Henryk (1998b), Pisać ikonę, w: Czterechsetlecie Unii Brzeskiej. Zagadnienia języka religijnego, red. Zenon Leszczyński, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin.
Duda Henryk (2002), Wymowa literowa jako zastępczy wyznacznik sakralności w kazaniach, w: Poznańskie Spotkania Językoznawcze, t. 10, red. Zdzisława Krążyńska, Zygmunt Zagórski, Wydawnictwo PTPN, Poznań, s. 29–34.
Fłorenskij Pawieł Aleksandrowicz (1993), Chramowoje diejstwo kak sintiez iskusstw, w: tegoż, Ikonostas. Izbrannyje trudy po iskusstwu, Mirfil, Ruskaja Kniga, Sankt-Pieterburg.
Górski Konrad (1950), Przekład Nowego Testamentu, „Dziś i jutro”, t. 6, nr 5 (219), s. 10.
Iwanow Wiaczesław Wsiewołodowicz i in. (1973), Tiezisy k siemioticzieskomu izuczieniu kultur (w primienieni k słowiańskim tiekstam), w: Semiotyka i struktura tekstu. Studia poświęcone VII międzynarodowemu kongresowi slawistów. Warszawa 1973, red. Maria Renata Mayenowa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 9–32.
Jakobson Roman (1961), Poezija grammatiki i grammatika poezii, w: Poetics. Poetyka. Poetika, PWN, Warszawa, s. 397–417.
Jarco Jan (1988), Święty Andrzej – Apostoł Rusi, „Chrześcijanin w Świecie”, nr 8–9 (179–180), s. 28–45.
Jegorow Boris (1993), Sławianofilstwo – okcydentalizm – kulturologia, w: Semiotyka dziejów Rosji, wybór i przekł. Bogusław Żyłko, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź, s. 366–369.
Kotański Wiesław (1972), Semiotyczne podstawy interpretacji symbolu religijnego (na materiale japońskim), „Studia Semiotyczne”, t. 3, s. 169–175.
Lisowski Tomasz (2011), Czy stare jest lepsze? Współczesne przekłady Ojcze nasz na tle polskiej tradycji biblijnej, referat wygłoszony na konferencji Aksjologiczne aspekty dyskursu humanistycznego, 17–19 czerwca 2011 r., PWSZ w Chełmie.
Lisowski Tomasz (2016), Ojcze nasz – przekład – modlitwa. Problem derytualizacji języka polskich translacji biblijnych, „Poradnik Językowy” 2016, z. 5, s. 7–27.
Kucała Marian (1995), Archaizmy językowe w modlitwach codziennych, „Analecta Cracoviensia”, t. 27, s. 203–209.
Łotman Jurij (1983), Semiotyka filmu, z ros. przeł. Jerzy Faryno, Tadeusz Miczka, Wiedza Powszechna, Warszawa.
Łotman Jurij (1984), Struktura tekstu artystycznego, z ros. przeł. Anna Tanalska, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Oszajca Wacław (1984), Łagodność domu, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin.
Piatigorski Aleksander (1975), O możliwościach analizy tekstu jako pewnego typu sygnału, w: Semiotyka kultury, wybór i oprac. Ewa Janus, Maria Renata Mayenowa, przedmowa Stefan Żółkiewski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, s. 114–129.
Piatigorski Aleksander, Łotman Jurij (1975), Tekst i funkcja, w: Semiotyka kultury, wybór i oprac. Ewa Janus, Maria Renata Mayenowa, przedmowa Stefan Żółkiewski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, s. 100–113.
Różański Jarosław (2004), Duch oryginału czy dosłowność? W kręgu zagadnień inkulturacji i tłumaczenia Nowego Testamentu na język gidarski, w: Język religijny dawniej i dziś. Materiały z konferencji. Gniezno 15–17 kwietnia 2002, red. Stanisław Mikołajczak, Tadeusz Węcławski, Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, Poznań, s. 352–363.
Rudniew Wadim Pietrowicz (1999), Słowar kultury XX wieka. Kljucziewyje ponjatija i tieksty, Izdatelstwo „Agraf”, Moskwa.
Stempowski Jerzy (1988), Szkice literackie, t. 2: Klimat życia i klimat literatury, Czytelnik, Warszawa.
Szymański Tadeusz (1994), O wielbłądzie w uchu igielnym, „Język Polski”, t. 74, s. 379–381.
Urbańczyk Stanisław (1991), Glosy do Modlitwy Pańskiej i Pozdrowienia anielskiego, „Język Polski”, t. 71, s. 9–17.
Uspienski Boris (2009), Raskoł i konflikt kulturowy w XVII wieku, w: tegoż, Religia i semiotyka, wybór, przedmowa i wstęp Bogusław Żyłko, słowo/obraz terytoria, Gdańsk, s. 69–95.
Walczak Bogdan (1984), Biblia a język. O warstwie biblijnej w polskiej frazeologii, „Życie i Myśl”, t. 34, nr 11–12, s. 28–39.
Wierusz-Kowalski Jan (1987), Dramat i kult, wyd. 2, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa.
Wojtak Maria (1998), Czy można mówić o stylu człowieczej rozmowy z Panem Bogiem?, w: Człowiek – dzieło – sacrum, red. Stanisław Gajda, Helmut Jan Sobeczko, Uniwersytet Opolski, Opole, s. 309–319.
Wojtak Maria (2006), Styl religijny we współczesnej polszczyźnie, „Stil”, t. 5, s. 139–146.
Żyłko Bogusław (2009), Semiotyka kultury, słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
Licencja
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2016 roku w „Poznańskich Studiach Polonistycznych. Serii Językoznawczej” pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa – obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych – utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2016 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).